1-mavzu. Nutq a’zolari haqida umumiy ma’lumot. Nutq sistemasininganotomo-fiziologik tuzilishi. Reja: Nutq a’zolari haqida ma’lumot 2

Muhit va unda eshitishida nuqsoni bo‘lgan bolalarning rivojlanishi. Shaxsiy qobiliyatlar jamoa ichida yuzaga chiqadi. U jamoatchiligi, mehnatsevarligi, atrof-muhit va insonlarga, o‘z-o‘ziga munosabatida aniqlanadi. Pedagogikada «muhit», «muhit ta’siri» tushunchalari keng ma’noda qoilaniladi. Muhitlar biologik, geografik, maishiy, ekologik, madaniy, ijtimoiy bo'ladi. Shaxsning rivojlanishida ijtimoiy muhit asosiy rol o'ynaydi. Eshilish nuqsoniga ega bo‘lgan bolalar turli muhitni boshdan kechiradi. U atrof-oiamdagi alohida obyekt va boshqa bilimlarni to‘plashga harakat qilib, dunyoqarashini kengaytiradi. Eshitishining buzilishi va nutqning yo‘qligi bola rivojlanishiga chuqur ta’sir etib, o‘ziga xos ijtimoiy muhitga kirib boradi. Bu muhitda kar yoki zaif eshituvchi bola o^Lziga xos ta’sirga egaki, uning nutqi muloqot vositasi va tafakkur quroli sifatida shakllanmaydi. Bu o‘ziga xoslikni hisobga olgan holda bolalar ta’lim-tarbiyasi buziladi. A.I.Dyachkovning ko‘rsatishicha, eshitishi buzilgan bolaning rivojlanishiga muhitning ta’sirini aniqlashda bolaga atrofdagi ijtimoiy muhit muloqot vositasimi yoki ular zarur miqdorda yaratilganligini bilish muhimdir. Bolaning rivojlanish jarayoniga ijtimoiy muhit turlicha ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun unga ijtimoiy muhitda o'zaro to‘g‘ri munosabat o‘rnatishga sharoit ya rati lad i.
Ijtimoiy omillar insonga bar tomonlama ta’sir etadi (uzoq muddatli, qisqa muddatli, obyektiv, subyektiv, bir maqsadli, tartibsiz, ijobiy yoki salbiy). Bir xil jamoa sharoitida ba’zi bolalar katta o'lchamda, ba’zilari kichik o'lchamda foydalanishi mumkin. Bu esa shaxsning faolligi, intiluvchanligi, tirishqoqligidan kelib chiqadi.
Surdopedagoglar bunday bolalarga tarbiya obyckti emas, balki subyekt, ya’ni faol ta’sir etuvchi, atrof-muhit ta’siri sifatida qarashi kerak.
Pedagog-tarbiyachilar yana shunga e’tibor bcrishlari lozimki, umuman eshitmaydigan kar bolalar kam uchraydi. Kar deb hisoblangan bolalarning aksariyatida biroz bo‘lsa ham eshita olish qobiliyati bo'ladi.
M untazam ravishda lor shifokor nazorati o'tkazilib turilganda, quloq kasall iк lari ni davolash tugallanmagan holatlarini ham uchratib qolish va shoshilinch ravishda davolashni davom ettirish mumkin. Oxirgi paytlarda cshitish qobiliyatini yo‘qotgan bolalar uchun ovozni kuchaytirib beruvchi juda qulay va shinam tranzistor apparatlar ishlab chiqarilib, ular quloqning ovoz eshitish kanaliga o‘rnatib qo‘yiladi. Mitti batareykali individual eshitish apparatlari, tranzistorlar 4, 3, 2 guruhga kiruvchi bola­lar uchun ayni muddaodir. Individual eshitish apparatlari bilan ta’minlangan bolalarni pedagogik-tarbiya jarayonlaridagi o’ziga xos xususiyatlaridan biri ular talaffuzidagi iboralarning noaniqligi, jarangli bo'lmasligi, ifodadagi harflarning cho‘zilib ketishidir. Shu sababli pedagoglar bar bir bola bilan individual ravishda nutqning to’g'ri ifodali bo’lishi, to‘g'ri talaff'uzi yuzasidan ish olib borishi zarur.