1-modul. “Zamonaviy tarmoq tеxnologiyalari” fanining maqsadi va vazifasi
Kursning tuzilmasi va uni o’rganish usullari
Download 109.02 Kb.
|
1 modul “Zamonaviy tarmoq tеxnologiyalari” fanining maqsadi va vazifasi 76672
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1-modul. “Zamonaviy tarmoq tеxnologiyalari” fanining maqsadi va vazifasi
- 2- modul. Tarmok kurishning printsipi
- 3- modul. Tarmoqlarning ishlashi
- 4- modul. Intеrnеt global tarmogi
- 5- modul. Intеrnеt tarmogini kurish tamoyillari
- 6- modul. Intеrеnеt rеsurslari
- 7- modul. Word Wide Web (WWW) axborot tarmogi
- 8- modul. Intеrnеt kidiruv tizimlari
- 9- modul. Intеrnеtda ruxsatsiz kirishdan ximoyalash tizimlari
- 10- modul. Korporativ kompyutеr tarmoqlari
- 11- modul. Kompyutеr tarmoqlarida zamonaviy himoyalash usullari va vositalari
- 12- modul. Korporativ kompyutеr tarmoqlarida antivirus dasturlarini qo’llash
- 13- modul. Elеktron tijorat
- Amaliy mashg‘ulotlar mavzulari Dars soatlari hajmi
- Mustaqil ta’lim mavzulari Dars soatlari hajmi 2-semestr
- Jami: 56 soat
- 3. Iqtisodiyotni libеrrallashtirish sharoitida tarmoq tеxnologiyalarining jamiyatga usib borayotgan tasiri.
- 4. Kompyutеr tamoqlari tushunchasi va roli. Tarmoq tushunchasi va uning ahamiyati.
- 1-mavzu. Kirish. Tarmoqlar haqida umumiy malumot
2. Kursning tuzilmasi va uni o’rganish usullari.
2.1. Ma’ruza mashg‘ulotlarining tuzilmasi
Ma’ruza mashg‘ulotlari multimedia qurulmalari bilan jihozlangan auditoriyada akademik guruhlar oqimi uchun o‘tiladi. 2.2. Amaliy mashg‘ulotlarning tuzilmasi
Amaliy mashg’ulotlar multimеdia urulmalari bilan jihozlangan auditoriyada bir akadеmik guruhga bir o’qituvchi tomonidan o’tkazilishi lozim. Mashg’ulotlar faol va intеrfaol usullar yordamida o’tilishi, mos ravishda munosib pеdagogik va axborot tеxnologiyalar qo’llanilishi maqsadga muvofiq. 2.3. Mustaqil ta’lim
Mustaqil o‘zlashtiriladigan mavzular bo‘yicha talabalar tomonidan referatlar tayyorlash va uni taqdimot qilish tavsiya etiladi. 2. Tarmok tеxologiyalarining asosiy atama, maqsad va vazifalari. Kompyuter tarmog'i - ma'lumot almashish maqsadida ikki yoki undan ko'p hisoblash qurilmalarini bir-biriga ulash amaliyotidir. Kompyuter tarmoqlari apparat va dasturiy ta'minotning kombinatsiyasi bilan qurilgan. Kompyuter tarmoqlarini tasniflash va tarmoqlar tarmog'i. Kompyuter tarmoqlari turli xil shakllarda tasniflanishi mumkin. Bir yondashuv tarmoqning turini geografik hududga qarab belgilaydi. Mahalliy tarmoqlar (LANlar), masalan, odatda bitta uy, maktab yoki kichik ofis binolarini o'z ichiga oladi, keng tarmoqli tarmoqlar (WAN'lar) shaharlarga, hatto butun dunyoga tarqaladi. Internet - bu dunyodagi eng yirik WAN.Tarmoq dizayni. Kompyuter tarmoqlari ham dizayn uslubida farq qiladi. Tarmoq dizaynining ikki asosiy shakli "mijoz / server" va "peer to peer" deb ataladi. Mijoz-server tarmoqlari mijoz-kompyuterlar va boshqa mijoz qurilmalari tomonidan kiritilgan elektron pochta, veb-sahifalar, fayllar yoki ilovalarni saqlaydigan markazlashtirilgan server kompyuterlariga ega. Aksincha, peer-to-peer tarmog'ida barcha qurilmalar bir xil funktsiyalarni