1-mavzu: Milliy iqtisodiyot va uni tavsiflovchi asosiy ko’rsatkichlar. Milliy boylik-davlatning qudratini belgilovchi ko’rsatkich Reja

3-savol bayoni: Milliy iqtisodiyotda mamlakat rivojini tavsiflovchi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar toifasiga YaMM, SMM, MD, ShD va ShID kiradi.
YaMM xalq xo’jaligini moddiy hamda noishlab chiqarish sohalari bo’yicha iqtisodiy faoliyatni yakuniy natijalarini tavsiflovchi ko’rsatkichdir. Bu ko’rsatkich mamlakatda ishlab chiqarilgan mahsulot va ko’rsatilgan xizmatlarni hajmini to’g’ri va aniq ko’rsatib beradi.
Yalpi milliy mahsulot-mamlakatda bir yil davomida ishlab chiqarilgan mahsulotlar va ko’rsatilgan xizmatlarni bozor qiymatidir.
YaMM da faqat yakuniy ne’matlar hisobga olinadi, oraliq mahsulotlar va xizmatlar esa e’tiborga olinmaydi.
YaMMni xarajatlar va daromadlar usuli bo’yicha hisoblanganda bir xil natija chiqadi, chunki iste’molchi mahsulotni sotib olish uchun qancha mablag’ sarflasa, ishlab chiqaruvchiga daromad sifatida shuncha pul tushadi.
1 chi usul bo’yicha YaMM hisoblash.


Y = C+I+G+Xn

bunda:Y-tovarlarni sotib olish uchun ketgan xarajatlar;

C-shaxsiy is’temol xarajatlar;
I-biznesning investitsiya xarajatlari;
G-tovar va xizmatlarni davlat tomonidan sotib olinishi;
Xn-sof eksport; ( eksport-import)
2 chi usul bo’yicha YaMM hisoblash.


Y=CCA+W+IR+Ir+P

Bunda:CSA-iste’mol qilingan kapital hajmi:

W-yollanma ishchilarning ish haqi:
Ir-biznesga bevosita soliqlar;
R-ijara to’lovi;
Ir-% stavkasi- xususiy biznes bo’yicha, bunday davlat mustasno;
R-korporatsiyalar daromadi; Bu erda R-korporatsiyalar daromadi 2 ga bo’linib qo’shiladi, ya’ni R1-korporatsiyalarning taqsimlangan foydasi va R2-korporatsiyalar foydasiga va R2- korporatsiyalar foydasiga soliq, bunda: RR1R2 bo’ladi.
Shaxsiy iste’mol xarajatlariga-uy xo’jaliklarini uzoq muddat davomida foydalanadigan iste’mol buyumlari xarajatlari kiradi;
Tovar va xizmatlarning davlat tomonidan sotib olinishiga-davlat xarajatlari inobatga olinadi-byudjet tashkilotlariga oylik maoshlarini berish, armiyani boqish, mudofaani mustahkamlash va boshqalar. Transfertlar bundan mustasno.
Investitsiyalar-stanoklar, asbob uskunalar sotib olish, bino-inshootlar qurish bilan bog’liq xarajatlar;
Umumiy investitsiyalar tarkibida ichki sof xususiy investitsiya  amortizatsiya kiradi, ya’ni
I um.  I ichki sof xus.  Amortizatsiya
Sof eksport esa eksport va importning ayirmasi bo’ladi.
Renta to’lovlar-uy xo’jaliklari tomonidan olinadigan daromaddan iborat bo’lib, ular iqtisodiyotni shaxsiy resurslar bilan ta’minlaydi.
Biznes bevosita soliqlarga aktsiya solig’i, qimmatbaho buyumlar solig’i va shunga o’xshash soliq turlari kiradi.
Korporatsiyalar daromadiga soliq va korporatsiyalar foydasi (investitsiyaga mo’ljallangan qismi) kiradi.
^{Yalpi milliy mahsulotni ikki usul bo’yicha hisoblanishi yopiq emas, balki ochiq iqtisodiyot uchun ham xarakterlidir. Yopiq iqtisodiyot deganda, eksport va import harajatlari, ya’ni sof eksport inobatga olinmaydi. YCIG.
Ochiq iqtisodiyotda esa, albatta, eksport va import, chet el mamlakatlari bilan aloqasi inobatga olinadi.YCIGXp
Sof milliy mahsulot -YaMMdan amortizatsiya harajatlarini ayirib tashlash bilan aniqlanadi:
SMM  YaMM - Amortizatsiya
MD esa SMM dan biznesga bo’lgan bevosita soliqlarni ayirib tashlash bilan aniqlanadi:
MDSMM- bevosita soliqlar.
ShDMD - korporatsiyanning taqsimlanmagan foydasi- sug’urta ajratmalari korporatsiyalar daromatidan soliq  transfertlar dividentlar;
ShID  ShD - soliq turlari (individual).
YaMM deflyatori  Nominal YaMMReal YaMM x 100%
Nominal YaMM-joriy yil baholarida o’lchanadi.
Real YaMM- bazis yil baholarida o’lchanadi.}
Milliy iqtisodiyot - milliy hamjamiyatlar va iqtisodiy aloqalarni tashkil qilishning o’zaro aloqalar bilan bog’liqligi va integratsiyalashgan shakli sifatida namoyon bo’ladi.
Uning amal qilishni tashqi va ichki guruh omillari ta’minlaydi. Milliy iqtisodiyotda mamlakat rivojini tavsiflovchi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlarga YaMM, SMM, MD, MD YaMM deflyatori o’qiladi.