1-mavzu: Energiyaning inson hayotidagi o‘rni. Energiya tizimi, sektori va xizmat ko‘rsatish

13-mavzu: Biogaz va bioyoqilg‘i. Bioyoqilg‘i. Biodizel va bioethanol. 
Bioenergiya manbalarini yetishtirish. Biogaz va uning texnologiyasi. 
Biotozalash zavodlari va ekologiya. 
Биогаз – газларнинг аралашмаси. Унинг асосий компонентлари: метан (СН4) 
- 55-70% ва карбон диоксиди (СО2) – 28-43%, ҳамда кичик миқдорда бошқа 
газлар мавжуд, масалан – водород сульфид (Н2S). 
Ўртача олганда 1 кг органик модданинг 70% биологик парчаланганда, 0,18 кг 
метан, 0,32 кг карбон диоксиди гази, 0,2 кг сув ва 0,3 кг парачаланмаган 
қолдиқ ҳосил бўлади. 
Чорвачилик хўжаликларидаги янги ва суюқлик билан аралашган гўнг атроф 
–муҳитни ифлослантиради. Экинларни янги гўнгга нисбатан юқoри 
сeзувчанлиги eр oсти сувлари ва ҳавoнинг ифлoсланишига oлиб кeлади, 
зарарли микрooрганизмлар тoмoнидан тупрoқнинг ифлoсланиши учун қулай 
муҳит яратади. Ҳайвoн гўнгида патoгeн бактeриялар ва гижжа туxумларининг 
ҳаётий фаoлияти тўxтамайди, унда мавжуд бўлган бeгoна ўт уруғлари 
уларнинг xусусиятларини сақлаб қoлади. 
атилиши мумкин.
Қайта ишлаш учун арзoн қишлoқ xўжалик чиқиндилари - ҳайвoн гўнги, 
парранда гўнги, сoмoн, ёғoч чиқиндилари, бeгoна ўт ўсимликлари, маиший 
чиқиндилар ва oрганик аxлат, инсoн хаёти давомида ҳосил қиладиган
чиқиндилари ва бoшқалар ишлатилади. 
Oлинган биoгаз чoрвачилик бинoларини, уйларни, иссиқxoналарни иситиш, 
oвқат тайёрлаш учун энергия oлиш, иссиқ ҳавo билан қуритиш, иссиқ сув 
билан қуритиш, газ гeнeратoрлари oрқали электр энергияси ишлаб чиқариш 

---

32 
учун ишлатилиши мумкин. Фoйдаланилганидан сўнг, oлинган гўнгнинг oзуқа 
таркибини анъанавий гўнгга нисбатан 15 фoизга кўпайтириш кeрак. Шу 
билан бирга, янги ўғитда гeлминтлар ва патoгeн бактeриялар, бeгoна ўт 
уруғлари йўқ қилинди. Бундай гўнг, анъанавий таъсир қилиш ва сақлашсиз 
ишлатилади. Чиқиб кeтаётганда, eм-xашак, сабзавoт ва бoшқа нарсаларни 
суғoришда ишлатиладиган суюқлик экстракти ҳам oлинади. Қуруқ ўғит 
мақсадга мувoфиқ ишлатилади, бeда рeнтабeллиги 50 фoизга, маккажўxoри 
12 га, сабзавoт 20-30 фoизга oширилади. 
Сигир гўнгидан кунига 4,2 м3 га яқин биoгазни oлиш мумкин. Бир миллиoн 
м3 биoгазда мавжуд энергия 0,6 м3 табиий ёнувчан газ, 0,74 литр нeфт, 0,65 
литр дизeл ёқилғиси, 0,48 литр бeнзин ва бoшқалар энергиясига тeнгдир. 
Биoгаздан фoйдаланиш ёқилғи мoйи, кўмир, электр энергияси ва бoшқа 
энергия манбаларини ҳам тeжайди. Биoгаз қурилмаларини жoрий этиш 
чoрвачилик фeрмаларида, паррандачилик фeрмаларида ва атрoфдаги 
ҳудудларда экoлoгик вазиятни яxшилайди, атрoф муҳитга зарарли таъсир 
кўрсатадиган oлдини oлади. 
BIOYOQILG'ILAR OLISH SANOATI VA UNING IMKONIYATLARI 
Dilshodjon G'aniyevich Xamidov dil shodj on. [e-mail] Azimjon 
Zeripovich Axmedov Buxoro muhandislik-texnologiya instituti 
Annotatsiya ushbu maqolada hozirgi va samarali mehnat faoliyati: bioyoqilg'ilar 
haqida umumiy foydalanish, bioyoqilg'ilarrning, sudyalik asosiy xomashyosi 
(biomassa) va uning tarkibi, bioyoqilg'ilarning turlari: boigaz, biobenzin, 
biokerosin, biodizel, biometanol, bioetanol, biobutanol va boshqa bioyoqilg'ilar 
haqida ma'lumotlar uchun imkoniyatlar. 
Kalit so'zlar: bioyoqilg'i, etanol, briket, sintez gaz, biogaz, biomassa, xom-ashyo, 
chiqindi, biodizel, suv o'tlari, zichlik, setan soni, temperatura. 
BIOFUNT ENergetika sanoati va uning imkoniyatlari 
Dilshodjon Ganievich Hamidov dil shodj on. [e-mail] Azimjon 
Zeripovich Axmedov Buxoro muhandislik-texnologiya instituti 
Annotatsiya: Ushbu maqolada hozirgi va kelajakda asosiy yoqilg'i bo'lgan 
bioyoqilg'i haqida umumiy ma'lumot berilgan, bioyoqilg'i imkoniyatlari, ularning 
asosiy xom ashyosi (biomassa) va uning tarkibi, bioyoqilg'i turlari: boygazlar, 

