1-mavzu. Organik birikmalarning tuzilishi, ularning elementar tarkibi, organik molekulalardagi bog‘lanish turlari, sinflashi «Organik kimyo»

Oligosaxaridlar. Disaxaridlar.
Disaharidlar (biozlar) gidrolizlanganda ikki molekula monosaharidlarni hosil qiladilarr. Disaharidlar ikkiga – qaytariladigan va qaytarilmaydigan disaharidlarga bo‘linadilar.
Q

aytarilmaydigan disaharidlarga tregaloza (qo‘ziqorin shakari) misol bo‘ladi. Bu disaharid tautomeriyaga uchramaydi. Chunki efir bog‘i ikkita glyukozid gidroksili hisobiga hosil bo‘lgan.

Q

aytariladigan disaharidlarga mal’toza misol bo‘ladi (solod shakari):

Maltoza tautomeriyaga uchray oladi. Chunki efir bog‘ hosil bo‘lishida faqat bitta glyulkozid gidroksili ishtirok etadi. U ochiq aldegid
Namunaviy masala: x g saxarozaning gidrolizlanishidan olingan glukoza spirtli bijg’itildi. Hosil bo’lgan gaz 1,2 M li 500 ml kaliy gidroksid eritmasiga yuttirilganda 0,3 mol kaliy karbonat olingan bo’lsa, x ni aniqlang.
1)KOH va kaliy karbonatning mol nisbatlarini solishtiramiz
1,2∙0,5=0,6 mol KOH ekan demak boshlang’ich ishqor va tuz mol nisbati 2:1 Bu reaksiya tenglamasiga ko’ra to’la o’rta tuz hosil bo’lganini bildiradi
2) bundan foydalanib tuz yoki ishqordan foydalanib karbonat angidrid hajmini topamiz
0,6mol x= 0,3 0,3mol
2KOH + CO₂ → K₂CO₃
2mol 1mol 1mol
3) Quyidagi reaksiya tenglamasi asosida spirtli bijg’ishdan ajralib chiqqan gaz orqali saxaroza massasini toping.
x= ? 0,3mol x=(0,3∙342)/2=51,3
C₁₂H₂₂O₁₁ →1C₆H₁₂O₆→2CO₂
342 2 mol
Mustaqil ta’lim uchun savol va masalalar
1.Solod shakari nima ?
2. Glukozaning α va β shakllarini yozib ko’rsating.
3.Quyida berilgan uglevodlardan oddiy uglevodlarni toping. 1) saxaroza 2) galaktoza 3)kraxmal 4) fruktoza 5)riboza 6)selluloza 7) glukoza 8)mannoza 9)maltoza 10) laktoza
4.Uglevodlar qanday gidrolizga uchraydi tanlang? 1)kislotali 2) ishqoriy
5.Biokatalizatorlik vazifasini bajaruvchi moddalarni ayting.
6.Glitsin va alaninning tuzilishini yozib bering.
7.Oqsillar nimadan tuzilgan?
8.Qaysi moddalar fe rmentlarga mansub? 1) mannoza 2) laktoza 3) peptidaza 4) karbogidraza
9.Oqsillarning birlamchi strukturasi qanday bog’lardan tuzilgan?
10.Aminokislotala nimalar bilan reaksiyaga krishadi?
11.Yog’och shakarida nechta sp³ gibridlangan orbitallar bor ?
12.Mannoza qaysi modda bilan isomer? 1)glukoza 2) riboza 3) fruktoza 4)laktoza
13.Glukozaning tabiatdagi hosil bo’lish reaksiyasini yozib bering
14. Quyidagi qaysi moddalar kumush ko’zgu reaksiyasini beradi? 1)riboza 2)saxaroza 3)dezoksiriboza 4)kraxmall 5)galaktoza 6)metan kislota 7)glitserin 8)glukoza 9)sirka kislota 10)fruktoza 11)etanal 12) etilformiat
15.Quyidagi moddalardan qaysi biri gidroliz reaksiyasida qatnashadi?
1)glukoza 2)efir 3)saxaroza 4)aldegid 5)oqsil 6)yog’
16.Glukoza sirka angidrid bilan reaksiya tenglamasini yozib bering.
17.72 g glukoza necha mol metil spirti bilan ta’sirlashadi?
18.Glukozaning oksidlanish reaksiyasini yozib bering.
19.Uzum shakaridagi sp³ gibridlangan atomlarni aniqlang.
20.10 g o’yuvchi natriy necha g valin bilan ta’sirlashadi?
21. x g saxarozaning gidrolizlanishidan olingan glukoza spirtli bijg’itildi. Hosil bo’lgan gaz 2 M li 400 ml kaliy gidroksid eritmasiga yuttirilganda 0,4 mol kaliy karbonat olingan bo’lsa, x ni aniqlang.
22. x g saxarozaning gidrolizlanishidan olingan glukoza spirtli bijg’itildi. Hosil bo’lgan gaz 2 M li 500 ml kaliy gidroksid eritmasiga yuttirilganda 0,3 mol kaliy karbonat olingan bo’lsa, x ni aniqlang.
23.Glukoza tarkibidagi uglerod atomlari oksidlanish darajasini aniqlang.
24.Necha tonna kartoshkadan 75 % unum bilan 270 kg glukoza olish mumkin?(kartoshkada kraxmalning massa ulushi 20%)
25.102,6 g saxaroza gidrolizidan olingan mahsulot kumush oksidning amiakdagi eritmasi orqali o’tkazilganda necha g kislota hosil bo’ladi