1. Qimmatli qog'ozlar va korporativ obligatsiyalar bozori

Kirish
1. Qimmatli qog'ozlar va korporativ obligatsiyalar bozori.
2. O’zbekistonda tijorat banklarining korporativ qimmatli qog’ozlar bozoridagi amaliyoti.
3. Chet el mamlakatlaridagi korporativ qimmatli qog’ozlar bozorining holatini tahlil qilish.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.

KIRISH

Qimmatli qog'ozlar bozor iqtisodiyotining zaruriy atributidir. Ushbu qimmatli qog'ozlarning qiymati uning egasiga beradigan huquqlarida yotadi. Ikkinchisi o'z qog'ozi yoki pulini qimmatli qog'ozlarga faqat ushbu qog'oz puldan yoki tovarlardan ko'ra yomonroq emasligi va hatto yaxshiroq (qulayroq) ekanligiga amin bo'lgan taqdirda almashtiradi.

Shunday qilib, qimmatli qog'ozlar - bu uning o'rniga berilishi mumkin bo'lgan, tovar sifatida bozorda muomalada bo'ladigan va daromad keltiradigan, uning tovaridan farq qiladigan, ishlab chiqarish va pul shakllaridan farq qiluvchi kapital mavjudligining shakli.

Hozirga qadar O’zbekiston fond bozoridagi jiddiy muammo ishonchli moliyaviy vositalarning etishmasligi edi. Hozirgi global moliyaviy inqiroz tufayli ushbu muammoning dolzarbligi oshdi.

Davlatning iqtisodiy tizimida fond bozori muhim funksiyalarni bajaradi, iqtisodiyotning istiqbolli tarmoqlariga investitsiyalar uchun vaqtincha bo'sh mablag'larning to'planishini ta'minlaydi. Qimmatli qog'ozlar korxonalarning aylanma aktivlarida tobora ortib borayotgan ulushni egallaydi. Asosiy, eng ko'p ishlatiladigan korporativ qimmatli qog'ozlar aktsiyalar va obligatsiyalardir. To'g'ri, aktsiyalardan farqli o'laroq, kompaniyaning obligatsiyalari o'z egalariga aksiyadorlik jamiyatini boshqarishda ishtirok etish huquqini bermaydi, ammo ular baribir vaqtincha bo'sh mablag'larni investitsiya qilishning jozibali vositasidir. Buning sababi shundaki, obligatsiyalarga daromadlar kafolatlanadi; osonlikcha, agar kerak bo'lsa, naqd pulga aylantiriladi; aksiyadorlik jamiyatining obligatsiyalari bo'yicha foizlarni to'lash birinchi navbatda, ya'ni aktsiyalar bo'yicha dividendlar hisoblangunga qadar amalga oshiriladi;­.

Dunyo va mamlakatimizdagi mavjud vaziyatda korporativ obligatsiya sifatida bunday moliyaviy vositadan foydalanish har qachongidan ham dolzarbdir.

Shu munosabat bilan, ushbu ishning maqsadi korporativ obligatsiyani moliyaviy vosita sifatida ko'rib chiqish va uning O’zbekiston korporativ qimmatli qog'ozlar bozoridagi rivojlanish tendentsiyalarini aniqlashdir.

Ushbu ishda tadqiqot mavzusi korporativ obligatsiyalardan sarmoyalarni jalb qilish vositasi sifatida foydalanishning hozirgi tendentsiyalari bo'lib, ob'ekti korporativ obligatsiyalar bozori.

