1-mavzu. Fan ijtimoiy-madaniy hodisa reja: Fan tushunchasining tahlili. Fan taraqqiyotiga oid yondashuvlar tasnifi

Muhammadali Battoni (850-929) yangi astronomik jadvalni tuzgan astronom.
Ibn YUlas (950-1009) trigonometriya sohasida ulkan yutuqlarga erishib, Oy va Quyosh tutilishini kuzatish jadvalini tuzgan.
Ibn al-Xaysam (965-1020) optika sohasida katta yutuqlarni qo‘lga kiritdi.
Umar Xayyom (1048-1122) nafaqat buyuk olim, shoir, balki mashhur matematik, astronom va faylasuf.
Ibn Rushd (1126-1198) faylasuf, tabiatshunos olim, alkimyo sohasida quvonchli yutuqlarga erishgan. SHu kabi yuzlab olim-faylasuflar fan taraqqiyotiga o‘z xizmatlari bilan katta hissa qo‘shganlar. Xususan, tibbiyot, ko‘z jarrohligi kabi sohalarda ilmiy izlanishlar olib borishlari natijasida ko‘plab nashriyotlar tashkil qilindi, ko‘rinayotgan narsani kattalashtirishga mo‘ljallangan billur linza yaratish haqidagi fikr keyinchalik optikaning yaratilishiga asos bo‘ldi.
SHarqliklar Misr va vaviloniyaliklar an’analarini davom ettirib, hind, xitoyliklarning ba’zi bilimlarini egallab, ayniqsa, yunonliklardan ratsional tafakkur uslubini qabul qilib, barcha bilimlarini o‘z tajribalarida keng ko‘lamda qo‘lladilar va bu bilan kimyo fani paydo bo‘lishiga o‘z hissalarini qo‘shdilar.
Biroq bu davrdagi fanlarda ayrim tasodifiy kuzatishlar va amaliyot ma’lumotlari umumlashtiriladi-yu, lekin eksperimental metodlar hali qo‘llanilmaydi, aksariyat nazariy qoidalar esa asossiz va tekshirib bo‘lmaydigan spekulyasiyalar mahsuli hisoblanadi. Ammo bu davrda vujudga kelgan ilmiy bilimlar falsafiy bilim qismlari sifatida talqin qilinishda davom etgan.
Falsafadan alohida faoliyat sohasi sifatidagi fan hali mavjud bo‘lmagan: u asosan falsafa doirasida, ilmiy bilimlarning boshqa manbai – hayot amaliyoti va hunarmandchilik san’ati bilan bir vaqtda va u bilan juda zaif aloqada rivojlangan.
Xullas, aynan shu davrdan dastlabki fan taraqqiyoti tugaydi. CHunki bu davrda ilmiy bilimning maqsadi predmetning tuzilishini o‘rganishga qaratilgan bo‘lib, ular kundalik tajriba va ishlab chiqarish faoliyatida namoyon bo‘lmaydi, Endilikda u amaliyotning faqat shu shakliga tayangan holda rivojlana olmaydi, chunki bu davrda rivojlanayotgan tabiatshunoslikka xizmat qiluvchi amaliyotning yangi shakliga ehtiyoj paydo bo‘ladi.
Bu davrda g‘arbda, xususan qadimgi YUnonistonda “Platon akademiyasi”( 2013 yilda Platon akademiyasiga 2400 yil to‘lishi bilan XXIII Jahon Falsafa Kongressi Gretsiyaning Afina shahrida o‘tkazildi), 1585 yilda Florensiyada Kruska akademiyasi, SHarqda VII asrda Xitoyda Xanlie akademiyasi, VIII-IX asrlarda Bog‘dodda “Baytul hikma” tashkil etilgan, 1004 yilda Xorazmda tashkil qilingan “Ma’mun akademiyasi” 1017- yilda Mahmud G‘aznaviy tomonidan Xorazmning egallanishi bilan o‘z faoliyatini to‘xtatgan. (akademiya 13 yil faoliyat olib borgan). (1997 yilda Prezident I.A. Karimovning farmoni bilan Ma’mun akademiyasi qayta tashkil qilindi va uning 1000 yilligi katta tantanalar bilan nishonlandi.) 1420 yilda Samarqandda tashkil qilingan Ulug‘bek akademiyasi to SHayboniyxon bosqinigacha faoliyat olib borgan, ilmiy bilim rivojida muayyan yutuqlarga erishilgan bo‘lsada, bu davr madaniyatning alohida shakli sifatidagi fan paydo bo‘lishining «embrional» davri hisoblanadi.