1-Mavzu: Paxta va to‘qimachilik sanoatida texnosferik omillar fani, uning mohiyati va vazifalari Reja: 1

Nazorat savollari: 
1. Sanitar-gigienik omillar deganda nimani tushunasiz? 

---

2. Ruxsat etilgan chegaraviy me‟yor nima? 
3. Ishlab chiqarish sanitariyasi nima? 
4. Odam nafas olganda havo tarkibida necha foiz kislorod bo„ladi?
6-mavzu: Tabiiy atrof-muhit va ilmiy-texnik taraqqiyot 
 
Reja: 
1. Ishlab chiqarishda tabiiy atrof-muhit xavfsizligini ta‟minlashning ahamiyati. 
2. Tabiiy atrof-muhitning inson organizmiga ta‟sir qilishi xususiyatlari. 
3. Tabiiy atrof-muhit va ilmiy-texnik taraqqiyot bo„yicha klassifikatsiya. 
Ishlab chiqarishda tabiiy muhit xavfsizligini ta’minlashning ahamiyati. 
Ma‟lumki, sanoat ishlab chiqarishi zamonaviy jamiyatning normal hayoti 
uchun zarur shartlardan biridir. Afsuski, uzoq vaqt davomida uning faoliyat 
ko„rsatishi jarayonida atrof-muhitga etarlicha e‟tibor berilmadi. Ya‟ni, ishlab 
chiqarishdagi iqtisodiy rivojlanishga o„simlik, hayvonot dunyosi va ulkan 
hududlarni yo„q qilish evaziga erishildi. 
Bugungi kunda juda katta miqdordagi tabiiy resurslarni iste‟mol qiladigan, 
ifloslanishning kuchli manbalari bo„lgan sanoat ob‟ektlaridan atrof-muhitni 
maksimal darajada himoya qilishni ta‟minlash juda dolzarb bo„lib qoldi.
XXI asrdagi inson faoliyati tabiatga nafaqat ijobiy, balki salbiy ta‟sir 
ko„rsatishda ham hal qiluvchi omil bo„ldi. Shuning uchun tabiatni muhofaza qilish 
yaqin o„tmishdagi kabi rasmiyatchilik asosida emas, balki bugungi kunda global 
masalaga aylanib bo„ldi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkorlar atrof-muhitni 
muhofaza qilish xarajatlarini oshirishdan manfaatdor emaslar, chunki bu tabiiy 
ravishda mahsulot tannarxining oshishiga va uchun foydaning pasayishiga olib 
keladi. 
Tabiatga ta‟sir yildan-yilgai yanada kengayib bormoqda va hozirgi kunga 
kelib dunyoning ayrim hududlarida ekologik inqirozga olib keldi. Birinchi marta 
jiddiy ekologik inqiroz 1960-1970-yillarda kuzatildi va chuqurlasha boshladi, bu 
biosferani o„z-o„zini tozalashning sezilarli darajada pasayishi, ya‟ni korxonalar va 
insonlar tomonidan unga chiqarib tashlanayotgan chiqindilar bilan kurasha 
olmasligi bilan namoyon bo„ldi. 
Bugungi kunda tabiiy muhitni muhofaza qilishning asosiy yo„nalishi 
ekologik muvozanatni maksimal darajada saqlash va ekotizimning tabiiy 
aloqalarini ta‟minlashdir. Hozirgi vaqtda ekologiyaning eng dolzarb muammolari 
quyidagilardan iborat: 
* atrof-muhitning global ifloslanishi; 
* tabiiy resurslarni intensiv ravishda kamayishi; 

---

* barcha turdagi resurslardan oqilona foydalanish; 
* ishlab chiqarish va iste‟molning oqilona muvozanati; 
* odamlarning ekologik tarbiyasi; 
* sanoat va maishiy chiqindilarini yo„q qilish; 
* insonning normal hayoti va sog„lig„ini ta‟minlash. 
Ekologik muammolar alohida korxona va mamlakatning butun sanoat 
majmuasi uchun ham juda dolzarbdir. Sanoatning rivojlanishi, bir tomondan, ilmiy 
– texnik taraqqiyot va insonlarning ishlab chiqarish faoliyati natijasidir. Boshqa 
tomondan, sanoat tabiiy resurslarning asosiy iste‟molchisi va tabiiy muhit 
ifloslanishining kuchli manbai hisoblanadi. 
Alohida sanoat ob‟ektlarining ekologik xavfsizligi doimiy ravishda oshib 
borayotganiga qaramay, butun mamlakat bo„ylab atrof-muhitni muhofaza qilish 
masalalari tobora keskinlashib bormoqda, bu ko„plab ob‟ektiv va sub‟ektiv 
sabablarga ko„ra yuzaga keladi. 
Sanoat korxonalarini “korxona - tabiiy muhit” ekotizimining elementlaridan 
biri sifatida miqdoriy va sifat jihatidan takomillashtirish, doimiy ravishda ushbu 
ekotizim - tabiatning boshqa elementining miqdoriy va sifat jihatidan o„zgarishiga 
olib keladi va korxonalarning rivojlanishi ushbu o„zgarishlarni sifat jihatidan yangi 
bosqichga olib chiqadi. 
Shunday qilib, korxonada ishlab chiqarish quvvatlarining va hajmining 
ko„payishi iste‟mol qilinadigan resurslar sonining hamda tabiiy muhitga 
chiqariladigan zararli chiqindilarning ko„payishiga olib keladi. 
Dunyodagi zamonaviy ekologik vaziyat yuz – yuz ellik yil oldingi tabiat 
bilan bog„liq vaziyatdan qanchalik farq qilmasin, ekologik muammolarni hal qilish 
ilmiy yondashuvni talab qiladi. 
Zamonaviy inson o„zining tabiiy muhiti bilan uyg„un munosabatlarni 
rivojlantirishi, atrof-muhit rivojlanishining barcha jarayonlarini tushunishi va 
ularni 
oqilona 
boshqarishi, 
tabiatni 
boyitish, 
insonparvarlashtirish, 
uyg„unlashtirishga hissa qo„shishi kerak va bunga majburdir. 
Har qanday sog„lom fikr yurituvchi inson odamlarning hayotini yaxshilash 
uchun keyingi ilmiy va texnologik taraqqiyot zarurligini tushunadi, ammo hamma 
ham taraqqiyot bilan birga atrof-muhitni muhofaza qilish va himoya qilishni yodda 
tutish kerakligini tushunmaydi, shuning uchun har qanday sanoat rivojlanish 
asosida insonlarning manfaatlari emas, balki tabiat manfaatlari yotishi kerak. 
Ekologik muammolarni hal qilish faqat bilimdon, malakali, o„z 
harakatlarining natijasini oldindan biladigan mutaxassislar tomonidan amalga 
oshirilishi mumkin. 

---

Insonning har qanday faoliyati faqat zamonaviy atrof-muhit va resurslarni 
tejaydigan texnologiyalar asosida atrof-muhitni muhofaza qilish bilan birga amalga 
oshirilishi kerak.
Korxonalardagi ekologik holatni yaxshilash bir vaqtning o„zida konstruktiv, 
tashkiliy-texnik va ergotik chora-tadbirlarni amalga oshirishdan iborat bo„ladi.