1. Mikroiqlim ko‘rsatkichlari qanday kattaliklar bilan xarakterlanadi?

Savollar.

1. Mikroiqlim ko‘rsatkichlari qanday kattaliklar bilan xarakterlanadi?

2. Termoregulyasiya jarayoni nima va uning qanaqa turlari mavjud?

3. Inson tanasidan atrofga issiqliq uzatishning qanaqa turlari bor?

4. Mikroiqlim ko‘rsatkichlarini meyorlashda ish og‘irligi qanaqa

ahamiyatga ega?

5. Yilning sovuq davri qanday aniqlanadi ?

6. Mikroiqlim ko‘rsatkichlari qanaqa meyorlanadi?

7. Havo bosimi qanday asboblar bilan o‘lchanadi?

8. Havo temperaturasi qanday asboblar va uslubda o‘lchanadi?

9. Havo harakat tezligi qanday asboblar bilan o‘lchanadi?

Javoblar

1. 
   Mikroiqlim ko‘rsatkichlari qanday kattaliklar bilan xarakterlanadi?
   

MIKROIQLIM — yer yuzasiga yaqin havo qatlamining iqlimi; mahalliy iqlim doirasida yer yuzasining kichik farqlari tufayli roʻy beradi. Mas, biron oʻrmonning mahalliy iqlimida oʻrmon ichidagi yalangliklar, oʻrmon chetining Mikroiqlimi, shaharning mahalliy iqlimida ayrim maydonlar, koʻchalar, xiyobonlar, hovlilar Mikroiqlim va h. k. farq qshshnadi. Yer yuzasidan baland kutarilgan sari M. farklari tez yoʻqola boradi. Mikroiqlim koʻp jihatdan obhavo sharoitiga bogʻliq: havo ochiq va shamolsiz boʻlganda Mikroiqlim ta-fovutlari kuchli boʻladi, osmon bulut boʻlganda esa, Mikroiqlim bir-biridan kam farq qiladi. Mahalliy iqlim, Mikroiqlim kichik hududlar iqlimidir. Joyning mikro-iqlimiy xususiyatlarini aniqlash uchun meteorologik kuzatishlar oʻtkaziladi. Kuzatishlar, odatda, qisqa vaqt ichida va har xil balandliklarda olib boriladi. Kuzatish natijalari muntazam ishlaydigan st-yalarda shu vaqtlar davomida oʻtkazilgan kuzatish natijalari bilan taqqoslanadi.

2. 
   Termoregulyasiya jarayoni nima va uning qanaqa turlari mavjud?
   

Eng qulay sharoitlar - termoregulyasiya mexanizmlari kuchlanishisiz organizmning normal issiqlik ahvolini ta’minlovchi hamda uzoq va muntazam insonga ta’sir qiluvchi mikroiqlim o‘lchamlarining yig‘indisidir. Ular mehnatga qobiliyatlilikning yuksak saviyasi uchun shart - sharoit yaratadi va issiq - qulay sezuvchanlikni ta’minlaydi. Insonga uzoq muntazam ta’sir etishda termoregulyasiya mexanizmlari - kuchlanishi bilan davom etadigan organizmning issiqlik holatida darhol normallashuvchi o‘zgarishlar chaqiradigan mikroiqlim o‘lchamlari yig‘indisi yo‘l qo‘yiladigan iqlim sharoitlari deb qaraladi. Bunday holda organizmga shikast etmaydi yoki salomatlikning ahvoliga zarar bo‘lmaydi, biroq diskomfort issiqlikni sezish, inson o‘zini yomon his qilishi va mehnatga layoqati pasayishi (sustlashishi) mumkinligi kuzatiladi.

3. Inson tanasidan atrofga issiqliq uzatishning qanaqa turlari bor?

Inson tanasining harorati atrof-muhit haroratidan qat'iy nazar ma'lum darajada saqlanadi. Doimiy haroratni saqlash issiqlik hosil qilish va issiqlik uzatishni tartibga solish bilan ta'minlanadi. Tanadagi issiqlik hosil bo'lishi ozuqa moddalarining oksidlanishi natijasida barcha organlarda doimiy ravishda sodir bo'ladi. Mushaklarda, ayniqsa jismoniy ish paytida juda ko'p miqdordagi issiqlik hosil bo'ladi. Metabolizm va issiqlik ishlab chiqarish o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik mavjud: metabolizmning ko'payishi issiqlik hosil bo'lishining ko'payishi bilan birga keladi va aksincha metabolizm pasayishi bilan issiqlik hosil bo'lishi kamayadi. Issiqlik ishlab chiqarishni tartibga solish metabolizmning o'zgarishiga olib keladi. Shunday qilib, atrof-muhit harorati pasayishi bilan metabolizm, moddalar va shunga mos ravishda issiqlik hosil bo'lishi kuchayadi. Bu qaramlikning yaxshi namunasi tanani sovutganda mushaklarning qaltirashidir. Tegishli teri retseptorlarining sovuq tirnash xususiyati mushaklarning refleks qisqarishini keltirib chiqaradi, bu ularning metabolizmini ko'payishi va issiqlik hosil bo'lishining ko'payishi bilan birga keladi.