Bizga ma’lumki O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Davlat aktivlarini boshqarish, monopoliyaga qarshi kurashishni tartibga solish tizimini va kapital bozorini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” ¹ 2019-yil 14-yanvardagi PF-5630-son Farmonini va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Kapital bozorini rivojlantirish agentligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida” ² 2019-yil 24-yanvardagi PQ-4127-son qarorini ijro etish yuzasidan Vazirlar Mahkamasi qarori qabul qilingan. Bunga ko’ra O’zbekiston Respublikasi Kapital bozorini rivojlantirish agentligi qimmatli qog‘ozlar bozori va lotereyalar tashkil etish faoliyatini tartibga soluvchi hamda korporativ boshqaruvni rivojlantirish bo‘yicha vakolatli davlat organi hisoblanadi. Shuningdek agentlikning asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilangan:

qimmatli qog‘ozlar bozori va korporativ boshqaruvni shakllantirish, rivojlantirish, nazorat qilish va tartibga solish sohasida yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlash;

qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshirayotgan investorlar, shuningdek, qimmatli qog‘ozlar egalarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya qilinishini ta’minlash;

qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risidagi hamda aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ijro etilishi ustidan nazoratni amalga oshirish;

fond birjalarining faoliyati, qimmatli qog‘ozlar bozoridagi professional faoliyat va lotereyalarni tashkil etish bo‘yicha faoliyatni litsenziyalash;

Shuningdek ushbu qarorga ko’ra O’zbekiston Respublikasining 2008 yil 22 iyunida qabul qilingan “Qimmatli qog’ozlar bozori to’g’risida” ³ gi qonuniga bir qator qo’shimcha o’zgartirishlar kiritilgan.

1. Qimmatli qog’ozlar va korporativ obligatsiyalar bozori.

Korporativ qimmatli qog'ozlar - bu aktsionerlik jamiyatlari, mulkchilikning boshqa tashkiliy-huquqiy shaklidagi korxona va tashkilotlar, shuningdek banklar, investitsiya kompaniyalari va fondlari tomonidan chiqarilgan qimmatli qog'ozlardir.

Korporativ qimmatli qog'ozlarga emissiya, muomalada bo'lish, xizmat ko'rsatish, sotib olish, daromadlarni to'lash va korporativ qimmatli qog'ozlarga egalik huquqlariga rioya qilish O'zbekiston qonunchiligi asosida amalga oshiriladi.

Oddiy ishlaydigan fond bozori ikkita asosiy bozordan iborat: asosan korxonalar va banklarning aktsiyalari bilan ifodalangan korporativ qimmatli qog'ozlar bozori va davlat qimmatli qog'ozlari bozori. Bozor munosabatlari yuqori darajada rivojlangan mamlakatlarda korporativ qimmatli qog'ozlar fond birjalarida etakchi o'rinlarni egallaydi.

Qimmatli qog'ozlar bozoridagi korporativ qimmatli qog'ozlar aksiyadorlik jamiyatlari aktsiyalari, veksellar, obligatsiyalar, uy-joy guvohnomalari, veksellar, ombor kvitansiyalari bilan ifodalanadi. Ularni birlashtirgan xarakterli xususiyat - bu davlat hokimiyati organlariga aloqador bo'lmagan emitentning mavjudligi.­­

Korporativ qimmatli qog'ozlarning asosiy turi aktsiyalardir. Aksiyadorlik jamiyati tomonidan chiqarilgan aktsiyalar, avvalo, ularning egasining daromad olish huquqini tasdiqlaydi, jamiyat boshqaruvida ishtirok etish va aktsiyadorni qiziqtirgan ma'lumotni olish imkoniyatini yaratadi. Aksiyadorlik jamiyati tugatilgan taqdirda aktsiyalar egasiga mulkiy ulush - tugatish qiymati beriladi. Jamiyatning barcha aktsiyalari ro'yxatdan o'tkaziladi, demak aktsiyalar egasi aksiyadorlik jamiyatining reestriga kiritilishi kerak.

Aksiyadorlik jamiyatlari ikki turdagi aksiyalarni chiqaradilar: oddiy va­ imtiyozli.

Oddiy aksiya egasiga aktsiyadorlar yig'ilishida ovoz berish huquqini beradi va olingan dividend miqdori kompaniyaning yil davomida bajargan ishiga bog'liq. Dividendning miqdori oldindan ma'lum emas, u kompaniya organlari tomonidan moliyaviy yil tugaganidan keyin belgilanadi va faqat sof foydadan to'lanadi.