qo'llab-quvvatlashga moyildir. Mijoz-server tarmoqlari bizneslarda va peer-to-peer tarmoqlarida juda keng tarqalgan bo'lib, uylarda keng tarqalgan.Tarmoq topologiyasi uning joylashishini yoki tuzilishini axborot oqimining nuqtai nazaridan belgilaydi. Masalan, avtobuslar tarmog'ida, masalan, barcha kompyuterlar umumiy tarmoq orqali ulashadilar va muloqot qiladilar, biroq yulduzlar tarmog'ida barcha ma'lumotlar bitta markaziy qurilmadan o'tadi. Tarmoq topologiyalarining umumiy turlari avtobus, yulduz, ring tarmoqlari va tarmoq tarmoqlarini o'z ichiga oladi. Tarmoq protokollari. Kompyuter qurilmalari tomonidan ishlatiladigan aloqa tillariga tarmoq protokoli deb ataladi. Kompyuter tarmoqlarini tasniflashning yana bir yo'li ular qo'llab-quvvatlaydigan protokollar to'plami. Tarmoqlar ko'pincha har bir maxsus dastur bilan bir nechta protokollarni amalga oshiradilar. Ommabop protokollarga TCP / IP - Internetda va uy tarmoqlarida tez-tez uchraydi. Kompyuter tarmog'i apparat va dasturiy ta'minot. Tarmoqli routerlar, ulanish nuqtalari va tarmoq kabellari, jumladan, maxsus aloqa vositalari, tarmoqni jismonan birlashtiradi. Tarmoq operatsion tizimlari va boshqa dasturiy ilovalar tarmoq trafigini hosil qiladi va foydalanuvchilarga foydali narsalarni qilish imkonini beradi.Boshqa turdagi tarmoqlar muhandislar tomonidan qurilgan va ta'minlangan bo'lsa-da, uy tarmoqlari oddiy uy-joy mulkdorlariga, ko'pincha texnik jihatdan kam yoki texnik jihatdan kam bo'lgan odamlardir. Turli ishlab chiqaruvchilar uy tarmoqlarini sozlashni soddalashtirish uchun mo'ljallangan keng polosali router apparatini ishlab chiqaradilar. Uy routeri turli xonalardagi qurilmalarni keng polosali internet-ulanishni samarali ravishda baham ko'rishga imkon beradi, odamlarga tarmoqdagi fayllar va printerlarni yanada osonroq almashtirishga yordam beradi va umumiy tarmoq xavfsizligini oshiradi. Asosiy tarmoqlar yangi texnologiyaning har bir avlodi bilan qobiliyatini oshirdi. Bir necha yil oldin, odamlar odatda bir necha kompyuterni ulash, ba'zi bir hujjatlarni va ehtimol printerni ulash uchun uy tarmog'ini tashkil etishdi. Hozir uy xo'jaliklari uchun keng tarmoqli o'yin konsollari, raqamli video yozuvchilari va audio va videolarni oqimlash uchun smartfonlar mavjud. Uy avtomatizatsiya tizimlari ko'p yillar davomida mavjud bo'lgan, ammo ular yaqinda yorug'lik, raqamli termostatni va asboblarni boshqarish uchun amaliy tizimlar bilan mashhurlik darajasini oshirdilar. Biznes kompyuter tarmoqlari. Kichik va uy ofislari (SOHO) uylari uy tarmoqlarida mavjud bo'lgan shunga o'xshash texnologiyadan foydalanadi. Tadbirkorlar ko'pincha qo'shimcha aloqa, ma'lumotni saqlash va xavfsizlik talablari bilan o'z tarmoqlarini turli yo'llar bilan kengaytirishni talab qiladilar, ayniqsa, biznes katta.Agar uy tarmog'i odatda bitta LAN sifatida ishlayotgan bo'lsa, biznes tarmog'i bir nechta LANni o'z ichiga oladi. Ko'p joylarda binolarga ega bo'lgan kompaniyalar ushbu filiallarni birlashtirish uchun keng tarmoqli tarmoqlardan foydalanadilar. Ayrim uy xo'jaliklari tomonidan mavjud bo'lgan va ishlatilishi mumkin bo'lsa-da, IP-aloqa orqali ovoz va tarmoqni saqlash va zahira texnologiyalari biznesda keng tarqalgan. Katta kompaniyalar, shuningdek, o'zlarining ichki veb-saytlarini intranet deb atashadi va ular ishchi-ish muloqotlariga yordam beradi. Tarmoq va Internet. 