1-mаvzu. Buxgalteriya hisobining predmeti va metodi

2.3-jadval
B O SH D A F T A R

Debet 5100-«Hisob-kitob schoti» Kredit
Sana	Memorial-orderlar №	Schotlar kreditidan			Debet bo‘yicha jami	Sana	Memorial-orderlar №	Schotlar debetidan			Kredit bo‘yicha jami

Bosh daftar bir yilga ochilib, har bir oy uchun bir qator ajratiladi. Bunday shakldagi Bosh daftar nazorat-shaxmat qaydnomasi deb ham ataladi. Bosh daftar schotlarida faqat hisobot davri uchun joriy oborotlar hisobga olinadi.

Bosh daftar schotlari bo‘yicha sintetik hisob schotlarini oborot qaydnomasi tuzilib, unda schotlar bo‘yicha hisobot oyining boshi va oxiriga qoldiqlar aniqlanadi. Ular buxgalteriya balansini tuzish uchun qo‘llaniladi (2.4-jadval).
2.4-jadval

Sintetik schotlar bo‘yicha oborot qaydnomasi
Nomi (schotlar №)	_________ga qoldiq (oy boshiga)		___ oyi oboroti (oy davomida)		________ ga qoldiq (oy oxiriga)
	debet	Kredit	debet	kredit	debet	kredit

Agar sintetik schotlarga memorial-orderlardan faqat mazkur oy uchun jami oborot qaydnomasiga o‘tkaziladigan oborotlar yozilsa, u holda sintetik schotlar birlashadigan hisob registri shaxmat nazorat qaydnomasi deb ataladi.
Memorial-order shaklida analitik hisob sintetik hisobga parallel ravishda va memorial-orderlarga ilova qilinadigan hujjatlar asosida undan mustaqil ravishda yuritiladi. Analitik hisob registrlari sifatida daftarlar va kartochkalardan foydalaniladi.
Sintetik va analitik hisobning to‘g‘riligi sintetik va analitik schotlar bo‘yicha oborot qaydnomalarini solishtirish yo‘li bilan tekshiriladi. Memorial-order shaklining umumiy chizmasi quyidagicha, (2.2-rasm).
Bayon qilinganlardan ko‘rinib turibdiki, hisobning memorial-order shakli unchalik murakkab emas. Unda hisob ishlari buxgalteriya xodimlari o‘rtasida ularning malakasi va tajribasiga qarab taqsimlanishi oson.
Buxgalteriya hisobi memorial-order shaklining kamchiliklariga quyidagilar kiradi:

• 
  bitta hisob yozuvining har xil hisob registrlarida ko‘p marta takrorlanishi;
  

memorial-order shaklida sintetik hisob ikkita hisob registrida – Ro‘yxatga olish jurnali va Bosh daftarda yuritiladi;

• 
  analitik va sintetik hisob o‘rtasida vaqt bo‘yicha uzilish, ya'ni muomalalarni analitik schotlar bo‘yicha tarqatib yozish (raznoska) ko‘pincha balans tuzishdan bir necha oy kechikishi mumkin;
  
• 
  hisob registrlari hisobot shakllarini tuzishda zarur bo‘ladigan ko‘rsatkichlarni guruhlash uchun unchalik moslashmagan. Shuning uchun ma’lumotlarni dastlabki hujjatlardan yig‘ib olish va umumlashtirishga to‘g‘ri keladi va bu hisob qo‘lda yuritiladigan sharoitda ish hajmini ko‘paytiradi.
  

Buxgalteriya hisobi memorial-order shaklining turlaridan biri «Bosh-jurnal» shakli hisoblanadi. U ishlab chiqarish hajmi katta bo‘lmagan korxonalarda, alohida muassasalarda va ayrim moliya organlarida yuritiladi.
«Bosh-jurnal» shakliga memorial-orderlar asos bo‘lib, ular «Bosh-jurnal» deb ataladigan har oyda sintetik hisob registriga yozib boriladi. Uning shakli quyidagicha (2.5-jadval)