1. Musiqiy ritmik harakatlarni bajarish Musiqiy omillar Musiqiy-ritmik harakatlarni bajarish

Musiqiy omillar 3 tamoyilga boʻlinadi:
1. Musiqaning xarakteri, kayfiyatini his yetish, musiqaga yemotsional munosabat
bildirish (musiqaning ifodaviyligi va tasviriyligi). Bolada musiqani tinglaganda
uning xarakteriga mos kayfiyatda boʻlishiga yerishish kerak.
2. Eng yorqin musiqiy obrazli asarni tinglash, taqqoslash va baho berish. Bundamusiqa ifoda vositalari, musiqiy asboblar tembrlari, yeshitish madaniyati talabyetiladi. Masalan, cholgʻu asboblarning yuqori va past tembrlari (skripka — alt,
konstrabas — violonchel va boshqa asboblar).
3. Musiqaga ijodkorlik munosabatini bildirish. Har bir bola biror musiqiy asarnieshitib oʻzicha badiiy tasavvur qiladi va qoʻshiqda, oʻyinlarda, raqs yelementlari bilan hissiy munosabat bildirishi mumkin.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning musiqiy tarbiyasida ritmik
harakatlarni o'rni.
Umumiy o`rta ta'lim maktablarida “Musiqa madaniyati” darslari 1 -sinfdan
yettinchi sinfgacha har haftada birmarta o`tiladi. Respublikamizdagi umumiy or`tata'lim maktablaridagi musiqa darslari DTS da belgilab qo`yilgan talablargamuvofiq tarzda tuzilgan dastur hamda aniq calendar reja asosida tashkil etiladi.Dars o'quv tarbiya jarayonida tahsil maqsadlarini amalga oshirishda asosiy ta'limshakli hisoblanadi. O'tkazilgan dars o'quvchilarni ham, o'qituvchilarni ham
qanoatlantirish uchun ma'lum darajada umumiy bo`lgan quyidagi kabi ba'zi bir
talablarga javob berishi kerak:
1 Dars predmet kalendar dasturidagi o'z o'rniga ega bo'lishi, maqsadi aniq
belgilangan bo'lishi kerak.
) Dars o'tish Jarayonida shakllantirilishi lozim bo'lgan bilim, iqtidor va

ko'nikmalar alohida aniqlanishi lozim.

) Mazkur dars davomida bilim, iqtidor va ko'nikmalarning erishiladigan darajasiham belgilanishi ma'qul bo'ladi.
) Darsda ishlatiladigan metodlar, vositalar turkumining aniq bo'lishi va u oldindanbelgilanishi kerak.
Darsga qo'yiladigan didaktik talablardan yana biri shuki, beriladigan o'quv
materiali sistemali ravishda osondan-qiyinga, oddiydan-murakkabga, o'quvchilar
yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda amalga oshirilishi maqsadga muvofiq
bo`ladi.
Umumiy o`rta ta'lim maktablarida musiqa darslariga qo'yiladigan
umumiy tashkiliy talablar quyidagicha bo`lishi mumkin:
— Har bir dars mavzusini taqvimiy rejalashtirish asosida
ishlab chiqilgan aniq dars rejasi mavjud bo'lishi,
— O`tilayotgan darsning mantiqiy izchilligi, tugallanganligi,
— Darsning boshidan to oxirigacha o'quvchilarning ongli
intizomi ta'minlanganligi,
— Darsni tashkil etishda turli-tuman vositalardan, o'quvtexnik va ko'rgazmali
qurollardan foydalanilishi,
— dars o'z vaqtida boshlanib, o'z vaqtida tugashi kerak.
Darslar juda ham turli-tuman tarkibiy tuzilishlarga ega bo'lib, darslarni bir
marta doimiy ravishda mavjud bo'ladigan ko'rinish tarzida rejalashtirish va
o'zgarmaydigan qotib qolgan namuna asosida o'tkazaverish mumkin emas. Har birdars boshqa darslardan xatto ular bitta fan, bitta mavzu yuzasidan teng, yonma-yonsinflarda o'tkazilganda ham o'zining o'ziga xos jihatlariga ko'ra farq qiladi.
Darsning tarkibiy tuzilishiga yuqorida qayd etib o'tilgan omillar qatorida mazkur
sinfda ishlashning haqqoniy shart-sharoitlari, shuningdek, o'qituvchi ish
faoliyatining ijodiy xarakteri katta ta'sir ko'rsatadi.
Ma'lum bir darsni tashkil etishda har doim o'qituvchining maxsus
«Pedagogik yondashuv tarzi» ni ko'rish mumkin. Masalan, kombinatsiyalashgan
dars quyidagi ko'rinishda tashkil etiladi:
— tashkiliy ish,
— o'quvchilarga berilgan mustaqil ishlarning bajarilishini tekshirish.
— Oldingi darslarda o'rganilgan material yuzasidan o'quvchilardan so'rash,
— yangi materialning o'qituvchi tomonidan bayon etilishi,
— o'rganilgan materialni mustahkamlash,
— mustaqil ish uchun topshiriqlar, uyga topshiriqlar, vazifalar berish.
Davlatimiz mustaqillikka erishgach, o`zbek xalqi o`z madaniyati va

