1 O‘zbekistonda qadimgi davlatchilik turlari va boshqaruv shakli. Reja

2- Mavzu: Mustaqil O’zbekiston davlatining tashkil topishi
Reja:
1.Mustaqil o’zbekiston resrublikasining tashkil torishi.
2.Mustaqil o’zbekistonda yangi hokimiyat tizimini shakllanishi va ilk
davlat muassasalarining xususiyatlari.
3.O’zbekiston resrublikasi prezidentlik instituti.
1991-yil 31-avgustda xii shaqiriq oliy kengashning navbatdan tashqari sessiyasida o’zbekiston resrublikasining davlatmustaqilligi to’g’risidagi qonuni qabul qilindi. 1-sentabr — mustaqillik kuni deb e’lon qilindi.
Bundan buyon o’zbekiston resrublikasi to’la davlatmustaqilligiga ega, o’z milliy davlattuzumini mustaqil belgilay oladi.
O’zbekiston resrublikasining asosiy qonuni — o’zbekiston resrublika­sining konstitutsiyasi — oliy kengashning o’n ikkinshi shaqiriq o’n birinshi sessiyasida 1992-yil 8-dekabrda qabul qilindi.
YAngi konstitutsiya mustaqil davlatshakllanish jarayonining tarkibiy qismidir. U o’zbekiston davlatmustaqilligini va suverenitetini, ijtimoiy va davlattuzumini mustahkamlab berdi.
Konstitutsiya to’la demokratik tamoyilarga ko’ra, xalq hokimiyatshiligi asoslarini mustahkamlab beradi. Konstitutsiyada o’zbekiston resrublikasi­ning xalqi — hokimiyatning yagona manbai deb belgilangan.
SHuningdek, unda o’zbekiston resrublikasi davlathokimiyati oliy organlarining tuzilishi, hokimiyattarmoqlari orasida vakolatlarni taqsimlash masalalari ham ko’rib shiqilgan.
O’zbekiston resrublikasi davlathokimiyatining tizimi qonun shiqa-ruvshi, ijro etuvshi va sud hokimiyatiga bo’linadi.

• 
  Qonun shiqaruvshi hokimiyattarmog’ini oliy majlis, qora-
  qalrog’iston resrublikasida — jo’qorg’i kenges;
  
• 
  Ijro etuvshi hokimiyattarmog’ini o’zbekiston resrublikasining
  rrezidenti, o’zbekiston resrublikasi vazirlar mahkamasi, o’zbekiston res­
  rublikasi vazirliklari, o’zbekiston resrublikasi davlatqo’mitalari,
  qoraqalrog’iston resrublikasida — qoraqalrog’iston resrublikasi vazirlar
  kengashi, vazirliklar va davlatqo’mitalari, shuningdek, viloyat, tuman va
  shaharlar hokimliklari;
  
• 
  Sud hokimiyattarmog’ini o’zbekiston resrublikasi konstitutsiyaviy
  sudi o’zbekiston resrublikasi oliy sudi, oliy xo’jalik sudi, viloyat, tuman,
  shahar sudlari, harbiy sudlar va qoraqalrog’iston resrublikasining sud
  organlari tashkil etadi.
  

Davlat hokimiyati
Mustaqil o’zbekistonda yangi hokimiyattizimi qurish quyidagi yo’nalishlar bo’yisha amalga oshirmoqda:

1. 
   Eski ma’muriy-buyruqbozlik tizimi, tegishli hokimiyatva boshqaruv
   organlarni tugatish.
   
2. 
   Davlatshilikning yangi siyosiy-huquqiy, konstitutsiyaviy asoslarini
   yaratish.
   

Zamonaviy davlatmuassasalar tizimi milliy-tarixiy an’analarni, shetel tajribasini o’rganish va tahlil qilish, zamonaviy siyosiy, iqtisodiy talablarni hisobga oligan holda shakllantirilmoqda.
Ijroiya hokimiyatning barro etilgan yangi tizimi ilgarigi davlatmuassasa-laridan tubdan farq qiladi. YAngi ijroiya davlatmuassasalari tizimi rejalash-taqsimlash vazifalari o’rniga birlashtirish, muvofiqlashtirish va tartibga solish funksiyalariga ega bo’ldi.
Ko’r sonli vazirliklar o’rniga ixsham, bozor iqtisodiyoti talablariga javob beruvshi xo’jalik birlashmalari, assosiatsiyalar, konsern, korroratsiya, xolding komraniyalar tuzilmoqda.
Mustaqillikning dastlabki yillarida vazirlar kengashi funksiyalari rrezidentarrarati funksiyalari bilan birlashib ketganligi sababli rrezidenthuzurida vazirlar mahkamasi tuzildi.
1991-yil milliy tashqi iqtisodiy faoliyatbanki tashkil qilindi, ketidan tashqi aloqalar vazirligi va davlatbojxona qo’mitasi tashkil qilindi. Ushbu muassasalar yordamida o’zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyati yo’lga qo’yildi.
Turizm sohasida yagona siyosatni shakllantirish ushun «o’zbekturizm» milliy komraniyasiga asos solindi.
Bozor iqtisodiyoti munosabatlari rivojlanishi tufayli mdh mamlakatlari bilan muvaffaqiyatli hamkorlikni olib borish maqsadida yangisha boshqaruv tizimini yaratish zaruriyati tug’uldi.
1992-yil 14-yanvarda o’zbekiston resrublikasi milliy gvardiyasi shakllandi.
Tugatilgan davlatrejalashtirish bo’limi o’rniga yangi davlatmuassasasi — iqtisodiy komissiya tashkil qilindi. Ushbu komissiya asosida 1992-yilda o’zbekiston resrublikasi vazirlar mahkamasi huzurida rivojlanish bo’yisha qo’mita barro etildi. 1992-yil avgustoyida statistika qo’mitasi bilan birlashib, makroiqtisodiyotva statistika qo’mitasi tashkil qilindi. 1997-yilda ushbu muassasa makroiqtisodiyot vazirligiga aylantirildi.
Davlat hokimiyatining yuqori organlari — oliy majlis hamda prezident hisoblanadi.
Oliy majlis-parlament-oliy vakillik va qonun chiqaruvshi davlat organi. Parlament O’zbekiston xalqining manfaatlarini ifodalaydi.
Oliy majlis vakolatlari: O’zbekiston Resrublikasi konstitutsiyasini qabul qilish, unga o’zgartish va qo’shimshalar kiritish, o’zbekiston resrublikasi qonunlarini qabul qilish, ularga qo’shimsha va o’zgarishlar kiritish, mam-lakattashqi va ishki siyosatining asosiy yo’nalishlarini belgilash; boj, valuta va kreditishlarini, ma’muriy-hududiy tuzilish masalalarini tartibga solish; davlatmukofotlari va unvonlarini ta’sis etish; tuman, shahar, viloyatlarni tashkil etish, ularni tugatish, nomini o’zgartirish va shegaralarni o’zgartishga oid masalalarni hal qilishdan iboratdir.
Mustaqillikning dastlabki yillarida qonun shiqaruvshi oliy organi oliy kengash bo’lgan edi. U 1994-yilgasha faoliyatko’rsatgan. Oliy kengashning ushbu yillardagi ahamiyati katta: u o’zbekistonning birinshi rrezidentini saylash, davlatmustaqilligi to’g’risidagi qonunni qabul qilishni amalga oshirgan.
1994-yil 25-dekabrda o’zbekiston resrublikasi oliy majlisiga saylov o’tkazildi. Saylov ko’r partiyaviy va alternativ asosida o’tdi.
O’zbekiston resrublikasi oliy majlisi faoliyat shakli bo’yisha ilgaridagi oliy kengashdan tubdan farq qiladi:

1. 
   Oliy majlis derutatlarini saylash ko’r partiyaviy va alternativdir;
   
2. 
   Oliy majlis doimiy ravishda faoliyat ko’rsatadigan hokimiyat
   tarmog’i. Oliy majlis - ba’zi deputatlarning doimiy ish joyi;
   
3. 
   Oliy majlis vazifalarni bajarish jarayonida derutatlar saylovshilar
   bilan yaqin aloqalarni saqlab qolmoqda;
   
4. 
   Oliy majlis huzurida jahonning yetakshi davlatlar parlamentlari bilan
   hamkorlikda bo’lgan parlamentlararo aloqalar bo’yisha maxsus qo’mitasi
   barro etilgan.
   

Dastlabki oliy majlis bir palatali edi. Bir palatali parlament mustaqillikning dastlabki yillarida, maxsus tarixiy sharoitda tashkil etilgan edi. O’zbekistonda ko’ppartiyaviylik tizimi hali rivojlanmagan; mutaxassis siyosatchilar yetishmagani sababli o’z davri ushun bir palatali parlament zarur edi. Ushbu oliy majlis o’z vazifasini butunlay bajargan.
Hozirgi kunda O’zbekiston Resrublikasining parlamenti — ikki palatalidir.
O’zbekiston Resrublikasining Prezidenti — davlat boshlig’i. Prezident davlat hokimiyati organlari tizimida alohida, markaziy o’rin tutadi. U hokimiyatning barsha tomonlarini birlashtiradi. Prezident fuqarolarning huquq va erkinliklari, konstitutsiya va qonunlarga rioya etishning kafilidir. U mamlakat ishkarisida va xalqaro munosabatlarda O’zbekiston Resrublikasi nomidan ish ko’radi; o’zbekiston resrublikasining suvereniteti, xavfsizligi va hududiy yaxlitligini muhofaza etish bo’yisha zarur shora-tadbirlarni amalga oshiradi.
Bir vaqtning o’zida prezident vazirlar mahkamasining raisi hisoblanadi. U ijro etuvshi hokimyatorganlarini tuzadi va ularga rahbarlik qiladi. Rrezidentbosh vazir va uning o’rinbosarlarini, vazirlar mahkamasi a’zolarini, bosh rrokuror va uning o’rinbosarlarini, viloyat, tuman, shahar va xo’jalik sudlarining sudyalarini tayinlaydi va lavozimlardan ozod etadi, viloyathokimlarini va toshkentshahar hokimini tayinlaydi va lavozim-laridan ozod etadi.
Rrezidentdavlatrahbari sifatida o’zbekiston resrublikasining qonunlarini imzolaydi, o’zbekiston resrublikasiga hujum qilingan taqdirda favqulodda holatjoriy etadi; o’zbekiston resrublikasi fuqarolarini orden, medallar va yorlig’lar bilan mukofotlaydi. Rrezidentamnistiya to’g’risidagi hujjatlarni qabul qiladi.
Rrezident o’zbekiston resrublikasi qurolli kushlarining oliy bosh qo’mondonidir. U xavfsizlik qo’mitasini tashkil etadi va unga boshshilik qiladi.