1. Sensor tarbiyasi haqida tushuncha. Sensor tarbiyasining vazifasi va mazmuni

---

Sensor tarbiyasi 
 
 
 
Reja: 
 
 
 
 
 
 
1. Sensor tarbiyasi haqida tushuncha. 
2. Sensor tarbiyasining vazifasi va mazmuni. 
3. Sensor tarbiyasining usullari. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni tarbiyalashda hamda ularda «tuyg‘u, 
sezgi, idrok, sezish» kabi kobiliyatlarini shakllantirishda sensor tarbiya muhim о‘rin 
tutadi. Sensor tarbiyasi tevarak-atrofdagi borliqni bilish sezgi va idrokka asoslanadi. 
Demak, bola tasavvurining asosini bevosita sezish orkali idrok kilish mumkin. 
Bunday tasavvurlarning anikligi, tо‘laligi, sensor jarayonlarning rivojlanish 
darajasi bilan belgilanadi. 
Sensor 
tarbiyasi 
sezgi 
va 
idrokni 
biror 
maqsad 
asosida 
rivojlantirishdir. 
«Sensor» sо‘zi lotincha suzdan olingan bulib «sensus»-«tuyg‘u», 
«sezgi», «idrok», «sezish kobiliyati» ma’nolarini anglatadi. 
Demak borliqni bilish avvalo sezish idrok kilishdan boshlanadi. 
Inson kо‘rish, eshitish, anglash xis kilish yordamida tevarak atrofdagi narsa 
va xodisalar tо‘g‘risida bilimga ega bо‘ladi. Insonda fakat shular 
asosidagina xotira, tafakkur, xayol kabi jarayonlar xosil bо‘ladi. 
Maktabgacha tarbiya yoshidagi va kichik maktab yoshidagi bolalar 
akliy bilimining 9/10 kismini sezish orkali idrok etilgan taassurotlar tashkil 
etadi. Sezgi va idrok qanchalik boy bulsa, insonning atrofdagi olam 
xakidagi tasavvurlari shunchalik keng bо‘ladi. 
Bolalarning sensor madaniyati, unda sezgi va idrokning muvaffaqiyati 
uchun 
muhim 
shart-sharoit 
hisoblanadi.

---

Bolalarning akliy estetik jismoniy va mexnat tarbiyasini shakllanishida 
sensor tarbiya muhim о‘rin tutadi. 
Ayniksa maktabgacha yosh davri sensor jarayonlarni rivojlantirish 
davri sanaladi. Shuniig uchun bu davrda sensor tarbiya muhim о‘rin tutadi. 
Sensor tarbiya bolalarda xissiy bilish kobiliyatlarini shakllantirishga sezgi 
idrokni takomillashtirishga qaratilgan pedagogik jarayondir. 
Sensor tarbiyaning mazmuni va metodi ruxshunoslik fanida idrok 
va sezgini rivojlantirish muammosi kanday talqin qilinishi bilan 
belgilanadi. Fanda bu muammoni xal etish turlicha yoritilgan. Pedagogika 
tarixida esa sensor tarbiyasining xar xil sistemasi kursatilgan. 
О‘tmishdagi pedagoglar Fribel, M.Montesseri, O.Dekroli va 
boshqalar tomonidan yaratilgan sistema bolalarning qо‘lidagi mayda 
muskullarini rivojlantirishga, rang va uning turlari, shakl va xajmi yuksak 
darajada farq qilishga erishishni о‘z oldiga maqsad qilib qо‘yadi. 
Maktessorining 
didaktik 
materiallari 
о‘z-о‘zini 
nazorat 
kilish 
prinsipiga 
muvofiq 
yaratilgan 
bо‘lib, 
bolalarga 
pedagogning 
ishtirokisiz, 
mustaqil 
shug‘ullanish 
imkonini 
berar 
edi. 
Ammo 
sezgi 
a’zolarining 
rivojlanishi, 
nutqning 
о‘sishi, samarali faoliyat bilan bog‘lanmas edi deydi. Yukoridagi 
allomalar tomonidan ilgari surilgan ta’limot ayniksa xozirgi ta’lim-tarbiya 
jarayonida keng qо‘llanilmokda. Bu usullardan foydalanish bolalarni xar 
tomonlama ham aqliy ham jismoniy rivojlanishiga ularning ongi, aqli va xissiy 
tuyg‘ularini shakllanishiga ijobiy ta’sir kо‘rsatadi. Shu bois xozirgi kunda 
barcha maktabgacha tarbiya muassasalarida ushbu metodlardan keng 
qо‘llanishga erishilmokda.Buning uchun, barcha tarbiyachilar mazkur 
metodlardan keng qо‘llash maksadida xar bir guruh xonalarida aloxida-aloxida 
burchaklar tashkil etganlar. 
Shuningdek pedagog va ruxshunos olimlar sensor tarbiyaning xilma-xil 
faoliyat turlari jarayonida faoliyatning tasviriy-amaliy musiqali xarakat 
turlarida bolalarni tevarak atrof bilan tanishtirishda amalga oshirish muximligi 