4. 
   Mikroiqlim ko‘rsatkichlari qanaqa meyorlanadi? Mikroiqlim tushunchasi insonning normal farovonligiga bevosita ta'sir qiladigan va uning fiziologik reaktsiyalarini aniqlaydigan barcha omillarni o'z ichiga oladi.Birinchi muhim parametr haroratdir. Jamoat va turar-joy binolarida xonaning harorati shartli ravishda xonaning markazidagi poldan 150 sm balandlikda o'lchanadi. Haroratni o'rtacha shoshilinch o'lchovlar bo'yicha farqlang (ma'lum vaqt davomida). Gorizontal va vertikal harorat gradyani haqida tushuncha ham mavjud. Bu binolarning harorat rejimining asosiy sanitariya-gigienik xususiyatlaridan biri bo'lgan vertikal harorat taqsimoti. Ushbu taqsimlash ko'plab omillarga bog'liq: tashqi va ichki havo o'rtasidagi harorat farqiga, devor panjaralari va shiftlarining issiqlikdan himoya qilish qobiliyatiga, ularning nafas olish qobiliyatiga, isitish tizimlarining reja va vertikalda, turiga, rejimiga va taqsimlanishiga, shuningdek xonaning qavatida. Oddiy isitish tizimlarida (pechka, radiator) odatda poldan shiftgacha harorat oshishi seziladi. Issiqlikni yo'qotish manbalari - bu zamin pollari, ayniqsa, chodir yoki podval. Shuning uchun, ushbu strukturaviy elementlar xonaning markazidagi o'lchovlarga nisbatan pastroq haroratga ega. Issiq mavsumda, ichki va tashqi havo o'rtasidagi harorat farqi juda kichik bo'lganda, harorat gradyanining mutlaqo bir xil ko'rsatkichi kuzatiladi. Harorat insonning ishiga ta'sir qilishi aniqlandi. Shunday qilib, havo harorati 30 ° C dan yuqori bo'lsa, uning ishlashi sezilarli darajada pasayadi. Qulay haroratning bajarilgan ishning og'irligiga (engil, o'rta yoki og'ir), yil davriga bog'liqligi mavjud. Masalan, engil ishlarni bajaradigan odam uchun normal harorat 22-24 ° C, og'ir ish uchun - 18-20 ° S. Ammo normadan ± 2-5 ° C gacha og'ish maqbul deb hisoblanadi. Normadan oshib ketish inson salomatligiga ta'sir qiladi, nafas olish va yurak-qon tomir tizimi buziladi, tananing suvsizlanishi kuchayadi, reaktsiya sekinlashadi va harakatlarning muvofiqlashtirilishi yomonlashadi.
   

5. Havo bosimi qanday asboblar bilan o‘lchanadi?

Havoning harorati termometr yordamida o‘lchanadi. Termometr yer yuzidan 2 m balandga, Quyosh nuri tushmaydigan soya joyga o‘rnatiladi. Meteorologik stansiyalarda termometr maxsus meteorologik quti ichiga qo‘yiladi. Quti ichiga havo erkin kirib-chiqib turadigan qilib ishlanadi. Qutining eshigi shimol tomonda bo‘ladi. Shunda quti eshigi ochilganda Quyosh nuri termometrga tushmaydi.

  Dunyodagi ko‘pchilik meteorologik stansiyalarda ob-havo holati, shu jumladan, havo harorati har 3 soatda kuzatib turiladi. So‘ngra o‘rtacha harorat aniqlanadi. Buning uchun sutka davomidagi barcha kuzatish natijalari qo‘shilib, necha marta kuzatilgan bo‘lsa, shunchaga bo‘linadi. Toshkentda 10 apreldagi bir sutkalik kuzatish natijalari quyidagicha deylik: kechasi soat 1 da +6°C, soat 4 da +4°C, ertalab soat 7 da +5°C, soat 10 da +10°C, kunduzi soat 13 da +14°C, soat 16 da +16° C , kechqurun soat 19 da +10°C, soat 20 da +7°C.Haroratlar yig‘indisi 72°C:8=9°C. Sutkalik o‘rtacha harorat +9°C ekan.

