1. Metallorganik birikmalarning nomenklaturasi

Metallorganik birikmalar nomenklaturasi sinflanishi strukturasi olinish usullari.
REJA:
1. Metallorganik birikmalar
2. Metallorganik birikmalarning nomenklaturasi
3. S-blok elementlarning metallorganik birikmalari

Zamonaviy kimyoviy texnologik jarayonlarda. mahsulotlar ishlab chiqarishda, katalitik reaksiyalarni samarali amalga oshirishda metalloorganik birikmalarning ahamiyati ortib bormoqda. Metalloorganik birikmalarni sintez qilishni angliyalik E. Franklend Germaniyada mishyakni organik bosilalarini o'rgandi. 14 yil kimyogar F. Fran mobaynida birinchi bo'lib Zn(C.H.) Hg(CH₂), Sn(CH), va B(CH,), birikmala rini sintez qildi.

XX asrga kelib bu birikmalar katalizator sifatida kremniy asosida polimerlar ishlab chiqarishda, alkenlarni polimerlashda sanoatda qo'llanila boshladi. d-blokli elementlaming metalloorganik birikmalardan platinani etilen bilan kom pleks birikmasini 1827-yilda V.K. Seyze olgan, tarkibida karbonil gruppasi bo'lgan [PI(CI) CO] kompleks birikmani 1868-yil P.S. Hyutsenberg, nikel tetrakarbonil birikmasini 1890-yilda L. Mondom, K. Langerom va F. Kvinkelar tomonidan sintez qilingan 1930-yildan boshlab V. Xiber Myunxenda bir qator karbonil klaster birik malami sintez qildi. Bu birikmalarning ko'pchiligi [Fe (CO), anionli ekanligi aniqlangan. Bunday birikmalarni kimyoviy usullarda tahlil qilish mymkin bo'lmadi. Keyinchalik rentgenstrukturaviy tahlil. IK va YaMR spektroskopik usullar bilan metalloorganik birikmalarni struktura tuzilishini aniqlash imkoni yaratildi.
Metallorganik birikmalarning nomenklaturasi
Metallarning birikmalarini nomlashda chapdan o'ngga qarab organik kimyoda foydalaniladigan nomlar bilan o'qiladi. Masalan B(CH,), - trimetil bor. Si(CH₂), -tet rametilsilan, As(CH), -trimetil arsin. Shunga asoslanib CH-metil, CH CH etil, (CH) CH-Imetil etil, CH CHCH, - 2-propenil, (CH),C -1.1 - dimetil etil, CH, fenil, H,C-metilen, HC-metilidiv deb ataladi. Ba'zi hollarda birikma in xarakteriga ega boʻlsa, xuddi noorganik tuzlarga o'xshab o'qiladi. Masalan - Na[CH] natriy naftalid. Agar metallarning oksidlanish darajasi oʻzgaruvchan bo'lsa, qavs ichida ayni metallning oksidlanish darajasi keltiriladi.
s-blok elementlarning metallorganik birikmalari
Elementlar sistemasidagi birinchi guruhning deyarli barcha elementlarining metallorganik birikmalari olingan. Bu birikmalardan lítiyning birikmalari katta aha miyat kasb etadi. Litiyorganik birikmalarni tayyor reaktiv sifatida ishlatilishi ahamiyatlidir. Asosan metillitiy efir eritmasida alkillitiydan olinadi. Alkillitiyni ishlab chiqarish metallarning organik galogenidlar bilan ta'sirlanishiga asoslangan. Shuning uchun preparat alkilgallogenid bilan ifloslangan bo'ladi. Metllitiy qattiq holatda va eritmada tetraedrik klaster holatda bo'ladi. Shu bilan birga, tarkibida bir nechta litiy atomlari bo'lgan organik birikmalar ham mavjud.
Bunga metillitiyni piroliz qilib olingan dilitiometan Li,(CH,), ni misol qilish mumkin . Tarkibida anion radikal C, H, saqlagan natriy naftalid Na(C, H,) tuzi ham metalloorganik birik malardan hisoblanadi. Bunday birikmalarni aromatik birikmalarga to'g'ridan to'g'ri reaksiyasi natijasida ham olish mumkin.
Na(q)+(CH₂)(tuz) → Na(CH₂) (tuz)
EPR spektrlari C, H, bo'shashtiruvchi orbitalidagi juftlashmagan elektronining delokallanishi hisobiga birikishini tasdiqlagan. Bunday birikmalar kuchli qaytaruv chilardir.
Berilliy va magniyning organik birikmalari kovalent xossalarini namoyon qiladi. Beriliyning koordinatsion soni 3,4, magniyniki 4 ga teng bo'ladi. Beriliy organik birikmalar Gtinyar reaktivi ishtirokida olinadi.
BeCl₂ +2RMgX+(C₂H),OR,Be - O(CH₂), MgXCI
Magniyning organik birikmasi «Grinyar reaktivi» nomi bilan ataladi. Bu reaksiya galogen alkanlarga efir eritmasida metallsimon magniy kukuni ta'sir et tirib magniy galogenidning diaksan kompleksi MgG,(C,H,O,) hosil qilinadi. Hosil bo'lgan mahsulotni bug'latib, alkil magniy galogenidlari hosil qilinadi.
2RMgG, 2MgR, MgG,
p-blok elementlarining metallorganik birikmalari Borning ahamiyatli birikmalaridan biri trimetilbordir. Trimetilbor rangsiz gazsi monomer modda, suv ta'sirida sekin-asta gidrolizlanadi. Asosan, bor galoge dlariga efirli muhitda Grinyar reaktivi ta'sir ettirib olinadi.

BF, +3 CH,MgBr - B (CH), +MgBrF

Bororganik galogenidlarda reaksiyaga kirishish qobiliyati kuchli. Bu birikmani bor galogenidlariga aluminiy alkillari ta'sir ettirib olinadi.

3BC1, +6AIR, 3R₂BCI+AIR CI

Hosil qilingan bororganik galogenidlar almashinish reaksiyasiga kirishadi.

B(CH,)C1+Li(C_H,) - BÍCH,)(CH)+LiC

d- va f- blok elementlarining metalloorganik birikmalari

d- va f- blok metalloorganik birikmalaridan faqat bir turdagi ligandlardan iborat lari karbonil birikmalardir. Karbonil birikmalar boshqa metalloorganik birikmalarni sintez qilishda qulay reagent hisoblanadi. Ular organik sintezlarda va katalizatorlar sanoatida ko'p ishlatiladi. Monometall karbonil birikmalar asosan, ikki xil usulda olinadi.

1. Metallarni karbonil molekulalari bilan turli sharoitlarda to'g'ridan to'g'ri ta'sir ettirib olinadi:

Ni(q)+CO(g)

30° Clatm CO →Ni(CO), (c)

Fe(q)+5CO(g) → Fe (CO), (c)

2CO(q)+8CO(g) → CO₂(CO),(q)

Kuchli ishqoriy muhitda CO molekulasining oksidlanishi kuzatiladi:

3Fe(CO),+40H [Fe,(CO), P+CO+2H₂O+CO

Metall karbonil anionlar protonlash reaksiyasiga kirishadi.

[Mn(CO), H→ HMn(CO), (q)

Karbonil birikmalar metalloorganik birikmalar sintezida ishlatiladi:

[Mn(CO), CH,J→ [Mn(CH,)(CO),]+J [Co(CO),]+CH,COJ → [Co(COCH₂) (CO),]+J+

E’TIBORINGGIZ UCHUN RAHMAT!

TAYYORLADI: Quramboyeva Madina
http://azkurs.org