1990-yillarda World Wide Web (WWW) yaratilishi bilan kompyuter tarmoqlarining ommaviyligi keskin oshdi. Dunyo bo'ylab Internet-serverlarida ishlaydigan umumiy veb-saytlar, peer to peer (P2P) fayl almashish tizimlari va boshqa xizmatlar.Simli va simsiz kompyuter tarmoqlari. TCP / IP kabi bir xil protokollarning ko'pchiligi simli va simsiz tarmoqlarda ishlaydi. Yurakka chekilgan kabellar bilan ishlaydigan tarmoqlar biznes, maktablar va uylarda bir necha o'n yillar davomida ustunlik qildi. Yaqinda, Wi-Fi kabi simsiz texnologiyalar, yangi kompyuter tarmoqlarini qurish uchun afzal variant sifatida paydo bo'ldi. Bu esa, qisman, mobil tarmoqlarning o'sishiga sabab bo'lgan smartfon va boshqa yangi simsiz gadjetlarni qo'llab-quvvatlash imkonini berdi.3. Iqtisodiyotni libеrrallashtirish sharoitida tarmoq tеxnologiyalarining jamiyatga usib borayotgan ta'siri. Iqtisodiy va texnologik taraqqiyotning yangi bosqichi sifatida namoyon bo‘layotgan raqamli inqilob insoniyat hayotini shiddat bilan o‘zgartirib, keng imkoniyatlar yaratish bilan birga, xalqaro raqobat maydonining yanada keskinlashuv davrini boshlab berdi. “Raqamli iqtisodiyot” atamasi birinchi bo‘lib 1995 yilda Don Tepkott muallifligida chop etilgan “Raqamli iqtisodiyot: tarmoqli intelekt asrida va’da va xavf-xatar” (The Digital Economy: Promise and Peril in the Age of Networked Intelligence) nashrida alohida tushuncha sifatida istiloh etilgan. Ushbu nashrda raqamli iqtisodiyotning asosiy tarkibiy qismlariga fundamental innovatsiyalar (yarimo‘tkazgichlar, protsessorlar), asosiy texnologiyalar (kompyuterlar) va bog‘lovchi infratuzilmalar (internet va telekommunikatsiya tarmoqlari) ajratib ko‘rsatiladi. Raqamli iqtisodiyot ikki xil turli tushunchalarni ifodalash uchun ishlatiladi. Birinchidan, raqamli iqtisodiyot – bu rivojlanishning zamonaviy bosqichi hisoblanib, u ijodiy mehnat va axborot ne’matlarining ustuvor o‘rni bilan tavsiflanadi. Ikkinchidan, raqamli iqtisodiyot – bu o‘ziga xos tushuncha bo‘lib, uning o‘rganish ob’ekti axborotlashgan jamiyat hisoblanadi. Bugungi shiddat bilan rivojlanayotgan global iqtisodiyot sharoitida raqamli iqtisodiyot o‘z rivojlanishining boshlang‘ich davrida bo‘lib, zamonamizning raqamli axborot bosqichiga o‘tishi atiga bir necha o‘n yilni tashkil etadi. Umuman olganda, raqamli iqtisodiyot – bu jarayonlarni tahlil qilish natijalaridan foydalanish va katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlash asosida turli xildagi ishlab chiqarishlar, texnologiyalar, asbob-uskunalar, tovar va xizmatlarni saqlash, sotish va yetkazib berish samaradorligini jiddiy ravishda oshirishga imkon beradigan, raqamli ko‘rinishdagi ma’lumotlar asosiy ishlab chiqarish omili hisoblangan faoliyatdir. Zamonaviy taraqqiyotning keyingi istiqbolida katta hajmli ma’lumotlar bilan ishlash texnologiyalari (Big Data), sun’iy intellekt, neyrotexnologiyalar, kvant texnologiyalari, buyumlar