1-Mavzu: Paxta va to‘qimachilik sanoatida texnosferik omillar fani, uning mohiyati va vazifalari Reja: 1

Ishlab chiqarishda xavfsizlikni ta’minlashda inson omili. 
Insoniyatning texnik rivojlanishi insonga tobora ko„proq boshqaruv 
funksiyalarini topshirish bilan birga keladi, Inson rolining bunday o„zgarishi 
jismoniy mehnatni aqliy mehnat bilan almashtirishga olib keladi, mushaklarning 
ishlashi va tegishli energiya sarfini kamaytiradi. 
Shu bilan birga, uskunalar va boshqa odamlarning samaradorligini baholash 
va bashorat qilish, ijtimoiy - texnik tizimning turli elementlari - ishlab chiqarish 
mexanizmi bilan ishonchli o„zaro ta‟sir qilish muammolarini hal qilishi kerak 
bo„lgan inson ruhiyatiga tushadigan yuk sezilarli darajada oshadi. 
Yuzaga keladigan baxtsiz hodisalarning asosiy aybdorlari – bu texnika emas, 
ishni tashkil qilish emas, balki insonning o„zi bo„lib qolmoqda. Chunki u texnika 
xavfsizligi qoidalariga amal qilmaganligi, mehnat jarayonini bir maromda ketishini 
nazorat qilmaganligi, taqdim etilgan himoya vositalaridan foydalanmaganligi va 
hokazo. 
Butunjahon sog„liqni saqlash tashkiloti ma‟lumotlariga ko„ra, dunyo 
bo„yicha ish jarayonida sodir etilayotgan baxtsiz hodisalar tufayli vafot etish 
yurak-qon tomiri kasalliklari, onkologik kasalliklardan keyin uchinchi o„rinda 
turadi.
Bundan tashqari texnika xavfsizligi qoidalari inson tomonidan buzilishi 
nafaqat insonlarni jarohatlanishi va ularning o„limiga, balki korxonadagi avariyali 
vaziyatlarni kelib chiqishiga, jihozlarni ishdan chiqishiga va korxonaga boshqa 
zararlarni keltirmoqda.
Har xil ma‟lumotlarga ko„ra, inson omili 50-80% avriyali vaziyatlar, 
hodisalar, jarohatlanish va boshqalarga sabab bo„lar ekan. 
2016 yilda qayg„uli rekord qayd qilingan bo„lib, bunda aviatsiya 
halokatlarining 94% inson faktorlari sababli kelib chiqar ekan. 
Tadqiqotlarning ko„rsatishicha texnika xavfsizligi qoidalarini buzib, ishlab 
chiqarishdagi avariya va xavfli vaziyatlarni kelib chiqishiga qo„yidagilar sabab 
bo„lar ekan: 
1. Insonning yetarli bilimi yo„qligi, xavfli omillar to„g„risida ma‟lumotga 
ega emasligi; 
2. Qobiliyatning yetarli emasligi. Ushbu holatda inson tegishli qoidalarni 
o„rganib, yo„riqnomalardan o„tgan bo„lsada, amalda vaziyatni to„g„ri baholay 
olmasligi va egallangan bilimlarni to„g„ri tadbiq eta olmasligi sabab bo„ladi; 
3. Qoida buzishlarga shaxsiy moyillikning mavjudligi, ya‟ni inson o„zida 
ma‟lum xarakterdagi xususiyatlardan kelib chiqqan holda xavfsizlik qoidalarini 
bajarmaslik oqibatlarini anglay turib, bari-bir qoidani buzadi va tavakkalchilikka 
yo„l qo„yadi, xavfli bo„lgan yo„lni tutadi; 

---

4. Boshqa insonlarning yoki holat bosimi ostida – ushbu holatda inson qoida 
buzilishiga hamkasblarining yoki rahbariyatning bosimidan qochib, yo„l qo„yadi.
Shuningdek, xavfsizlik texnikasini nazar-pisand qilmasdan ishni tezroq 
bajarish yoki rejani bajarish maqsadida texnika xavfsizligi qoidalari buziladi. 
Ko„pincha bu narsalar bir-biriga bog„liq masalani rahbar ish vaqtini 
kamaytirish yoki rejani bajarish uchun qoidabuzilishlar bilan ishlashni talab etadi. 
Inson omili – bu insonning psixologik, va boshqa xususiyatlari, uning 
faoliyatining o„ziga xos sharoitlarda belgilanadigan imkoniyatlari va cheklovlari, 
insonning noto„g„ri hatti-harakatlari natijasida yuzaga keladigan baxtsiz hodisa 
sabablari. 
Fizik omillar – zarur vazifalarni bajarish bilan bog„liq bo„lgan jismoniy 
imkoniyatlar: kuch, bo„y balanligi, ko„rish, eshitish. 
Fiziologik omillar – ichki jismoniy jarayonlarga ta‟sir qiluvchi omillar: 
kislorodning yetarliligi; salomatlikning umumiy holati, ovqatlanish, kasalliklar va 
nuqsonlar, tamaki, giyohvand moddalar va alkogol iste‟mol qilish, shaxsiy stress, 
charchoq, homiladorlik. 
Psixologik omillar. Tajriba shuni ko„rsatadiki, tez-tez buzilishlar va 
jarohatlanishlar asosida injenerlik– konstruktorlik nuqsonlari yotmasdan, balki 
tashkiliy–psixologik sabablar yotadi. Bularga asosan quyidagilar kiradi:
o kasbiy tayyorgarlikning past darajadaligi;
o ishlovchilarning xavfsizlik masalalari bo„yicha nazariy va amaliy 
tayyorgarligining past darajadaligi;
o xulqiy tarbiyaning yetarli emasligi;
o xavfsizligi masalalarini va holatini nazorat qilishga mutaxassislarning yetarli 
darajada qo„yilmasligi;
o jarohat olish xavfi yuqori bo„lgan shaxslarni xavfli ishlarni bajarishga 
qo„yish;
o ishlovchilarning ishga faollik darajasini pasaytiruvchi charchagan holatlarda 
kelishi;
o ishlovchilarning ishga turli psixologik salbiy holatlarda kelishi va boshqalar.
Insonning rivojlanishi va hayoti qonuniyatlarini eng umumiy ko„rib chiqish, 
baxtsiz hodisalar sonining ko„payishiga yordam beradigan holatlar juda ob‟ektiv 
sabablarga ko„ra yuzaga kelishini ta‟kidlashga imkon beradi.