san'atini har tomonlama rivojlantirish, uni yangi mazmun bilan boyitish

imkoniyatiga ega bo`ldi. 1996-yil, 31 -dekabrdagi “Respublikada musiqiy ta'limni
rivojlantirish, madaniyat va san'at o`quv muassasalarining ish samaradorligini
oshirish haqida”gi hamda 2008-yil, 28- iyuldagi “Bolalar musiqa maktablarining
moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va ularning ish faoliyatlari samaradorligini
oshirish bo`yicha 2009-2014 yillarga mo`ljallangan Davlat dasturi haqida”gi
farmonlariga asosan har yili musiqa maktablari, madaniyat va san'at kollejlari va
boshqa madaniyat va san'at muassasalari ko`plab musiqa asboblari hamda boshqa
texnik vositalar bilan davlat tomonidan ta'minlanyapti. Bu qaror va
farmoyishlarning amalga oshirilishi natijasida o`rta umumta'lim maktablaridagi
bolalarning musiqiy ijodkorligini rivojlantirish uchun ham zarur moddiy
shartsharoitlar yaratilmoqda.O'qituvchi darslarda o'quvchilarga bo'lgan talabchanlikni bolalarga hurmat,ziyraklik, pedagogik mavqe, obro'sini saqlagan holda yondoshishni namoyon etish
bilan muvofiqlashtirgan holda olib borishi lozim. Musiqa madaniyati darslarining
yutug'i va natijalari nafaqat o'qituvchining tayyorligiga, balki o'quvchilarning
tayyorgarliklariga ham bog'liq bo'ladi. Afsuski, ushbu masalaga ko'pgina yosh
o'qituvchilar o'zlarining amaliy ishlarida yetarli darajada e'tibor bermayaptilar.
Musiqa o`qituvchisining o'quvchilarga darsdagi murojaat shakli ham turlicha
bo`lishi mumkin. O'qituvchining o'quvchilarni o'z ism-shariflari bilan atashi
maqsadga muvofiqroqdir. Pedagog sifatida o'zligini namoyon etishni talab qilish
zarur holatlarda o'qituvchi tomonidan o'z hissiyotini aks ettirishni inkor etmaydi: u
darslarda faqatgina ziyrak va mehribon, quvnoq, xushyor, ko'nglichan bo'libgina
qolmasdan, balki jiddiy, xafa va noroziligi bilingan qiyofada bo'lishi ham mumkin.
O'qituvchining pedagogik optimizmi, uning o'quvchilarga munosabatidagiishonch, o'quv faoliyatini tashkil etishning turlituman shakllaridagi darsda ularning hamjihatiigidagi izlanuvchanligini tashkil etish, o'quvchilarning ishlariga haqqoniybaho berish, ularga doimiy zarur yordam ko'rsatishga tayyor turishlik-bularningbarchasi juda katta didaktik va tarbiyaviy ahamiyatga ega bo'ladi.
madaniyati darsining asosiy maqsadi o'quvchilarga musiqa san'atini go'zallik
qonunlari asosida o'rganish malakasini singdirish va ularda musiqa madaniyatini
tarkib toptirishdan iborat. Ushbu maqsad musiqa o'quvchilarda musiqaviybadiiy
did, ahloqiy-estetik his-tuyg'ularni tarkib toptirish, ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirish, ularda musiqa san'atiga nisbatan qiziqishni va musiqaviy faoliyatida
badiiy ehtiyojni kuchaytirish, musiqa savodxonligi madaniyatini shakllantirish,
musiqa-davr, hayot, inson his-tuyg'ulari va orzu-umidlari ifodasi ekanligi haqida