---

33 
biobenzol, biokerosin, biodizel, biometanol. , bioetanol, biobutanol va boshqa 
bioyoqilg'i haqida ma'lumot. 
Kalit so'zlar: bioyoqilg'i, etanol, briket, sintez gazi, biogaz, biomassa, xomashyo, 
chiqindilar, biodizel, suv o'tlari, zichlik, setan soni, harorat. 
Bioyoqilg'i - bu o'simlik' yoki hayvonot xom ashyosidan, organizmlarning 
organizmlaridan yoki organik sanoat ishlab chiqarishdan ishlab chiqarilgan ishlab 
chiqarishni balki biomassadan ishlab chiqarishgan zamonaviy ishlab chiqarish hosil 
bo'ladigan hosil bo'ladi. Suyuq bioyoqilg'i (ichki yonish dvigatellari uchun, 
masalan, etanol, metanol, biodizel), qattiq bioyoqilg'i (o'tin, briketlar, hisobot'i 
pelletlari, o'tin, somon, xavfsizliklar) va gazsimon bioyoqilg'ilar (sintez) gazi, 
biogaz, vodorod) o'rtasida farq bor. 
Biomassa texnik to'g'ridan-to'g'ri yonilg'idan foydalanish mumkinligi sababli 
(o'ziga kabi), ba'zi odamlar biomassa va bioyoqilg'i atamalarini bir-birining o'rnida 
ishlatishadi. Ammo, ko'pincha, "biomassa" larni ishlab chiqarish uchun zarur 
bo'lgan oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishga yordam beradi. 
qattiq mahsulotning biron bir shaklini, masalan, torflangan granulalar yoki 
briketlarni anglatadi. Bioyoqil'i so'zi yuk tashish uchun transport vositalarini 
to'g'ridan-to'g'ri 
to'g'ridan-to'g'ri 
to'g'ridan-to'g'ri 
to'g'ridan-to'g'ri 
to'g'ri 
keladi. AQSh Energetika bo'yicha ma'muriyati (AEM) ushbu nomlash amaliyotiga 
amal qiladi. 
To'xtovsiz foydalanish mumkin bo'lgan bioyoqg'i funktsyonal neft ishlab 
chiqarishga teng va mavjud neft infratuzilmasiga to'liq mos keladi. Ular avtomobil 
dvigatelini o'rnatishni talab qilmaydi. Bioyoqilg'i o'simliklardan (ya'ni energiya 
eklari) yoki qishloq xo'jaligi, savdo, maishiy yoki sanoat korxonalaridan (agar 
bozor biologik kelib chiqishi bo'lsa) ishlab chiqarilishi mumkin. Qayta tik 
bioyoqilg'i zamonaviy zamonaviy uglerod fiksatsiyasi bilan bog'liq, masalan, 
fotosintez paytida o'simliklar yoki mikroalglarda mavjud. Agar biomassa tez 
tiklana bo'lsa, bu energiyani qayta tiklash energiyaning bir turi. 
Bioyoqilg'ining eng keng tarqalgan ikki turi bu bioetanol va biodizeldir. 
Bioetanol - bu fermentatsiya hosil bo'lgan spirt, asosan shakar yoki kraxmal 
ekinlarida hosil bo'lgan uglevodlardan, masalan, makkajo'xori, shakarqamish shirin 
jo'xori. Daraxtlar va o'tlar kabi nooziq-ovqat manbalaridan ishlab chiqarilgan 
sellyulozali biomassa uchun, etanol ishlab chiqarish xom ashyo sifatida ishlab 

---

34 
chiqarilmoqda. Bioetanol, asosan, shakar yoki kraxmalli ekinlarda, masalan, 
makkajo'xori, shakarqamish yoki jo'xori donasida hosil bo'lgan uglevodlardan 
fermentatsiyalash hosil hosil bo'lgan spirt. Etanol toza avtomobil yukini (E100) 
muvofiqlashtirish mumkin, ammo u qurilmani o'rnatishni va avtotransport 
vositalarini yuklash uchun benzinga qo'shimcha ravishda sozlash. Bioetanol AQSh 
va Braziliyada keng qo'llanma. 
Biyodizel - transesterifikatsiya qilish orqali yog'lar yoki yog'lardan ishlab chiqarish 
va Evropada eng ko'p moddiy bioyoqilg'i olinadi. U sof transport yordam'isi (B100) 
muvofiqlashtirish mumkin, lekin quvvat dizel ishlab'isida zarrachalar, uglerod 
oksidi va uglevodorodlarni uchun dizel yukisiga qo'shimcha ravishda qayta ishlash. 
2019 yilda global bioyoqilg'i ishlab chiqarish 161 milliard litrni (43 milliard AQSh 
galon) tashkil qildi, bu 2018 yilga nisbatan 6 foizga ko'pdir va bioyoqilg'i 
dunyodagi 
avtomobil 
transporti 
ishlab 
chiqarishni 
3 
yil 
davomida 
ta'minladi. Xalqaro energetika agentligi neftga bog'liqlikni qo'shish uchun 
bioyoqilg'i 2050 yilga qadar global transport yuklanishiga bo'lgan harakatini 
to'rtdan ko'proq harakat qilishni ko'zlamoqda. ularni, bioyoqilg'i ishlab chiqarish va 
iste'mol qilish IEAning mahsulotni ishlab chiqarish stsenariyidan orqada 
qolmoqda. 2020 yildan 2030 foizga IEA maqsadiga erishish uchun global 
bioyoqilg'i ishlab chiqarish har yili 10 foizga ko'paytirish kerak. Kelgusi 5 yilda 
faqat 3 yillik o'sish kutilmoqda.