Imtiyozli aksiya egasiga aksiyadorlar yig'ilishida ovoz berish huquqini bermaydi. Bunday aktsiya egasi kompaniya faoliyati natijalaridan mustaqil ravishda kafolatlangan daromadga ega. Sof foyda bo'lmagan taqdirda aktsiyadorlik jamiyati maxsus jamg'arma yaratishga majburdir. Faqatgina dividendlar to'lagandan so'ng, kompaniya bankrot deb e'lon qilinishi mumkin bo'lsa, u ularni to'lamaslikka haqlidir. Bunday holda aktsiyadorlar yig'ilishida ovoz berish huquqiga ega bo'lishadi.

Barcha imtiyozli aktsiyalarning nominal qiymati ustav kapitalining 25 foizidan oshmasligi kerak. Imtiyozli aktsiyalar bir nechta turlarga bo'linishi mumkin, ularning xarakterli xususiyatlarini aksiyadorlik jamiyati belgilaydi: imtiyozli ulush, foyda olishda to'plash, konvertatsiya qilinadigan ulush va boshqalar.

Aktsiyadorlik jamiyati chiqarishi mumkin bo'lgan korporativ qimmatli qog'ozlarning yana bir turi - bu obligatsiyalar.

Obligatsiya - bu o'z egasining emitentdan o'z nominal qiymati va ushbu qiymatning foizini yoki unda belgilangan boshqa mol-mulk ekvivalenti bilan belgilangan muddatda emitentdan obligatsiya olish huquqini ta'minlaydigan emissiya darajasidagi qimmatli qog'ozlar.

Aktsiyalar singari, obligatsiyalar ham qimmatli qog'ozlardir, ammo korxonalarning shaxsiy kapitalini ifodalovchi aktsiyalardan farqli o'laroq, obligatsiyalar qarz kapitalining ifodasidir, ya'ni korxona uchun ular "qarzli qog'ozlar" dir. Obligatsiyalar egalari (obligatsiyalar egalari) korxonaning kreditorlari, aksiyadorlar esa uning ham mualliflari.

Korporativ qimmatli qog'ozlar ro'yxati aktsiyalar yoki obligatsiyalar chiqarish bilan cheklanmaydi.

Veksellarni chiqarish va ular ishtirokida bozorni yaratish amaliyotini takomillashtirish kredit va moliyaviy xizmatlar sohasini rivojlantirishning muhim yo'nalishlaridan biridir.

Veksel - bu qonunda belgilangan shaklda tuzilgan va uning egasiga muddat tugashi bilan unda ko'rsatilgan summani to'lash majburiyatini olgan shaxsdan talab qilishga shartsiz huquq beradigan yozma veksel.

Veksel - bu ham qimmatli qog'ozlar, ham pul mablag'lari funktsiyalarini bajarishga qodir bo'lgan va to'lov vositasi sifatida ishlatilishi mumkin bo'lgan murakkab hisob-kitob va kredit vositasi.

Bitim ishtirokchilari soniga qarab oddiy va ayirboshlash veksellari ajratiladi. Veksel qarz oluvchi (tortib oluvchi) tomonidan berilib, kreditor (tortib oluvchi) oldidagi majburiyatlarni o'z ichiga oladi, masalan, veksel egasiga muddati tugagandan so'ng ma'lum miqdorni to'lash.

Qimmatli qog'ozlarning xilma-xilligiga qaramay, katta miqdordagi mablag'larni jalb qilish zarur bo'lganda, banklar, moliya institutlari, alohida kompaniyalar yoki ularning birlashmalari ko'pincha obligatsiyalarni chiqarish va sotish bilan shug'ullanishadi. Qimmatli qog‘ozlar jahonning katta bir boyligi hisoblanib, boshqa boyliklarga nisbatan ham umumiy qiymati bo‘yicha, ham hajmi bo‘yicha oldingi o‘rinlarga chiqmoqda.

