1. mavzu. Kirish-tarkib bilan bog'liq tafsilotlarni uzatish. Tabiiy ofat

Sel[tahrir manbasini tahrirlash] 
Sel oqimi - bu mineral zarralar, toshlar va tosh boʻlaklari juda yuqori 
konsentratsiyali (oqim hajmining 50-60 % gacha) boʻlgan oqim boʻlib, u toʻsatdan 
kichik togʻ daryolari havzalarida va quruq jarlarda paydo boʻladi va odatda kuchli 
yogʻingarchilik yoki tez qor erishi natijasida yuzaga keladi. 
Sel oqimi kuchli va uzoq muddatli yomgʻirlar, muzliklar yoki mavsumiy qor 
qoplamining tez erishi natijasida, shuningdek, kanalga koʻp miqdorda boʻshashgan 
yorilish materiallarining qulashi natijasida paydo boʻladi. Togʻli hududlarda 
oʻrmonlarning kesilishi yuzaga kelishida hal qiluvchi omil boʻlishi mumkin: 
daraxtlarning ildizlari tuproqning yuqori qismini ushlab turadi, bu esa sel 
oqimining paydo boʻlishiga toʻsqinlik qiladi. 
Koʻpincha sel oqimlari tekisliklarda, shu jumladan vulqonlarda sodir boʻladi
Koʻchki[tahrir | manbasini tahrirlash] 
Koʻchki - tortishish taʼsirida tog 'jinslari massalarining qiyalikdan pastga 
tushishi va ajralishi. Koʻchkilar vodiylarning yon bagʻirlarida yoki daryo 
qirgʻoqlarida, togʻlarda, dengiz qirgʻoqlarida, dengiz tubidagi joylarda sodir 
boʻladi. Koʻpincha koʻchkilar suvga chidamli va suv oʻtkazuvchi jinslarning 
almashinishidan tashkil topgan yon bagʻirlarda yuzaga keladi. 
Koʻchkilarning paydo boʻlishining sababi tortishish kuchi va ushlab turish 
kuchlari oʻrtasidagi nomutanosiblikdir. Keltirib chiqaradigan omillar: 

suv bilan yuvish natijasida qiyalikning tikligi oshishi; 

yogʻingarchilik va yer osti suvlari bilan nurash yoki botqoqlanish paytida 
jinslarning mustahkamligini zaiflashishi; 

seysmik zarbalarning taʼsiri; 

qurilish va tadbirkorlik faoliyati. 

---

Tosh qulashi[tahrir manbasini tahrirlash] 
Tosh qulashi - tortishish kuchi taʼsirida togʻ yonbagʻirlaridan togʻ jinslari 
massalarining ajralishi va tushishi. Koʻchkilar daryo qirgʻoqlari va vodiylarning 
yon bagʻirlarida, togʻlarda, dengiz qirgʻoqlarida sodir boʻladi. Qulashlarning paydo 
boʻlishining sababi tortishish kuchi va ushlab turish kuchlari oʻrtasidagi 
nomutanosiblikdir. 
1911 -yil 18-fevralda Murgʻob daryosida 2,2 milliard m³ hajmdagi eng katta 
qulash sodir boʻldi, buning natijasida tabiiy toʻgʻon va Sarez koʻli shakllandi.