1. Oziq-ovqat sanoati aylanma mablaglar va kapitalning iqtisodiy hususiyatlari va vazifalari

Aylanma mablaglarni ishlab chiqarish jarayonida me’yorlashtirish
Ishlab chiqarish jarayonida band bolgan aylanma mablaglar tarkibining eng kop qismini tugallanmagan ishlab chiqarishdagi mablaglar tashkil etadi. Ularning miqdori bajarilgan ishlar uchun qabul qilingan tolovlar tizimiga bogliq.
Тugallanmagan ishlab chiqarish boyicha aylanma mablaglarni me’yorlashtirishda hisob-kitoblar ob’ektlar boyicha alohida-alohida amalga oshiriladi, ya’ni barcha ishlar tugagandan song tolovlar amalga oshiriladigan, tugallangan bosqichlar uchun oraliq tolovlarsiz tolov amalga oshiriladigan va reja boyicha bajarilgan ishlar hajmi uchun har oyda tolovlar amalga oshiriladigan ob’ektlar boyicha va hokazo.
Тugallanmagan ishlab chiqarish uchun aylanma mablaglarning normativi, qurilish montaj ishlariga boladigan ortacha bir kunlik harajat miqdoriga, mablaglarning tugallanmagan ishlab chiqarish jarayonida bolish vaqtiga va harajatlarning osib borish darajasiga bogliq boladi. Bajarilgan ishlar uchun (reja boyicha) har oyda muntazam ravishda tolovlar amalga oshirilib tursa, tugallanmagan ishlab chiqarish harajatlarini qoplash uchun aylanma mablaglar normativi, korxonaning oz kuchi bilan bajariladigan yillik ish hajmining 10% miqdorida belgilanadi. Barcha ishlar tugatilgandan song yoki ma’lum bir tugatilgan bosqich uchun tolovlar amalga oshiriladigan ob’ektlar boyicha, tugallanmagan ishlab chiqarishga aylanma mablaglar normativi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
, som
bu yerda, Z-smeta boyicha ortacha bir kunlik ishlab chiqarish harajatlari miqdori, som
D-mablaglarning tugallanmagan ishlab chiqarishda bolish vaqti, kun;
K-harajatlarning tugallanmagan ishlab chiqarishda osib borish koeffitsiyenti;
O-ob’ektdagi ishlarning rejadagi tannarxining ularning smeta qiymatiga nisbati.
Harajatlarning osib borish koeffitsiyenti tugallanmgan ishlab chiqarish ortacha hajmini butun ishlab chiqarish sikli davri uchun ob’ektning qiymatiga bolib topiladi. Harajatlar bir maromda ortib boradigan holatlarda tugallanmagan ishlab chiqarish uyushmasini, ishlab chiqarish siklining boshlanishi va tugallanishiga ob’ekt qiymatiga bolib aniqlanadi va u 0,5 ga teng boladi.
Harajatlar bir maromda ortib bormaydigan holatlarda, qurilishning boshlanish davrida qanchalik kop mablag sarflangan bolsa, koeffitsiyentning qiymati ham shunchalik yuqori boladi. Har bitta konkret holat uchun tugallanmagan ishlab chiqarish ishlarining bajarilishi boyicha tuzilgan kalendar reja va harajatlarning etanlar taqsimlanish ma’lumotlari asosida hisoblab chiqilishi kerak.
Kelgusi davr harajatlari uchun aylanma mablaglar normativi oxirgi 2-3 yilda shakllangan qurilish-montaj ishlari hajmidagi bu mablaglarning egallagan miqdori asosida yoki qisob-kitob yo’li bilan aniqlanadi.