Qimmatli qog‘ozlarni muomalaga chiqarib, pullarni bir necha o‘n yillar yoki umuman muddatsiz foydalanishga olish mumkin. Bu korxona va tashkilotlar uchun nihoyatda muhim ahamiyat kasb etib, ularga ishlab chiqarish, hamda moddiy-texnika bazasini rivojlantirish uchun bank ssudalaridan foydalanmasdan turib pul resurslarini jalb qilish imkoniyatini beradi.

Chunki, barqaror bo‘lmagan iqtisodiyot va pulning qadrsizlanishi sharoitida bank qisqa muddatli kreditlarni berishni afzal ko‘radi. Qimmatli qog‘ozlar aholi uchun ham juda katta ahamiyatga ega, ular pullarni ko‘lda ushlab turmasdan, qimmatli qog‘oz olib, ularga egalik qilish yo‘li bilan o‘z jamg‘armalari hisobiga daromad oladilar va korxonalarni boshqarishda amalda ishtirok etadilar.

Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlari va aholi vaqtincha bo‘sh turgan mablag‘larini omonatga qo‘yishdan ko‘ra qimmatli qog‘ozlarga sarflashlari ma’lum afzalliklarga ega, masalan, sarflangan mablag‘lar muddatidan ilgari foydalanish zarurati tug‘ilganda uni sotishi hamda undan qulay va hech qanday sarf-xarajatsiz to‘lov vositasi yoki kredit olish uchun garov sifatida foydalanishi mumkin.

Korporativ obligatsiya - bu uning egasi (qarz beruvchi) va uni bergan shaxs (qarz oluvchi) o'rtasidagi kredit munosabatlarini tasdiqlovchi, ikkinchisi esa aktsionerlik jamiyatlari, mulkchilikning boshqa tashkiliy-huquqiy shaklidagi korxonalar va tashkilotlar.

Aktsiyalar singari, obligatsiyalar ham qimmatli qog'ozlardir, ammo korxonalarning shaxsiy kapitalini ifodalovchi aktsiyalardan farqli o'laroq, obligatsiyalar qarz mablag'larining ifodasidir, ya'ni korxona uchun ular "qarzli qog'ozlar" dir.

Shu munosabat bilan, obligatsiyalar egalarining huquqlari aktsiyadorlarning huquqlaridan farq qiladi: ular ovoz berish huquqiga ega emas va emitent kompaniyani boshqarishda ishtirok eta olmaydi, biroq shu bilan birga, u obligatsiyalar bo'yicha foizlarni to'lashi shart (aksincha, bunday majburiyatlar mavjud bo'lmagan aktsiyalar bo'yicha dividendlar). korporatsiya yo'q) va buni aktsiyalar bo'yicha dividendlar masalasini ko'rib chiqishdan oldin qilish kerak. Bundan tashqari, kompaniya tugatilgandan so'ng, obligatsiyalar egalari aktsiyadorlarga nisbatan imtiyozli huquqlarga ega.

Obligatsiya chiqarish shartlari farqiga qarab, obligatsiyalarning har xil turlari mavjud. Qonunchilikda ta'minlanmagan obligatsiyalarni chiqarishga cheklovlar o'rnatiladi, ya'ni: ularning chiqarilish hajmiga, agar u ustav kapitalining hajmidan oshmasa va jamiyat mavjud bo'lgan uchinchi yildan ilgari emas, agar kompaniya yillik ikki ijobiy balansga ega bo'lsa. Obligatsiyalar har xil qiymatga ega bo'lishi mumkin: umumiy (nominal), konversiya, sotib olish va bozor.

Qimmatli qog'ozlarning narxi odatda uning narxidan farq qiladi, chunki xarajat professional baholovchi, xaridor, sotuvchi, potentsial investor yoki emitent, vositachining aniq fikrini bildiradi va narx bitim shartlarini aks ettiradi. Shunday qilib, xavfsizlik qiymati sub'ektiv ravishda belgilanadi, o'rnatiladi va narx ob'ektiv ravishda moddiylashtiriladi, belgilanadi.

