1-mavzu. Interferometrlar. Ko'p nurli interferensiya. 2-mavzu. Difraksion panjaraning spektral xaraktiristikalari

14-MAVZU: Moddalarda elektromagnit to`lqinlar Yorug'likning qutblanishi.
Elektromagnit to'lqinlar- vaqt bo'yicha davriy o'zgaradigan elektromagnit maydon (o'zaro bog'langan Ye elektr va N magnit maydonlar)ning fazoda chekli tezlik bilan tarqalish jarayoni. O'zgaruvchi induksiya oqimi uyurma elektr maydonni, u esa, o'z navbatida, uyurma magnit maydonni uyg'otadi. Tarqalayotgan elektromagnit maydon Elektromagnit to'lqinlar deyiladi. Elektromagnit to'lqinlar Ko'ndalang to'lqinlar bo'lib, vakuumda s-3105 tezlik bilan tarqaladi.
Elektromagnit to'lqinlar xossalariga u tarqalayotgan muhit sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Elektromagnit to'lqinlar boshqa ixtiyoriy to'lqinlar kabi sinishi, to'la ichki qaytishi, dispersiya, interferensiya, difraksiya hodisalariga uchrashi mumkin. Elektromagnit to'lqinlarning barcha xususiyatlari, ularning uyg'onish va tarqalish qonunlari Maksvell tenglamalari yordamida to'la tavsiflanadi.
Moddalarda elektromagnit xossalar 3 turga bo'linadi
Feromagnit (myu katta birdan)
Paramagnit (myu katta yoki teng bir)
Diomagnit (myu kichkina birdan)
Yorug'likning qutblanishi - yorug'lik to'lqinlari elektr Eva magnit maydoni kuchlanganliklari vektorlarining yorug'lik nuriga tik tekislikda tartibli joylashuvi. Yorug'likning qutblanishi atamasini fanga L. Nyuton kantun uning tabiatini J. K. Maksvell yorug'likning elektromagnit nazariyasida tushuntirib bergan
Fransuz fizigi E. Malyus Island shpati parchasi opkali Parijdagi Lyuksemburg saroyining botayotgan quyosh nurlaridan yaltirab turgan oynalarini kuzatib, kristallning ma'lum vaziyatda faqat bittagina tasvir ko'rinishini ajablanib payqadi. Shu va boshqa tajribalar asosida hamda 1. Nyutonning yorug'likning korpuskulyar nazariyasiga tayanib, E. Malyus Quyosh yorug'ligida tartibsiz yo'nalgan korpuskula (zarra) lar biror sirtdan qaytgandan yoki anizotrop kristalldan o'tgandan keyin ma'lum yo'nalishga ega bo'lib qoladi, deb faraz qildi. Bunday "tartiblangan" yorug'likni u qutbl angan yorug'lik deb atadi. Yorug'lik manbalaridan chiqqan yorug'lik to'lqinlari tartibsiz tarqaladi, ya'ni to'lqinlar turli tekisliklarda tebranadi. Bunday to'lqinli yorug'lik tabiiy yorug'lik deb ataladi. Tabiiy yorug'likdan farqli ravishda E va H vektorlarning o'zaro perpendikulyar tashkil etuvchilari orasida doimiy fazalar farqi mavjud boʻlgan yorug'lik qutblangan yorug'lik deb ataladi
• Fransuz fizigi E. Malyus Island shpati parchasi opkali Parijdagi Lyuksemburg saroyining botayotgan quyosh nurlaridan yaltirab turgan oynalarini kuzatib, kristallning ma'lum vaziyatda faqat bittagina tasvir ko`rinishini ajablanib payqadi. Shu va boshqa tajribalar asosida hamda 1. Nyutonning yorug'likning korpuskulyar nazariyasiga tayanib, E. Malyus Quyosh yorug'ligida tartibsiz yo'nalgan korpuskula (zarra) lar biror sirtdan qaytgandan yoki anizotrop kristalldan o'tgandan keyin ma'lum yo'nalishga ega bo'lib qoladi, deb faraz qildi. Bunday "tartiblangan" yorug'likni u qutbl angan yorug'lik deb atadi. Yorug'lik manbalaridan chiqqan yorug'lik to'lqinlari tartibsiz tarqaladi, ya'ni to'lqinlar turli tekisliklarda tebranadi. Bunday to'lqinli yorug'lik tabiiy yorug'lik deb ataladi. Tabiiy yoruglikdan farqli ravishda E va H vektorlarning o'zaro perpendikulyar tashkil etuvchilari orasida doimiy fazalar farqi mavjud bo'lgan yorug'lik qutblangan yorug'lik deb ataladi.
Yorug'lik manbaining hamma elementar qismlaridan bir xil to'lqinli yorug'lik nurlari chiqsa, bunday yorug'likka toʻla qutblangan yorug'lik deyiladi. Tabiiy yorug'lik tarkibida chizikli, elliptik va doiraviy qutblangan yorug'lik to'lqinlari bo'ladi. E ning uchi yoruglik nuriga tik tekislikda ellips chizsa, u holda yoruglik tolqinlari elliptik qutblangan yorug'lik, aylana chizsa, doiraviy qutblangan yorug'lik, E tekislikda doimiy yonalishini saqlasa, bunday holatda chiziqli qutblangan yorug'lik deb ataladi. Vakuumda yorug'likning tarqalishi uning qutblanganligiga bogʻliq bo'lmaydi. Agar yoruglik biror muhitda tarqalsa, yorug'likning yutilishi, tarqalish yo'nalishi va tezligi uning qutblanganligiga bog'liq bo'ladi. Tabiiy yorug'likdan qutblangan yorug'lik hosil qilish uchun qutblash asbobi (polyarizator)dan foydalaniladi. Yorug'likning qutblanishi moddalarning anizotropik xususiyatlarini o'rganishga yordam beradi. Kristallooptikada kristallarning tuzilishi, mineralogiya va petrografiyada minerallar va tog jinslari qutblangan yorug'lik yordamida organiladi
Yorug'lik manbaining hamma elementar qismlaridan bir xil to'lqinli yorug'lik nurlari chiqsa, bunday yorug'likka tola qutblangan yorug'lik deyiladi. Tabiiy yorug'lik tarkibida chizikli, elliptik va doiraviy qutblangan yorug'lik to'lqinlari boʻladi. E ning uchi yoruglik nuriga tik tekislikda ellips chizsa, u holda yorug'lik to'lqinlari elliptik qutblangan yorug'lik, aylana chizsa, doiraviy qutblangan yorug'lik, E tekislikda doimiy yoʻnalishini saqlasa, bunday holatda chiziqli qutblangan yorug'lik deb ataladi. Vakuumda yorug'likning tarqalishi uning qutblanganligiga bog'liq bo'lmaydi. Agar yoruglik biror muhitda tarqalsa, yorug'likning yutilishi, tarqalish yo'nalishi va tezligi uning qutblanganligiga bogʻliq boʻladi. Tabiiy yoruglikdan qutblangan yorug'lik hosil qilish uchun qutblash asbobi (polyarizator)dan foydalaniladi. Yorug'likning qutblanishi moddalarning anizotropik xususiyatlarini o'rganishga yordam beradi.