tushuncha hosil qilish kabi qator vazifalarni o`z ichiga olishi bilan bir vaqtda,
boshqa bir qator pedagogik vazifalarni ham o`z ichiga oladi.
Maktab o`quvchilari maktabda o`zlari egallagan musiqiy bilimi vamalakalaridan kundalik hayotda, maktabda ertalik va kechalar o'tkazishda
mustaqillik, «Mehrjon», «yangi yil», «Navro'z», onajonlar bayrami kabi
bayramlarda, ekskursiya va sayrlarga chiqqanda foydalanishlari kerak. Bundan
tashqari, o'rganilgan qo'shiqlar uyda oila a'zolari oldida, o'rtoqlari davrasida
aytilishi mumkin.
Yetti yillik o'qish davrida musiqa sohasida muntazam sur'atda ish olibborilishi natijasida o'quvchilar musiqa savodiga ega bo'lib, musiqa sevadigan,
yirik musiqa asarlarini, shuningdek, kontsertlarni, radio va televideniye orqali
beriladigan musiqali eshittirishlarni mehr qo'yib tinglaydigan, badiiy havaskorlik
to'garaklarida yetarli tayyorgarlik bilan faol katnashadigan kishilar bo'lib
yetishishlari kerak. Bu tadbirlarni amalga oshirishda sinf rahbarlari va ota-onalar
musiqa o'qituvchisiga yaqindan yordam berishlari lozim, ya'ni ular bu borada ham
hamkorlik qilishlari zarur.
Bolalarda musiqaga mehr va havas uyg'otish, maktab o'quvchilarining
musiqiy saviyasini oshirish uchun ashula va musiqa sohasida olib boriladigan sinfdan tashqari ishlarni har tomonlama kuchaytirish lozim. Boshlang'ich vayillik maktablarning har birida xor to'garaklari, sharoiti bor bo'lgan maktablarda
cholg'u asboblari bo'lishi kerak. Ayni vaqtda o'quvchilarga yakka tartibda musiqa
o'rgatish ishini uyushtirishga e'tibor berish, bu ishga ota-onalar jamoatchiligini
jalb etish yaxshi samara beradi, degan fikrlar mavjud.
Musiqa madaniyati darsning har bir faoliyat turida shaqildoqlar,uchburchak,
metallafon, doirachalar kabi turli bolalar musiqa asboblarida chalish, kuy va
qo'shiqlarga mos raqs elementlarini bajarish, musiqa asboblarini chalinishini qo'l
harakati bilan imitatsiya qilish, chapak chalish va dirijyorlik qilish kabi
elementlardan keng foydalanish darslarni yanada qiziqarli va jozibali bo'lishini
ta'minlaydi. Musiqa darsi boshqa darslardan o'zining badiiyligi, qiziqarligi va
bolalarga ko'proq ijodiy zavq, emotsional tuyg'ular va obrazli kechinmalar
uyg'otishi bilan ajralib turadi.
Ma'lumki, « Musiqa madaniyati » darslari quyidagi o`ziga xos jihatlari bilan
boshqa darslardan farq qilib turadi:
1. Masalan, musiqa san'ati boshqa san'at turlaridan idrok etilishiga ko`ra farq
qiladi, ya'ni u boshqa san'at turlaridan o'zining ifoda vositalari, ya'ni «tili» bilan
farq qiladi. Agar badiiy adabiyot so'z bilan, tasviriy san'at ranglar bilan, raqs
san'ati harakat bilan ifodalansa, musiqa esa musiqiy tovushlarda vujudga kelgan
ohang vositasida ifodalanadi. Yuqoridagi san'at turlarini ko'rish va eshitish
orqali idrok etsak, musiqani faqatgina diqqat bilan tinglabgina ifoda etamiz.