Nominal qiymat bu qarzga beriladigan va obligatsiya krediti muddati tugashi bilan qaytarilishi kerak bo'lgan summa. U obligatsiyaning o'zida bosilgan va ko'pincha foizlarni hisoblash uchun asos sifatida ishlatiladi. Ushbu ko'rsatkich faqat ikkita holatda ahamiyatlidir: joylashtirish narxi o'rnatilganda, shuningdek, foizlar hisoblanganda, agar ikkinchisi tenglashtirilsa, obligatsiya chiqarilishi paytida. Garovga qo'yilgan qarzni joylashtirish davrida obligatsiya narxi, qoida tariqasida, uning nominal qiymatiga to'g'ri keladi. Obligatsiyaning nominal qiymati emitent tomonidan belgilanadi.

Konversiya qiymati - bu muomalada bo'lgan sharoitda uni emitent kompaniyaning oddiy aktsiyalariga aylantirish mumkin bo'lgan obligatsiya qiymatini tavsiflovchi hisoblangan ko'rsatkich.

Qayta sotib olish narxi (qiymati), muddatidan oldin qaytarib olish narxi, qaytarib olinadigan narx - bu obligatsiya krediti muddati tugaganidan keyin yoki shu paytgacha, agar bunday imkoniyat kredit shartlari bilan ta'minlangan bo'lsa, emitent tomonidan qaytarib olinadigan narx. Ushbu narx, qoida tariqasida, qarz muddatidan oldin to'lashni nazarda tutmagan taqdirda, nominal qiymatiga to'g'ri keladi. Shuning uchun, baholash nuqtai nazaridan qarzlarning ikki turi mavjud: huquqsiz va muddatidan oldin to'lash huquqi bilan. Birinchi holda, obligatsiyalar ular chiqarilgan davrdan keyin qoplanadi. Ikkinchi holda, obligatsiyalar bozordan olinishi mumkin (muddatidan oldin sotib olish). Qoida tariqasida, bunday qaytarib olish tashabbusi emitentga tegishli.

Obligatsiyaning bozor (valyuta kursi) narxi (qiymati) bozor sharoitlari bilan belgilanadi. U kredit foizlari darajasi, emitentning kredit reytingi, muddati, kechiktirilgan yoki qayta sotib olish fondining mavjudligi va investitsiya xavfi darajasi bilan belgilanadi.

Korporativ obligatsiyalarni sotib olayotganda investor o'zlarining investitsiya sifatlarini baholashi va ushbu qimmatli qog'ozlar bo'yicha tavakkalchilik va daromadni o'lchashi kerak. Korporativ obligatsiyalar jozibador, chunki ular obligatsiyalarni chiqarishda sug'urta va qoplash mablag'larini shakllantirish hisobiga o'rtacha tavakkalchilik, rentabellik, yuqori likvidlik, ishonchlilik va xavfsizlikka ega. Aktsiyalardan farqli o'laroq, ular oxirgi muddatga ega.

Obligatsiya egalarining aksiyadorlarga nisbatan ustunligi bor, chunki korporativ obligatsiya foizlarni to'lashdagi ulushdan ustun turadi. Masalan, agar kompaniya foyda ko'rgan bo'lsa, uning miqdori faqat obligatsiyalar bo'yicha majburiyatlarni to'lash uchun etarli bo'lsa, aktsiyadorlar hech qanday dividend olishmaydi. Emitent kuponlar va obligatsiyaning nominal qiymatini belgilangan muddat ichida qaytarib olishga majburdir, aks holda u to'lovga layoqatsiz deb topilishi mumkin, bu esa uning tugatilishiga olib keladi. Korxona tugatilganda, uning mulki birinchi navbatda obligatsiyalar egalari oldidagi majburiyatlarni to'lash uchun ishlatiladi; va faqat qolganlari aktsiyadorlar o'rtasida taqsimlanadi. Obligatsiyalar chiqarilishi banklarning yirik kompaniyalari kafolatlari bilan ta'minlanadi.­­­­­­ Buning sababi shundaki, obligatsiyalar emitentlari qarz oluvchilar, obligatsiyalar egalari oldidagi qarzdorlardir, shuning uchun emitentning egalari oldidagi qarz majburiyatlarini bajarmaganligi qonuniy qarzlarni undirish protseduralariga, shu jumladan bankrotlikka olib keladi.