---

tо‘g‘risidagi yangi sistemani yaratdilar. Ular bunday sistemaning mazmuni, 
metod va nazariyasini ishlab chiqdilar. Istiqlolni qо‘lga kiritilishi barcha
soxalar singari maktabgacha tarbiya muassasalari oldida ham kator vazifalarni 
belgilab berdi. Ayniqsa yukorida qayd etilgan olimlarimiz tomonidan 
о‘rganilgan usul va metodlar maktabgacha yosh davridagi bolalarning 
rivojlanishiga qanchalik ta’sirchanligi yuqori ekanligiga shak-shubxasiz aloxida 
e’tibor talab qilinmoqda. Ta’lim-tarbiya jarayonida esa «Mantissorin», «Trizs» kabi 
metodlardan 
qо‘llash 
katta 
samara 
bermoqda.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni tarbiyalashda xamda ularda «tuyg‘u, 
sezgi, idrok, sezish» qobiliyatlarini shakllantirishda sensor tarbiya muxim о‘rin 
tutadi. Bunday tarbiyani qо‘llashdan maqsad maktabgacha tarbiya yoshidagi 
bolalarning qobiliyatlarini shakllantirish, о‘stirish va rivojlantirishga qaratilgan. 
Sensor tarbiya qobiliyatlarini rivojlantirish uchun bolalar buyumning faqat nimaga 
ishlatilishini nominigina bilishi yetarli bо‘lib qolmay, , balki ular buyumlarni 
chukkurroq idrok etishi, ularni ushlash, ular bilan muomalada bо‘lganda 
xilma-xil sezgilar ishtirok etishi ham juda muhimdir deb biladi. Shuning 
uchun tarbiyachi sensor tarbiyaning ana shu tomonlariga aloxida e’tibor 
berishi lozim bо‘ladi. Tarbiyachi bolalarga biror topshiriq berganida, 
masalan; buyumlarni bir joydan ikkinchi joyga olib quyishda ularni 

---

og‘irligini xis kilish, buyumni kо‘lga olib uning sirtini sezish va sifatini 
silliq yoki g‘adir -budurligini, issik yoki sovukligini va shunga о‘xshashlarni 
aniklashi kerak. 
Bolalarning yoshi ulg‘ayib, xayot tajribalari ortishi, sharoitlarning 
о‘zgarishi bilan idrok etish jarayoni va unga qо‘yiladigan talab ham 
murakkablashadi. 
Navbatchilar barakalarning katta kichikligi, chukur yoki yuzaligini, 
piyola va chinni idishlarning og‘irligini, sirtining silliqligini xis qiladilar.
Sensor tarbiyaning mazmuni о‘z ichiga tevarak atrofdagi xamm sensor 
belgilarni qamrab oladi. Bular bolalarning xamma faoliyatlari orqali amalga 
oshiriladi. 
Bu yoshdagi bolalarga ranglarni farq qilish va ularning nomini aytish 
о‘rgatiladi, rang tuslari bо‘yoqlari xaqida tasavvurlar shakllantiriladi.
Sezgi va idrok biror maqsadga qaratilgan mazmunli faoliyat jarayonida 
muvaffaqiyatli rivojlanadi. 
Samarali faoliyat (rasm chizish, loy va plastilindan buyumlar, 
applekatsiyalar yasash) sezgi va idrokning rivojlanishi uchun qulay sharoit 
yaratish bilan birga buyumning shaklini, rangini, joyini bilib olishga extiyoj 
paydo qiladi. Maktabgacha tarbiya muassasalarida bolalar butun yil davomida 
tabiyat bilan tanishtirib boriladi. Ularga о‘simliklarni, qushlarni, xayvonlarni 
parvarish qilish topshiriladi. Bu esa yer, quyosh issiqligining xususiyatlarini 
sezib bilib olish uchun katta imkoniyatlar yaratadi. «oldinga», «orqaga», 
«tepada», «pastda», uzoq-yaqini «chapda, о‘ngda» kabi fazoviy tasavvurlarni 
о‘zlashtirib oladilar. 
Bolalar kо‘proq tabiyat bilan aloqada bо‘lishlari tufayli taassurotlari, 
eshitib ta’sirlanishi xususiyatlari ortib boradi. Bolalarni qushlarning sayrashi, 
barglarning shitirlashi, shamolning guvillashi, yomg‘irning shatirlashi va 
momaqaldiroqning gumbirlashini diqqat bilan tinglashga о‘rgatish zarur. 
Sensor tarbiyaning asosiy usullaridan biri tekshirishdir.

---

Tekshirish – buyumlarni maxsus ravishda tashkil etilgan idrok qilishdan 
iborat 
bо‘lib, 
uning natijalaridan kerakli jarayonlarda foydalanadi. 
Buyumlarning xususiyatlarini nomini va ta’rifini aniqlash ularni ma’lum bir 
xossalariga kо‘ra taqqoslash uchun didaktik о‘yin yoki qо‘llanmalardan 
foydalanish mumkin.
Ulardan bolalar bilan olib boriladigan xilma-xil mashg‘ulotlarda mexnit 
kuzatishlar va bolalarning mustaqil ishlarida keng foydalanish mumkin.