1-mavzu. Interferometrlar. Ko'p nurli interferensiya. 2-mavzu. Difraksion panjaraning spektral xaraktiristikalari

10-MAVZU: Yuqori chastotali signallarni uzatish usullari.
Ma'lumki yuqori tezlikdagi signallarni uzatish va qabul qilib olish uchun yuqori darajada o'tkazish qobiliyatiga ega bo'lgan yo'naltiruvchi muhit bo'lishi kerak. Bunday talablarga optik aloqa vositalariga teng keluvchi vositalar hozirgi kunda mavjud emas. Bundan tashqari optik aloqa tizimlari orqali katta hajmdagi axborotlarni xoxlagan masofalarga uzatish mumkin.
Ma'lumki yuqori tezlikdagi signallarni uzatish va qabul qilib olish uchun yuqori darajada o'tkazish qobiliyatiga ega bo'lgan yo'naltiruvchi muhit bo'lishi kerak. Bunday talablarga optik aloqa vositalariga teng keluvchi vositalar hozirgi kunda mavjud emas. Bundan tashqari optik aloqa tizimlari orqali katta hajmdagi axborotlarni xoxlagan masofalarga uzatish mumkin.
Foton texnoloaiyasi asosidagi optik aloqa ya'ni to'liq optik tarmoqlar AON (All-optical Networks) telekommunikatsiya tarmoqlarihi kelajagi hisoblanadi. Foton texnologiyasi asosidagi to'liq optik aloqada kommutatsiya, multipleksorlash va regeneratsiyalash optoelektron yoki elektrooptik emas, balki faqat optik texnologiya asosida amalga oshiriladi. Bu bilan qurilmani texnik iqtisodiy ko'rsatkichlari, Ishonchliligi va uzatish tezligi bir necha martaga oshadi. Foton texnologiyasini aloqa tarmoqlariga tadbiq etishda optik kommutatorlar, optik regeneratorlar, kuchaytirgichlar, filtriar, spektr bo'yicha zichlashtirish tizimlari qo'llaniladi.
Foton texnologiyasi asosidagi optik aloqa ya'ni to'liq optik tarmoqlar AON (All-optical Networks) telekommunikatsiya tarmoqlarihi kelajagi hisoblanadi. Foton texnologiyasi asosidagi to'liq optik aloqada kommutatsiya, multipleksorlash va regeneratsiyalash optoelektron yoki elektrooptik emas, balki faqat optik texnologiya asosida amalga oshiriladi. Bu bilan qurilmani texnik iqtisodiy ko'rsatkichlari, Ishonchliligi va uzatish tezligi bir necha martaga oshadi. Foton texnologiyasini aloqa tarmoqlariga tadbiq etishda optik kommutatorlar, optik regeneratorlar, kuchaytirgichlar, filtrlar, spektr bo'yicha zichlashtirish tizimlari qo'llaniladi.
Optik aloqa bu axborot yorug'lik nuri ko'rinishida optik tola bo'ylab yoki ochiq fazo atmosferada uzatiladigan aloqadir. Axborot tola ornali uzatilsa, tolali optik aloqa tizimi, ochin atmosferada uzatilsa, ochiq optik aloqa tizimi deyiladi.
Ochiq optik aloqa tizimlarida nurlanish manbatefrrfelektromagnit to'lqinlarni ochiq fazoga nurlantiradi, bunda nurlanishni J tarqalish yo'nalishi faqatgina antennaning yo'nalish diagrammasi bilan aniqlanadi. Ochiq qptrk aloqa tizimlarining uzatuvchi muhiti o z navbatida uch turga bo'linadi: atmosfera, kosmik va suv osti aloqa muhitlari.
Atmosfera ochiq optik aloqa tizmlarida to'lqinlar tarqalish xarakteristikasi yetarli darajada ob-havo sharoitlariga bog'liq. Atmosfera va suv osti uzatish muhitlarimng fizik bir turda emasligi va ularning tarkibidagi begona zarrachalarni uzatilayotgan nurlanish to'lqini bilan o'zaro ta'sirda bo'lishidan elektromagnit to'lqinlar buziladi. Zarracha o'lchamlarini to'lqin uzunligi bilan taqqoslanadigan darajada yoki katta bo'lishi buzilishlarni oshiradi. Shu sababli atmosfera buzilishlari optik diapazonda turli xarakterga ega.