Obligatsiyalar chiqarilishi emitent kompaniya uchun bir qator ijobiy xususiyatlarni o'z ichiga oladi: ularni joylashtirish orqali xo'jalik tashkiloti qo'shimcha mablag'larni o'z egalari-kreditorlarning qarz oluvchining moliyaviy-xo'jalik faoliyatini boshqarishga aralashish xavfisiz safarbar qilishi mumkin. Binobarin, obligatsiyalar chiqarilishi korxonalar uchun investitsiyalarni jalb qilishning bevosita manbasini ochadi, shu bilan birga mulk munosabatlariga ta'sir qilmaydi.

Fond birjasi - qimmatli qog‘ozlar bilan oldi-sotdisi o‘tkaziladigan joy.

Fond birjasidagi qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalarni shartli ravishda 3 turga bo‘lish mumkin: ⁴

-brokerlik operatsiyalari;

-dillerlik operatsiyalari;

-market-meykerlik.

Brokerlik operatsiyalari – mijozning topshirig‘iga asosan va uning pul mablag‘lari evaziga amalga oshiriladigan operatsiyalar.

Dillerlik operatsiyalari – tashkilot o‘z nomidan va o‘z pul mablag‘i evaziga amalga oshiriladigan operatsiyalar.

Market-meykerlik fond bozorida emitentlarga ko‘rsatiladigan xizmat turi. Bu xizmatlarga quyidagilar kiradi:

-Sotib olish va sotish kotirovkalarini bir maromda ushlab turish;

-Aksiyalar likvidligini ushlab turish;

-Moliyaviy maslahatlar;

-Aksiyalarni emissiyaga va bozorga taklif qilishda boshqarish;

-Maqsadli sotib olish yo‘li bilan aksiyalarga sun’iy talabni tashkil etish;

-Emitentning aksiyalarini sotib oladigan jiddiy investorlarini jalb qilish.

Fond birjasining asosiy vazifalari:

-qimmatli qog‘ozlarning bir maromda muomalada bo‘lishining zarur sharoitini ta’minlash;

-qimmatli qog‘ozlarga bo‘lgan talab va takliflar o‘rtasidagi muvozanatni aks ettiruvchi narxlarni, ya’ni bozor bahosini belgilash;

-qimmatli qog‘ozlar va qimmatli qog‘ozlar bozori qatnashchilarini kasb mahoratini yuqori darajada saqlab borish;

-muntazam ravishda narx aniqlanishiga, indeksatsiya o‘zgarishiga, savdo-sotiq vaqti, qimmatli qog‘ozlar, shartnomalarning miqdoriga va boshqa ko‘rsatkichlarga doir axborotlarni, birjaning holatini va uning rivojlanishiga doir taxminiy shartlarni e’lon qilish.

Hozirgi vaqtda, rasmiy statistik ma’lumotlarga ko‘ra, duyoda 200 dan ortiq fond birjasi bo‘lib, ulardan o‘n ikkitasi eng yirik birja sifatida xalqaro qimmatli qog‘ozlar bozorining asosini tashkil etadi. Bularga Nyu-York, London, Tokio, Frankfurt, Tayvan, Seul, Syurix, Parij, Chikago, Kuala-Lumpur, Gonkong, Istambul fond birjalaridir.

Xalqaro fond birjalarining infratuzilmasida yuzaga kelgan muhim o‘zgarishlardan biri birjalar o‘rtasida mijoz uchun raqobat kurashining kuchayganligi hisoblanadi. Uning isboti sifatida bozorning professional ishtirokchilari sonining tobora oshib borayotganligini ko‘rsatish mumkin.