  Oylik o‘rtacha haroratni topish uchun oydagi kunlik o‘rtacha haroratlar qo‘shilib, oyning kunlari soniga bo‘linadi. Yillik o‘rtacha haroratni topish uchun hamma oylar o‘rtacha harorati qo‘shilib, 12 ga taqsimlanadi.

Havo haroratini kuzatish uning sutka va yil davomida ancha o‘zgarib turishini ko‘rsatadi. Havoning harorati kunduz kuni soat 14 va 15 larda eng yuqori va erta bilan Quyosh chiqishi oldidan eng past bo‘lishi kuzatiladi. Sutkalik havo haroratining eng yuqori va eng past ko‘rsatkichlari orasidagi farq havo haroratining sutkalik amplitudasi deb ataladi. Yil davomidagi eng yuqori harorat bilan eng past harorat orasidagi tafovut esa havo haroratining yillik amplitudasi deyiladi.
6. Havo temperaturasi qanday asboblar va uslubda o‘lchanadi?

Barometr havo bosimini o'lchash uchun ishlatiladigan ob-havo asbobidir. Barometrlarning ikkita asosiy turi, simob va aneroid , aneroid keng tarqalgan bo'lib qo'llaniladi. Elektr transponderlaridan foydalanadigan raqamli barometrlar ko'plab rasmiy meteorologik stansiyalarda qo'llaniladi.

Italiyalik fizik Evangelista Torrikelli 1643 yilda barometrni kashf etishga kirishgan.

7. Havo harakat tezligi qanday asboblar bilan o‘lchanadi?

Havoning turbulentligi -atmosferatsagi havoning tartibsiz, girdob tarzida harakatlanishi. Turli tezlikda harakat qiluvchi havo qatlamlari orasidagi ichki ishqalanish tufayli vujudga keladi. Atmosferada namlik va issiqlikni vertikal hamda gorizontal boʻyicha tekis taqsimlaydi va maʼlum qatlamlarda atmosfera tarkibining bir xil boʻlishiga olib keladi. Havo qatlamining harakat tezligi oʻrtacha 4 m/sek boʻladi. Havoning turbulentligi erkin atmosferada (2–3 km) katta oʻlchamdagi siklon yoki antitsiklon vujudga kslgan vaqtlarda avj oladi. Bunda, asosan, havo va undagi suv bugʻi, har xil qattiq va suyuq zarrachalar hara-katlanadi. Havoning turbulentligi intensivligini qor uch-qunlarining tartibsiz harakatida, tru-balardan havoga koʻtarilayotgan tutunlarda, bulut turlarida, xususan yashin va doʻl hosil qiladigan qora bulutlarda hamda oʻqtin-oʻqtin esib turuvchi kuchli shamollarda kuzatish mumkin. Havoning turbulentligi hosil boʻlishida, asosan, dinamik va termik omillar muhim rol oʻynaydi.

Dinamik turbulentlikning paydo boʻlishiga havo oqimi bilan yer yuzasi orasidagi hamda havo qatlamlari orasidagi ichki ishqalanish sabab boʻladi. Togʻ tizmalari, qirlar, vodiylar, oʻrmonlar, har xil insho-otlar ustidagi Havoning turbulentligi dinamik turbu-lentlikka kiradi.

Termik turbulentlikning paydo boʻlishida yer yuzasi va havoning ayrim qismlarining Quyosh nuri tasirida turlicha isishi sabab boʻladi. Yilning iliq faslida, kundu-zi, havo ochiq boʻlgan kunlarda shunday boʻladi. Havoning turbulentligida havo massasi juda katga tezlikka ega boʻladi va natijada havoda uyurmalar hosil boʻlib, yer yuzasidagi changlarni havoga uchirib chiqaradi va erkin atmosferadagi kuchli oqimga qoʻshadi. Shu yoʻl bilan havoning ifloslanishi roʻy beradi. Atmosferada sodir boʻlgan dinamik va termik turbulentlik yer yuzasiga yutilgan issiqdikni atmosferaga oʻti-shida muhim omil hisoblanadi.

Anemometr (yun. anemos – sha-mol, metreo – o‘lchov) – shamol va gaz tezligini (ba’zan, yo‘nalishini ham) o‘lchovchi asbob. Shamol va gaz tezligi ularning ta’sirida aylanuvchi kosalarning aylanish soniga qarab aniqlanadi. Shamol va gaz tezligini manometrik usudsa yoki elektr usudsa ham aniqlash mumkin