interneti, robototexnika va sensorika, raqamli elektron platformalar, bulutli va mobil texnologiyalar, virtual va qo‘shimcha reallik texnologiyalari, kraudsorsing, blokcheyn texnologiyalari, kriptovalyutalar va ICO, 3D-texnologiyalari singari raqamli texnologiyalar hal qiluvchi ahamiyat kasb etmoqda. Raqamli iqtisodiyot hozirgi mavjud sohalarning yarmidan ko‘prog‘ida beqiyos o‘zgarishlar keltirib chiqarishi ta’kidlanmoqda. Jumladan, Jahon banki ekspertlari fikricha, tezkor internetdan foydalanuvchilar sonining 10 foizga ko‘payishi milliy iqtisodiyotlar yalpi hajmini har yili o‘rtacha 0,4-1,4 foizga oshirish imkonini beradi. Dunyoda raqamli iqtisodiyot o‘sishining sur’atlari yiliga deyarli 20 foizni tashkil etmoqda. Taraqqiy etgan davlatlarda raqamli iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 7 foizga yetgan. Ular hozirning o‘zida raqamli iqtisodiyotning joriy qilinishidan juda katta naf ko‘rishmoqda. Xususan, Amerika Qo‘shma Shtatlari yiliga 400 milliard AQSh dollaridan ko‘proq raqamli xizmatlarni eksport qilmoqda. Mazkur davlat yalpi ichki mahsulotining 5 foizidan ko‘prog‘i bevosita internet va axborot-telekommunikatsiya texnologiyalari bilan bog‘liq sohalarga to‘g‘ri keladi. 2025 yilgacha AQSh sanoatni raqamlashtirishdan qo‘shimcha 20 trln. dollar daromad olishi kutilmoqda. Bunday iqtisodiy samaradorlik, ayniqsa iste’mol tovarlari ishlab chiqarish (10,3 trln. dollar), avtomobil sanoati (3,8 trln. dollar) va logistikada (3,9 trln. dollar) yuqori bo‘lishi ta’kidlanmoqda. Turli tadqiqotlar natijalari bo‘yicha raqamli iqtisodiyotning dunyo iqtisodiyotidagi salmog‘i 4,5 foizdan 15,5 foizgachani tashkil etadi. Jahon axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sektorida yaratilayotgan qo‘shilgan qiymatning deyarli 40 foizi va blokcheyn texnologiyalari bilan bog‘liq patentlarning 75 foizi Amerika Qo‘shma Shtatlari va Xitoy Xalq Respublikasi xissasiga to‘g‘ri keladi. Mamlakatimiz Prezidenti Sh.M. Mirziyoevning 2020 yil 13 fevral kuni axborot texnologiyalarini rivojlantirishga bag‘ishlangan tadbirda keltirgan statistik ma’lumotlariga muvofiq AQShda raqamli iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 10,9 foiz, Xitoyda 10 foiz, Hindistonda 5,5 foizni tashkil etadi. O‘zbekistonda bu ko‘rsatkich 2 foizdan ham oshmaydi. Raqamlashtirishning ahamiyati va ta’sirini qanchalik ortib borayotganligini baholash uchun so‘nggi o‘n yillikdagi bir nechta yirik texnologik kompaniyalar va raqamli platformalarning jahon bozoridagi kapitallarining ulushini ko‘rish kifoya. Xususan, BMTning savdo va rivojlanish konferensiyasi ma’lumotlarida qayd etilganidek, bu ko‘rsatkich 2009 yilda 16 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2018 yilning oxiriga kelib 56 foizga yetgan. Dunyo hamjamiyatida ro‘y berayotgan bunday jadal o‘zgarishlar va raqobatning keskinlashuvi jarayonida innovatsiyalar va raqamli texnologiyalarni keng joriy etmasdan turib, yaqin va uzoq kelajakda mamlakatimiz iqtisodiyotini barqaror rivojlantirish, uning raqobatdoshligini ta’minlay olmasligimiz ayni haqiqat bo‘lib, bu esa, o‘z navbatida, ilmiy va amaliy harakatlarni kuchaytirishni talab etadi.
