1-mаvzu: xulq-аtvоr iqtisоdiyoti nаzаriyasining shаkllаnishi


Hissiyotlarni bashorat qilish


Download 1.74 Mb.
Pdf ko'rish
bet92/94
Sana01.04.2023
Hajmi1.74 Mb.
#1317910
1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   94
Bog'liq
XAI - Ma\'ruzalar matni

Hissiyotlarni bashorat qilish 
Ushbu mavzuni davom ettiradigan bo'lsak, topilmalarning umumiy xulosasi 
shundaki, biz hayot sharoitidagi o'zgarishlar baxtga kutilganidan kamroq ta'sir 
ko'rsatishi mumkinligini tan olmaymiz. Ko'rib turganimizdek, bu qisman hedonik 
moslashuvlar bilan bog'liq, balki ijtimoiy taqqoslash va intilishlardagi o'zgarishlar 
bilan ham bog'liq. Bu haqiqat kelajakdagi baxt haqidagi qarorlarimiz oqibatlarini 
oldindan aytib bera olmaslikka olib keladi. Kelajakdagi voqealarga o'zining hissiy 
munosabatini (ta'sirini) bashorat qilish "affektiv prognozlash" (yoki gedonik 
prognozlash) deb ataladi, bunda odamlar ijobiy hodisalarning ta'sirini ortiqcha 


baholaydilar va salbiy hodisalarning kelajakdagi baxtga ta'sirini kam baholaydilar. 
namoyish qilgan. Bu qisman diqqat illyuziyasi (fokus illyuziyasi deb ham ataladi), 
voqeaning kelajakdagi baxtga ta'sirini baholashda hayotning bir tomoniga e'tibor 
qaratish tendentsiyasi bilan bog'liq. Farzandni kutayotgan er-xotinlar chaqaloqni 
ushlab qolishdan qanchalik xursand bo'lishlariga e'tibor berishlari mumkin, ammo 
uyqusiz tunlar ularning baxtiga juda zararli bo'lishi mumkinligini e'tiborsiz 
qoldiradilar. Mashhur tadqiqotlardan biri odamlardan Kaliforniyaga ko'chib o'tishsa, 
baxtlarida qanday o'zgarishlarni kutishlarini so'radi (Schkade va Kahneman, 1998). 
Aksariyat respondentlar bunday migratsiya, albatta, yoqimli ob-havoga e'tibor 
qaratilishi tufayli ularning baxt koeffitsientini oshirishiga rozi bo'lishdi. Ammo 
Kaliforniyaning ayrim qismlarida hayotning bir qismi va muhim qismi bo'lgan uy-
joy narxining yuqoriligi va yo'l tirbandligi kabi boshqa jihatlar hisobga olinmaydi, 
bu yorqin ma'lumotlar qaror qabul qilishni qanday qilib to'sib qo'yishi mumkinligiga 
yana bir misol. Bu fikrni tushuntirish uchun, ko'pchilik abadiy baxtning kaliti 
bo'lishini kutgan lotereya yutib olish misolini olaylik. Lotereya g'oliblarini o'rganish 
(namuna hajmi to'g'ri bo'lsa-da) shuni ko'rsatadiki, o'rtacha hisobda lotereya 
g'oliblari g'olib bo'lmaganlarga qaraganda uzoq muddatda baxtliroq emas 
(Brickman, Coates & Janoff-Bulman, 1978) (Ba'zilar hatto g'alaba qozonish 
ularning hayotini buzganini da'vo qilishadi. ). Hedonik moslashish lotereya g'oliblari 
o'zlarining yangi boyliklariga tezda ko'nikib qolishlaridir. Va bu hammasi emas. 
Agar yutuq juda katta bo'lsa, siz chiroyliroq mahallada kattaroq uy sotib olishingiz 
mumkin, bu sizning tengdoshlaringiz guruhining tez o'zgarishini anglatadi. Oldingi 
boyligingiz bilan solishtirganda siz "katta qurbaqalar" bo'lgan bo'lishingiz mumkin, 
lekin kattaroq hovuzga ko'chib o'tish to'satdan kattaroq qurbaqalar bilan 
o'ralganligini anglatadi, shuning uchun sizning mutlaq va ob’yektiv moliyaviy 
ahvolingiz yaxshilangan bo'lishi mumkin, ammo nisbiy va sub’yektiv holatingiz 
yomonlashgan bo'lishi mumkin (qarang. matn maydoni). Iqtisodchi Robert Frank 
o‘zining 1985-yilda chop etilgan “To‘g‘ri hovuzni tanlash: Inson xulq-atvori va 
maqom izlanish” kitobida juda to‘g‘ri ta’kidlaganidek, kichik hovuzdagi katta 
qurbaqa bilan katta hovuzdagi kichik qurbaqa o‘rtasida farq bor. Ijtimoiy 


taqqoslashning ta'siri tufayli maqom va undan kelib chiqadigan baxt biz qaysi 
hovuzni tanlashimizga bog'liq. Shunday qilib, umuman olganda, ijtimoiy taqqoslash 
va hedonik moslashuv tufayli intilishlarning oshishi lotereyada g'alaba qozonish 
mumkin bo'lgan qisqa muddatli ijobiy farovonlik ta'sirini osongina bartaraf qilishi 
mumkin, bu esa o'z navbatida qisqa muddatda baxtga ijobiy ta'sir qiladi. 

Download 1.74 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   94




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling