1-mavzu. Iqtisodiy tahlilning shakllanishi va

Integral usul. Mazkur metod multiplikativ, karrali va karrali-additiv ko‘rinishli aralash modellarda omillar ta’sirini baholash uchun qo‘llaniladi. Ushbu usuldan foydalanish zanjirli o‘rin almashtirish, mutlaq va nisbiy farq usullariga nisbatan omillar ta’sirini hisoblashda aniqroq natijalar olishga imkon beradi, chunki omillar ta’siri ostidagi natijaviy ko‘rsatkich qo‘shimcha o‘sishi oxirgi omilga biriktirilmaydi, balki ular o‘rtasida teng bo‘linadi.
Turli modellar uchun omillar ta’sirini hisoblash algoritmlarini ko‘rib chiqamiz. Multplikativ modellarda omillar ta’sirini hisoblash uchun quyidagi ishchi formulalar qo‘llaniladi:

1. f=xy.
   

Δf_x = Δxy₀ +1/2ΔxΔy, yoki Δf_x = 1/2Δx(y₀ +y₁) Δf_y = Δyx₀ +1/2ΔxΔy, yoki Δf_y = 1/2Δy(x₀ +x₁)


4.1-jadval

Mahsulot hajmi o‘zgarishiga ishchilar soni hamda bir ishchi tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot o‘zgarishi ta’sirining tahlili

Ko‘rsatkichlar	O‘tgan yil	Haqiqatda Farqi (+; –)
Ishchilar soni, kishi (IS)	144	152	+8
Bir ishchi tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot, ming so‘m (BIm)	1235	1207	–28
Mahsulot hajmi, ming so‘m (MH)	177840	183464	+5624

Bizning misolimizda omillar ta’sirini hisoblash quyidagicha bajariladi:

MH = IS · BI_m

1. MH_IS=(8 · 1235) + 1/2(8 · (–28))=9880+(–112)= 9768
2. MH_BM=(–28 · 144)+1/2(–28 · 8)= –4032+ (–112)= –4144
ΔMH=ΔIS+ΔBI_i = 9768 + (–4144) = 5624
4.1-jadval hisob-kitoblaridan ma’lum bo‘ldiki, ishchilar sonini 8 kishiga ko‘payishi mahsulot hajmini 9768 ming so‘mga oshirgan. Bir ishchi tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotni 28 ming so‘mga kamayishi esa mahsulot hajmini 4144 ming so‘mga kamaytirgan.

2. f=xyz.
   

Δf_x = 1/2Δx (y₀z₁+y₁z₀)+ 1/3ΔxΔyΔz; Δf_y = 1/2Δy (x₀z₁+x₁z₀)+ 1/3ΔxΔyΔz; Δf_z = 1/2Δz (x₀y₁+x₁y₀)+ 1/3ΔxΔyΔz.
4.2-jadval