Endilikda kompaniyalarning aksariyati o'z mablag'lari yoki kreditlari evaziga rivojlanishi mumkin. Davlat raqobat qo'mitasi ilmiy-tadqiqot markazi mutaxassislari Igor Butikov va Zufar Ashurov ularni mablag’ jalb qilish va faol o'sishga qanday erishish mumkinligi haqida so'zlab berishdi. Tahlillar shuni ko’rsatdiki, 2016 yillarda korporativ obligatsiyalar bozori sezilarli darajada rivojlanmagan 2016 yil oxirida korporativ obligatsiyalarning birja aylanmasi 4 mlrd so'mni tashkil etdi va butun 2017 yil davomida 3 mlrd so'mlik korporativ obligatsiyalar bilan atigi 5 ta bitim tuzilgan. Respublikamizning qimmatli qog'ozlar bozorida korporativ obligatsiyalarning asosiy emitentlari aktsiyadorlik jamiyatlari va tijorat banklari hisoblanadi. Shu bilan birga, O'zbekistonda 100 mingga yaqin MChJ mavjud bo'lib, ular faqat o'z mablag'lari va bank kreditlari hisobiga rivojlanmoqda. Keyinchalik qimmatli qog'ozlar bozori ishtirokchilarining tarkibini kengaytirish, shuningdek respublika xo'jalik yurituvchi sub'ektlarining umumiy sonida salmoqli ulushga ega bo'lgan mas'uliyati cheklangan jamiyatlarni ta'minlash uchun faoliyatni rivojlantirishni muqobil manbalardan (bank kreditlaridan tashqari) moliyalashtirish imkoniyatini taqdim etish uchun ularni ruxsat berilgan emitentlar ro'yxatiga kiritish taklif etiladi yani korporativ obligatsiyalar chiqarishga ruxsat berish. Shu maqsadda "Qimmatli qog'ozlar bozori to'g'risida" gi Qonunning 3-moddasida korporativ obligatsiyalarni tashkiliy-huquqiy shaklidan qat'i nazar, aktsiyadorlik jamiyatlari, mas'uliyati cheklangan jamiyatlar, shuningdek tijorat banklari tomonidan chiqarilgan obligatsiyalar deb ta'riflashni taklif etildi. Yagona mas'uliyati cheklangan jamiyatlarni korporativ obligatsiyalarni chiqarish yo'li bilan qimmatli qog'ozlar bozoriga keng jalb qilish qimmatli qog'ozlar emitentlari ro'yxatini kengaytirish, fond birjasida qimmatli qog'ozlarni oldi-sotdi operatsiyalari hajmini oshirish va mas'uliyati cheklangan jamiyatlarni qo'shimcha mablag'lar bilan ta'minlash imkonini beradi. "Qimmatli qog'ozlar bozori to'g'risida"gi Qonunning 6-moddasiga binoan korporativ obligatsiyalarni chiqarishning birinchi sharti shundaki, ular auditorlik tashkilotining xulosasi bilan tasdiqlangan emitentning ustav kapitali doirasida chiqarilishi kerak. "Xususiy kapital hajmi doirasida" so'zlari emitentlar korporativ obligatsiyalarni chiqarishga o'z kapitalining 100 foizigacha ruxsat berishlari mumkinligini anglatadi. Ushbu o'lchamdagi korporativ obligatsiyalarni chiqarishda emitent o'zini juda qiyin moliyaviy ahvolga solishi mumkin, chunki moliya-xo'jalik faoliyati natijasida o'z kapitali sezilarli miqdorga etishi mumkin (masalan, 5-10 yil) va odatda obligatsiyalarning muomalada bo'lish muddati aniqlanadi , undan qisqa muddat (masalan, 2-3 yil). Agar emitent korporativ obligatsiyalarni 100% o'z kapitali miqdorida chiqaradigan bo'lsa, unda ularni o'z vaqtida to'lash juda qiyin bo'lishi aniq, chunki 2-3 yil ichida 5-10 yil ichida ishlab topganini topishi kerak bo'ladi. Bunday xavfni oldini olish uchun