1. Milliy istiqlol mafkurasining bosh va asosiy goyasi. Milliy goya va iqtisodiy tamoyillar

O‘zbekistonda “Fuqaro tarbiyasi”. Milliy g‘oya va O‘zbekiston tajribasi ko‘tarilgan masalaning muhimligi O‘zbekistonda ham bu borada amalga oshirilayotgan ishlarni tahlil qilishga undaydi. E’tibor berib qaraydigan bo‘lsak, bizda «Fuqaro tarbiyasi» haqida kam gapiriladi. Lekin bizda bu vazifa o‘z holiga tashlab qo‘yilgan emas. O‘zbekistonda fuqaro tarbiyasi davlat siyosatining ustuvor sohasi bo‘lib, asosan ikki yo‘nalishda:
1) Kadrlar tayyorlash milliy dasturi doirasida va 2) Milliy g‘oyani singdirish vositasida amalga oshirilmoqda. Ko‘rinib turibdiki, bizda ham fuqaro tarbiyasini amalga oshiruvchi maskan sifatida maktab tanlangan. Chunki maktabda bola bilim olishdan tashqari shaxs sifatida ham shakllanadi. Demak, maorifga millat fuqarosini tarbiya-lashdek mas’uliyatli vazifa yuklangan. Maorif, xalq ta’limi yo‘li bilan komil inson qiyofasini yaratish zarur.
Avvalo har jihatdan faol insonni tarbiyalashga e’tibor qaratish, g‘oyaviy tarbiya vositasida shaxsning salohiyatini maksimal darajada yuzaga chiqarishga erishish, har bir bolaning iqtidorini rivojlantirishga urg‘u berish zarur. Buning uchun insonni passiv ijrosilikdan emas, balki faol tashabbuskorlikdan ko‘proq manfaatdor ekanligiga ishontirish kerak. O‘quv jarayonida bu vazifani hal qilish uchun ta’lim jarayonini «yodlash»dan xalos qilish va uni muammolarni hal qilishga yo‘naltirish zarur. Shaxsning ijodiy fikrlashini rivojlantirish ham aynan shu maqsadlarga xizmat qiladi. G‘oyaviy tarbiyani tashkil qilishda nazariy fikrlarga amaliy shakllar berish, bilimlarni harakatlarga aylantirish muhim sanaladi. Buning uchun pragmatik fikrlaydigan shaxsni tarbiyalash muhim ahamiyat kasb etadi.
Milliy g‘oyaning milliy (asosiy) tamoyilari. tamoyil tushunchasi deganda, avvalambor, biror bir ta’limotning eng muhim va teran xulosalari, qat’iy amal qiladigan qoida va talalar me’yorlarining ifodalaydi.
Milliy g‘oyaning ham milliy va ham umumbashariy (insoniy) tamoyillarini o‘zida mujassam etadi. Milliy g‘oya bir millatning milliy negizlariga tayanib rivojlanib, shakllanib borsada, shu bilan birga insoniyat erishgan ilg‘or g‘oyalarga tayanadi va ularning ta’siri asosida boyib boradi. Shuning uchun ham milily g‘oya o‘zida umuminsoniy g‘oyalarni (tamoyillarni) mujassam etadi.
Milliy g‘oyaning asosiy (milliy) tamoyillarini keltiramiz va ularga qisqa izoh beramiz.
a) Milliy g‘oya, milliy ong, milliy tafakkur va milliy o‘zlikni shakllantirishga yo‘naltiriganligi. Milliy g‘oya, milliy ong va milliy tafakkur mahmuli va uning shakllanishiga milliy o‘zlikning ham ta’siri katta bo‘lsada, (milliy g‘oya) uning bu uchlikning ravnaq topishiga ta’siri muhim va kattadir.
Milliy g‘oya, milliy on gav milliy tafakkurning oliy ko‘rinishidir (219-b, 2005).
Milliy ong millatning o‘ziga xosligi asosida rivojlanib borishidagi ko‘rsatkich (218-b, 2005).
Milliy tafakkur millat hayot tarzi, xususiyatlari, uning maqsadi va manfaatlari negizlarining milliy ongda namoyon bo‘lishi.
b) Millatning birlashtirishga qaratilganligi.
