1-Mavzu: muloqot psixologiyasining predmeti, maqsad va vazifalari reja: Muloqot haqida umumiy tushuncha

TIL VA NUTQ FAOLIYATI HAQIDA TUSHUNCHA
Ma`lumki hayvonlar olamidagi aks ettirish shakllari, ularning "tillari" ijtimoiy tajribani uzatish va bu tajribani keyingi avlod tomonidan o`zlashtirish imkonini bermaydi. Shaxsning rivojlanishi, uning ongining shakllanishi, uning individual tajribasi umuminsoniy tajriba bilan uzviy bog`liq. Kishilarda tilning mavjudligi tufayli ular ijtimoiy tajribani uzatadilar va o`zlashtiradilar.
Tilning o`zi nima? Umumiy qilib ta`rif berganda, TIL BELGILAR TIZIMIDAN IBORATdir.
Belgi - voqelikning istagan elementlarini qandaydir aks ettirish, uni shartli ravishda belgilashdir. Masalan, avtomobil’ haydayotib, yo`limizda uchraydigan kucha harakati belgilariga bog`liq holda o`zimizni har xil holda tutamiz. Bundan ko`rinib turibdiki belgi ma`lum jihatdan qurolga o`xshaydi. Faqat qurol bizning amaliy mehnat faoliyatimizga vositachilik qiladi, belgi esa bizning nazariy va intellektual faoliyatimiz, yuksak psixik funktsiyalarimiz (idrok, tafakkur va h.k.) vositasidir. So`zning belgi sifatidagi asosiy xususiyati uning mazmuni, ma`nosidir. "Stul" so`zining ma`nosi shu predmetning barcha ijtimoiy muhim belgilarini, xususiyatlarini (turkumi, vazifasi kabi) o`zida aks ettiradi.


TILNING VAZIFALARI
Tilning eng muhim funktsiyalaridan biri - til IJTIMOIY-TARIXIY TAJRIBANI BERISh VA O`ZLAShTIRISh vositasidir. Har bir kishining hatti-harakati va faoliyati kishilikning ijtimoiy-tarixiy tajribasi bilan bog`liq holda rivojlanadi. Kichkina bola dunyoni mustaqil suratda bilib olmaydi. U bilimlarning bir qismini ota-onalaridan surab, savollar berib o`zlashtiradi. Boshqa bir qismini o`zaro munosabatlarda, asosan, til yordamida o`zlashtiradi. Yana bir qism bilimlarni maktabda, pedagoglardan o`rganadi (til yordamida). Bilimlarning anchagina qismini kitoblardan o`qib o`rganadi (yana til yordamida). Bu tilning KOMMUNIKASIYA funktsiyasidir.
Tilning ikkinchi vazifasi (funktsiyasi) - til INTERAKSIYA vositasidir. Ma`lumki kishining hatti-harakatlari va faoliyati, ko`pincha, ijtimoiy qimmatga ega bo`lmangan o`zga kishilarning bevosita tajribalari bilan ham belgilanadi. Agar biror kishi boshqasiga magazin yoki oshxonaning ishlamayotganligi haqida xabar bersa u o`z hatti-harakatini o`zgartiradi. Boshqa magazin yoki oshxonaga borishi mumkin. Bu erda til yordamida berilayotgan informatsiya kishining hatti-harakatini boshqarmoqda. Bu tilning interaktsiya yoki kishining hatti-harakatini boshqarish vositasi sifatidagi funktsiyasidir.
Tilning uchinchi vazifasi (funktsiyasi) kishining o`z tajribasi, va ijtimoiy tajriba asosida o`z hatti-harakatlarini boshqarishi bilan bog`liq. Odam biror muammoli vaziyatlarda o`z tajribasigagina asoslanib qolmay, boshqa kishilarning tajribalariga, umuman jamiyat tajribasidan ham foydalanadi. Ana shunday vazifalarni o`z oldiga quyish va hal qilish jarayoni INTELLEKTUAL AKT (harakat) deb ataladi. Intellektual harakat uch bosqichdan iborat bo`ladi: faoliyatni REJALASHTIRISH, uni AMALGA OSHIRISH, maqsad bilan SOLISHTIRIB ko`rish. Odamning individual harakatlari, asosan, mana shunday intellektual aktlardan tashqil topgan bo`ladi. Bu erda avvalombor odamlarning REJALASHTIRA OLISH qobiliyati yuzaga chiqmoqda. Bunday rejalashtirish va umuman fikriy masalalarni hal qilishning asosiy quroli TILdir. Bu erda til intellektual faoliyatning (idrok, xotira, tafakkur, xayol) quroli sifatidagi vazifasi bilan to`qnash keldik.