Atmosfera ochiq optik aloqa tizmlarida to'lqinlar tarqalish xarakteristikasi yetarli darajada ob-havo sharoitlariga bog'liq. Atmosfera va suv osti uzatish muhitlarimng fizik bir turda emasligi va ularning tarkibidagi begona zarrachalarni uzatilayotgan nurlanish to'lqini bilan o'zaro ta'sirda bo'lishidan elektromagnit to'lqinlar buziladi. Zarracha o'lchamlarini to'lqin uzunligi bilan taqqoslanadigan darajada yoki katta bo'lishi buzilishlarni oshiradi. Shu sababli atmosfera buzilishlari optik diapazonda turli xarakterga ega.
Optik signal tola bo'ylab tarqalganda so'nadi va buziladi. Optik signallarni uzoq masofalarga uzatish maqsadidi ma'lum oraliqlarda signallarni buzilish darajasiga qarab regeneratorlar yoki kvantoptik kuchaytirgichlar o'matiladi. Regenerator kirishida optik signallar elektr signaliga, chiqishida esa elektr signaldan optik signalga aylantiriladi, ya'ni regeneratorlarda elektr signallar kuchaytiriladi, sozlanadi va boshlang'ich formasi tiklanadi. KVant optik kuchaytirgichlari qo'llanilganda esa so'ngan optik signallar elektr signaliga aylantirib o'tilmasdan kuchaytiriladi
Optik signal tola bo'ylab tarqalganda so'nadi va buziladi. Optik signallarni uzoq masofalarga uzatish maqsadidi ma'lum oraliqlarda signallarni buzilish darajasiga qarab regeneratorlar yoki kvantoptik kuchaytirgichlar o'matiladi. Regenerator kirishida optik signallar elektr signaliga, chiqishida esa elektr signaldan optik signalga aylantiriladi, ya'ni regeneratorlarda elektr signallar kuchaytiriladi, sozlanadi va boshlang'ich formasi tiklanadi. KVant optik kuchaytirgichlari qo'llanilganda esa so'ngan optik signallar elektr signaliga aylantirib o'tilmasdan kuchaytiriladi. Qo'llaniladigan modulyatsiya turiga qarab tolali optik aloqa tizimlari analog va raqamliga boʻlinadi.
Analog tolali optik aloqa tizimlarida modulyatsiyaning analog usullari: intensivlik bo'yicha modulyatsiyalash, amplituda, chastota va faza modulyatsiyasi turlari qo'llaniladi. Optik nurlanish manbalarining yuqori nochiziqliligi va analog uzatish uchun talab etiladigan shovqin bardoshlilikni ta'minlash texnik murakkabligi sababli analog tolali optik aloqa tizimlaridan foydalanish chegaralangan. Shunga qaramay bir qator sohalarda qo'llaniladi (optik kabelli televideniyeda, telemetriya, operativ va xizmat aloqa tizimlarida)
Raqamli tolalioptik aloqa tizimlarida modulyatsiyalashning disk ret usullaridan foyalaniladi. Bunda signal tashuvchining biron-bir para me tri diskreto'zgaradi, yani boshlang'ich parametrning qiymatlar sohasi kvantlash sathlariga bo'linadi, har bir kvantlash sathiga mos ravishda aniq diskret signal qo'yiladi.
Elektr signallar kuchaytirgichlari zamonaviy texnikaning keng sohalarida: radio qabul qilgich va radiouzatuvchi qurilmalarda, televidenieda, ovoz kuchaytirish va ovoz yozish apparatlarida, tovush eshittirish tizimida, radiolokatsiya va EHM larda qo'llaniladi. Odatda kuchaytirgichlar elektr tebranishlarni ularni shaklini saqlagan holda kuchaytiradi. Kuchaytirish manbaning elektr energiyasi hisobiga bo'ladi. Shunday qilib kuchaytiruvchi qurilmalar boshqarilish hususiyatiga ega bo'ladi. Bizning misolimizda ko'rib chiqilayotgan kuchaytirgich radiotexnik tizimlarda turi vazifalarda, shu bilan birga nochiziqli lokatsiyada nochiziqli elementni berilgan darajada nurlantirishni ta'minlab berish uchun ishlatladi.
Elektr signallar kuchaytirgichlari zamonaviy texnikaning keng sohalarida: radio qabul qilgich va radiouzatuvchi qurilmalarda, televidenieda, ovoz kuchaytirish va ovoz yozish apparatlarida, tovush eshittirish tizimida, radiolokatsiya va EHM larda qo'llaniladi. Odatda kuchaytirgichlar elektr tebranishlarni ularni shaklini saqlagan holda kuchaytiradi. Kuchaytirish manbaning elektr energiyasi hisobiga bo'ladi. Shunday qilib kuchaytiruvchi qurilmalar boshqarilish hususiyatiga ega bo'ladi.