Milliy g‘oyaning qudrati shundaki, u milliy manfaatlarni to‘laqonli ifodalashi bilan milliy hamjihatlikni mustahkam etadi (212-b, 2005).
v) Millatning manfaatlaari fodalashi.
g) Ilg‘or milliy urf-odatlar, an’analar va qadriyatlarning mustahkamlanishi va rivojlanishiga asos bo‘lishi.
Jamiyatda milliy g‘oyaning mavqyei oshib borishi bilan birgalikda urf-odatlar, an’analar va qadriyatlarning jonlanishi vakamol topishi ham kuzatiladi. Masalan, hozirgi kunda milliy istiqlol g‘oyasining jamiyat tizimidagi roli oshib borishi qadriyatlarimizning tiklanishi va kamol topishiga ta’sir ko‘rsatmoqda. Buni hayotimizning har jihatida ko‘rishimiz mumkin (janoza o‘qimoq, diniy bayram, Navro‘z bayrami kabilarni o‘tkazish va boshqalar).
d) Milliy g‘urur tuyg‘usi, milliy iftixor tuyg‘usi va milliy mas’uliyatning shakllanishi va mustamlakalanishiga zamin bo‘lishi. Milliy g‘oya shu tuyg‘ularini shakllantirishga yo‘naltiradi (220-b). milliy g‘urur – har bir insonning millat vakili sifatida o‘z-o‘zini anglash natijasida sodir bo‘ladigan ichki ruhiy holat. Bu tuyg‘u o‘z avlod-ajdodlari tomonidan qoldirilgan moddiy, ma’naviy merosdan, o‘z millatining jahon sivilizasiyasiga qo‘shgan hissasidan, o‘z Vatanining taraqqiyotda erishgan yutuqlardan, millatning o‘zga millatlar oldidagi qadr-qimmati, obro‘-e’tiboridan ruhining ko‘tarilish hissiyotidir (219-b).
Milliy iftixor yutuqlaridan faxrlanish, shodlanish kayfiyati. Bu tuyg‘ular negizida milliy g‘oya turadi.Ko‘p millatli mamlakatimiz aholisida yagona Vatan tuyg‘usini (ruhiyati) shakllanishiga asos bo‘lish.
Milliy g‘oya – mamlakatimizda yashayotgan barcha millat va elat vakillarida vatanparvarlik, unga egalik qilish, uning istiqboli oldida mas’ullik kabi hissiyotini shakllantirishga asos bo‘lish.
yo) Milliy meros, tarixiy xotirani asrash, o‘zlashtirish va keyingi avlodga yetkazishning ma’naviy-ruhiy manbasi bo‘lishi. yoshlarimzda Vatanparvarlik, millatparvarlik, xalqparvarlik va umuminsoniylik ma’naviy, ruhiy salohiyatini shakllantirshga qaratilganligi.
- men kimman;
- mening avlod-ajdodlarim kim;
- qaysi millatga mansubman;
- mening ona zaminim qayerda kabi savollarni o‘ziga berish va uni javob topishni milliy g‘oyadan izlash.
z) Millatimizning mustaqil subyekt sifatida maqomini aks ettirish;
i) millatimizning ozodligi, mustaqilligi va taraqqiyotiga ma’naviy ruhiy manba bo‘lishi.
Millatning mustaqil bo‘lishi, uning o‘z taqdirini o‘zi hal etish imkoniyatiga ega bo‘lishida milliy g‘oya asosiy manba bo‘ladi.
k) millatimizning o‘zi bilan yonma-yon yashayotgan millat va elat vakillarining o‘z atrofiga uyushtirish, ular bilan tinch-totuv yashash, ularga hurmat, ehtirom bilan qarash, yordam ko‘rsatish, hamkorlikni mustahkamlash va ular asosida yagona O‘zbekiston xalqi tuyg‘usining shakllanishiga manba bo‘lishi.
l) O‘zbekiston xalqiga milliy xavfsizlik va milliy taraqqiyot ruhiyatini shakllantirish.
m) Komil inson g‘oyasini shakllantirish milliy g‘oyaning muhim vazifasi hisoblanadi (119-b).