1-mavzu. Etnopsixologiya fanining predmeti, vazifalari va ahamiyati

1-MAVZU. ETNOPSIXOLOGIYA FANINING PREDMETI, VAZIFALARI VA AHAMIYATI.
Reja:
1. Etnopsixologiya - ilmning fanlararo o`rganish sohasi sitfatida;
2. Etnopsixologiyaning predmeti;
3. Etnopsixologiyaning vazifalari;
4. Hozirga davrda o`rganishning ahamiyati;
Millat va millat bilan bog`liq bo`lgan ko`plab omillar ijtimoiy va siyosiy hayotda muhim rol uynab kelgan va bundan keyin ham uzoq davrgacha o`z ahamiyatini yo`qotmaydi. Olimlarning ko`rsatishicha ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy taraqqiyotining turli bosqichlarida to`rgan turt mingga yaqin millat, ellat va turli xalqlar mavjud ekan. Ularning har birini o`z tarixi, madaniyati va milliy qadriyatlari bor. Ularni o`rganish millatlararo munosabatlarini tashkil qilishda, turli iqtisodiy, madaniy aloqalarni urnatishda katta yordam beradi.
Lekin yaqin davrgacha bizning ijtimoiy fanlar tizimida milliy masalalar va unda psixologik omillarning tutgan o`rniga yetarlicha baho berilmay kelindi. Ayrim xollarda esa asossiz ravishda inkor etildi. Hatto ba’zi bir tadqiqotchilar milliy xususiyatlar, etnopsixologiya masalalarini o`rganishga shubha bilan qarashdi. Bunda ular etnopsixologiya masalalarini o`rganish bir xalqni maktab, ikkinchisini kamsitishga olib kelishi, irqchilik, millatchilikni kelib chiqishiga sabab bo`ldi, deb havotirlanishdi. Bu xadiksirashda ma’lum asos ham bor edi. Etnopsixologiyaga oid ayrim tadqiqotlarda mualliflar o`z millatlarni xaddan tashqari kuklarga ko`tarib yuborish,boshqa qo`shni xalqlardan ustun qo`yish xollari bo`lganki, bu tabiy turli noroziliklarni tugilishiga sabab bo`lgan. Shuning bilan birgalikda xalqlarning voqelik va tabiatni idrok qilish, kiyinish, avlodlar tarbiyasi, avlodlar o`rtasidagi munosabatlardagi o`ziga xosligini hisobga olmaslik ham mumkin emas. Etnik o`ziga xosligini inkor etish, milliy munosabatlarda hisobga olmaslik turli salbiy munosabatlarni, hatto etnik nizolarni keltinrib chiqaradi.
“Etnopsixologiya” - etnologiya va psixologiya fanlarining qo`shilishidan tashkil topgan bo`lib, grekcha “etnos” xalq, qabila, “psixologiya”- ruh ilmi, degan ma’nolarni anglatadi. Bu fan ma’lum millat va etnik birlik vakillarining o`ziga xos ruhiy qiyofasi, xulq-atvorining, zamonaviy termin bilan aytsak, “mentalitetini”o`rganadi. Har bir xalqqa xos bo`lgan milliy xarakter, urf-odat va an’analar, milliy tuyg`ular va did (ta’b), etnik ong va milliy o`zini o`zi anglashni vujudga kelishi, namoyon bo`lishi, o`zgarishi va rivojlanishi kabi masalalar ham etnopsixologiyani o`rganish obyekti hisoblanadi.
Tadqiqotchilar tomonidan etnopsixologiya masalalarini o`rganishda ma’lum muvaffaqiyatlarga erishilgan bo`lsa ham, lekin uning ko`p muammolari xali o`zining yechimini to`la topgan emas. Shulardan biri - milliylik va baynalminallik xususiyatlarining o`zaro munosabatidir. Millat, sinflar va turli ijtimoiy guruhlarni o`rganishda faylasuflar, sotsialog va tarixchilar, asosan, ularning moddiy va ma’naviy madaniyati, tarkibi, ijtimoiy munosabatlariga etiborni qaratgan bo`lsalar, psixologlar esa, shaxs psixologiyasini o`rganish bilan cheklanib qolishgan. Ayrim psixologlar esa (S.L.Rubinshteyn) umuman ijtimoiy va etnopsixologiya fanlarining mavjud bo`lishligini shubha ostida olgan.
Etnopsixologik muammolarni tadqiq etuvchi jaxon olimlarining juda ko`pchiligi, bu muammolarni o`rganish qiyin ekanligini, bu sohada uchraydigan murakkabliklarni takidlashadi. Chunki etnopsixologik xususiyatlari empirik tadqiq etish qiyin. Barcha murakkabliklarni kamrab oluvchi metodlar yaratilmagan. Boz ustiga bir mamlakatda, boshqa bir madaniyatni o`rganish uchun yaratilgan metodlar, ikkinchi bir xalqlarni o`rganishda natija bermasligini, Hatto, qarama-qarshi ko`rsatkich berishi mumkin. Bu sohadagi muammo yana shundaki, bir etnos ichidagi turli sinflar, sotsial guruhlarda milliy xususiyatlarning namoyon bo`lishi ma’lum darajada bir biridan farqlandi. Shuning bilan birgalikda, tadqiqotchi etnik psixologiyadagi o`ziga xoslik, boshqa etnik guruhlardan farq qiluvchi maxsuslik va umumiylik tomonlarni ochib bera olishi kerak. Va nixoyat, etnopsixologik xususiyatlar qotib q`olgan, o`zgarmaydigan narsa emas. Ular ma’lum bir ijtimoiy o`zgarishlar natijasida, ayrim bir xususiyatlarini o`zgartirishi, yangi ijtimoiy munosabatlarni aks ettiruvchi hislatlarni xosil qilishi mumkin.