xo'jalik yurituvchi kompaniyalar tomonidan korporativ obligatsiyalar chiqarilishining mumkin bo'lgan hajmini ularning kapitalining yigirma foizigacha cheklash zarur. Majburiy reytingni baholash bo'yicha bunday talabning bekor qilinishi korporativ obligatsiyalarni chiqarish shartlarini erkinlashtirish va soddalashtirishga olib keladi va ularni chiqarishni iqtisodiy jihatdan samaraliroq qiladi. Korporativ zayomlarni chiqarishning ikkinchi shartiga muvofiq, emitent so'nggi uch yil davomida rentabellik, to'lov qobiliyati, moliyaviy barqarorlik va likvidlik ko'rsatkichlarining auditorlik tashkiloti xulosalari bilan tasdiqlangan ijobiy ko'rsatkichlariga ega bo'lishi, shuningdek qonun hujjatlarida belgilangan tartibda mustaqil reytingga ega bo'lishi kerak. Bunda ba'zi bir ko'rsatkichlarni pasaytirilsa, indikatorlarni auditorlik tashkiloti xulosalari bilan tasdiqlash talabini, shuningdek mustaqil reyting bahosini olish talabini bekor qilish orqali ushbu talab sezilarli darajada soddalashtirilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Yuqoridagi takliflarga asos sifatida shuni aytish mumkinki, emitent auditorlik firmasi xulosasini olishi korporativ obligatsiyalar chiqarish bilan bog'liq xarajatlarning sezilarli darajada oshishiga olib keladi. Shu bilan birga, ma'lumki, aksiyadorlik jamiyatlari va mas'uliyati cheklangan jamiyatlar hisobot shakllarida ko'rsatilgan moliyaviy ko'rsatkichlarini o'rganish orqali xo'jalik yurituvchi sub'ektlar faoliyatini soliq nazoratini amalga oshiradigan soliq organlariga o'z hisobotlarini taqdim etishadi. Shuningdek korporativ obligatsiyalarni chiqarish uchun emitent so'nggi uch yil ichida rentabellik va to'lov qobiliyatining ijobiy ko'rsatkichlariga ega bo'lishi kerak. Ushbu ko'rsatkichlar kompaniyaning tashqi qisqa muddatli va uzoq muddatli majburiyatlarini bajarish qobiliyatini tasdiqlash uchun etarli. Shunga ko'ra, emitentning moliyaviy barqarorlik va likvidlikning ijobiy ko'rsatkichlariga ega bo'lishi talabini istisno qilish kerak. Uzoq muddatli istiqbolda qimmatli qog'ozlar bozorini tartibga solish bo'yicha vakolatli davlat organi rentabellik va to'lov qobiliyati ko'rsatkichlarini hisoblash bilan shug'ullanishi lozim.

Shuningdek tijorat banklarini qimmatli qog'ozlar egalariga tegishli emitentlar tomonidan pul mablag'larini to'lash uchun to'lov agentlari funktsiyalarini bajarish uchun jalb qilishning hojati yo'q, chunki bu bank bilan maxsus agentlik shartnomasini tuzish zarurati bilan bog'liq bo'lib, bu ham emitent uchun qo'shimcha xarajatlarni keltirib chiqaradi. Korporativ obligatsiyalar emitenti boshqa kontragentlar bilan hisob-kitob qilish uslubi singari korporativ obligatsiyalar egalari bilan hisob-kitoblarni o'zi amalga oshirishi mumkin.

Yuqorida keltirilgan takliflarning qabul qilinishi aktsiyadorlik jamiyatlari va mas'uliyati cheklangan jamiyatlarga korporativ obligatsiyalar chiqarish orqali texnik va texnologik qayta jihozlash uchun mablag'larni yanada samarali jalb qilish imkonini beradi, bu esa O'zbekistondagi fond bozorini yanada rivojlantirishga olib keladi.