1. Naflilik nazariyasining asosiy qoidalari. Naflilik funksiyasi, umumiy naflilik va chekli naflilik

4. Budjet chizig’i va byudjet chegarasi.
Byudjet chizig‘i. Befarqlik egri chiziqlari bir ne'mat bilan ikkinchi ne'matni almashtirish mumkinligini ko‘rsatadi, xolos. Lekin, ular iste'molchi uchun qaysi tovarlar majmuasi ko‘proq nafliroqligini ko‘rsata olmaydi. Bunday masalani byudjet chizig‘i yordamida yechish mumkin. Byudjet chegarasi tovarlar narxiga va iste'molchining daromadiga asoslanadi va u mavjud pul mablag‘larida qanday iste'mol tovarlar majmuasini sotib olish mumkinligini ko‘rsatadi. Byudjet chegarasini ikkita ne'mat misolida ko‘radigan bo‘lsak, agar iste'molchi daromadi R bo‘lsa, X1 va X2 lar birinchi va ikkinchi ne'matlar miqdori, P1 va P2 lar mos ravishda, birinchi va ikkinchi ne'matlarning narxlari bo‘lsa, byudjet chegarasi berilgan daromad R hamda P1 va P2 narxlarda iste'molchi tomonidan sotib olinishi mumkin bo‘lgan, birinchi va ikkinchi ne'matlarning barcha kombinatsiyalarini ifodalaydi. Byudjet chegarasini quyidagicha yozish mumkin:

va bu tengsizlik tovarlarga sarflanadigan xarajatlar yig‘indisi, iste'molchi daromadidan oshmasligini bildiradi. X1 va X2 larning manfiy bo‘lmaslik (X1  0 va X2  0) shartini kiritsak, u holda biz iste'molchining tovarlarni sotib olishi mumkin
bo‘lgan sohasini (7-rasmda shtrixlangan qism) aniqlagan bo‘lamiz:

А

R/P2
X2

D


C


R/P1


a

0 В X1

7-rasm. Iste'molchining tanlov sohasi.
Byudjet chegarasi tenglamasi P1X1  P2X2  R grafikda AB chizig‘ini beradi, bu chiziqga byudjet chizig‘i deyiladi.
B yudjet chizig‘i quyidagi tartibda aniqlanadi va tenglamasini quyidagicha yozamiz:

bu yerda: – byudjet chizig‘ining burchak koeffitsiyenti, u byudjet chizig‘ining X1 o‘qiga nisbatan yotiqligini ifodalovchi kattalik

Byudjet chegarasi tenglamasida X1 = 0 bo‘lganda, X2 = bo‘ladi va bu holda barcha daromad X2 ne'matga sarflanadi (grafikda A nuqta bo‘lib, uning koordinatalari

Endi,  0 desak, bu holda barcha daromad ne'matni sotib
olishga sarflanadi va u = miqdorda sotib olinadi (grafikda B nuqta).
Iste'molchining tanlovi masalasi ikkita ne'mat uchun quyidagicha qo‘yiladi. Iste'molchining daromadi R berilgan, sotib olish mumkin bo‘lgan ne'matlar narxi mos ravishda P1 va P2 deylik. U holda iste'molchi o‘zining daromadi R ga ko‘ra birinchi va ikkinchi ne'matlardan shunday X1 va X2 miqdorda sotib olinsinki, natijada ulardan oladigan umumiy naf maksimal bo‘lsin (naflik funksiyasi maksimal qiymatga erishsin):

bo‘lsin, quyidagi shart bajarilsin:

Iste'molchining tanlov masalasini yechilishini grafikda ko‘rib chiqamiz.



U3

U2

U1

Х1

R/P2





P₁X₁ +P₂X₂ =R

E

A
Х1
R/P1