1. Kabel yordamida bog‘lash. Bunda kompyuterlar bir-biri bilan koaksial, o‘ralgan juftlik kabeli (UTP) yoki shisha tolali kabellar orqali maxsus tarmoq plata yordamida bog‘lanadi. 2. Simsiz bog‘lanish. Bunda kompyuterlar birbiri bilan simsiz aloqa vositalar yordamida, ya’ni radio to‘lqinlar, infraqizil nurlar, WiFi va Bluetooth texnologiyalari yordamida bog‘lanadi. Bir-biri bilan bog‘langan kompyuterlarning bunday majmuasi kompyuter tarmog‘ini tashkil etadi.Tarmoq - kompyuterlar, terminallar va boshqa qurilmalarning ma’lumot almashishni ta’minlaydigan aloqa kanallari bilan o‘zaro bog‘langan majmuasi. Kompyuterlararo ma’lumotlarni almashishni ta’minlab beruvchi bunday tarmoqlar kompyuter tarmoqlari deb ataladi. Kompyuter tarmoqlarini ularning geografik joylashishi, masshtabi hamda hajmiga qarab bir nechta turlarga ajratish mumkin, masalan: Lokal tarmoq - bir korxona yoki muassasadagi bir nechta yaqin binolardagi kompyuterlarni o‘zaro bog‘lagan tarmoq. Mintaqaviy tarmoqlar – mamlakat, shahar, va viloyatlar darajasida kompyuterlarni va lokal tarmoqlarni maxsus aloqa yoki telekommunikasiya kanallari orqali o‘zaro bog‘lagan tarmoqlar.
mintaqaviy tarmoqlarini telekommunikasiya (kabelli, simsiz, sun’iy yo‘ldosh) aloqalari tarmog‘i orqali bog‘lagan yirik tarmoq. Tarmoq orqali axborotlarni uzoq masofalarga uzatish imkoniyati vujudga keldi. Tarmoq axborotlarni uzatish, alohida foydalanilayotgan kompyuterlarni birgalikda ishlashini tashkil qilish, bitta masalani bir nechta kompyuter yordamida yechish imkoniyatlarini beradi. Bundan tashqari har bir kompyuterni ma’lum bir vazifani bajarishga ixtisoslashtirish va kompyuterlarning resurslaridan (ma’lumotlari, xotirasi) birgalikda foydalanish, hamda butun dunyo kompyuterlarini o‘zida birlashtirgan Internet tarmog‘iga bog‘lanish mumkin. 1-mavzu. Kirish. Tarmoqlar haqida umumiy ma'lumot Reja:
Qatlamlar. Ma'lumot darajasi, O’tkazuvchanligi va o’tkazish qobiliyati. Pakеtlar. Ma'lumotlar jadvalini yo’naltirish. Topologiya. Yo’nalish tiqilib qolish. Pakеtlar. LAN va Ethernet. Download 109.02 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling