1-sinf uchun mantiqiy fikrlashga orgatishda bahs munozarali vaziyat uchun topshiriq

Download 38.05 Kb.

Sana	14.02.2023
Hajmi	38.05 Kb.
	#1198097

1-sinf uchun mantiqiy fikrlashga orgatishda bahs munozarali vaziyat uchun topshiriq.
Mantiqiy fikrlash bu insonning bizni o'rab turgan hamma narsani va harakatlar, narsalar yoki hodisalar o'rtasidagi munosabatlar yoki farqlarni anglash qobiliyati tahlil qilish, taqqoslash, mavhumlashtirish va tasavvur qilish orqali kuzatish mumkin.
Bolalarda bolalikda faqat aniq fikrlar rivojlanadi. Biroq, balog'atga etishish davrida biz mantiqiy fikrlashni hosil qila olamiz va kundalik hayotda yuzaga keladigan turli xil vaziyatlarni hal qilish uchun uni doimiy ravishda qo'llay olamiz
Mantiq arabcha sozdan olingan bolib soz, fikr, aql ma'nosini anglatadi. Mantiq atamasi orta asrlarda Markaziy Osiyo va Yaqin Shrqda qo’llanilgan. Mantiq yunoncha logika atamasiga mos keladi. Logika logos sozidan olingan bolib soz, fikr, nutq, aql ma'nolarini anglatadi. Logikaga fan sifatida mil.av. IV asrda Aristotel asos solgan.
Kundalik muomalada mantiq atamasi turli orinda biz tomonimizdan kop qollaniladi. Masalan: fikrlar mantigi, gap mantigi, hatti-harakat mantigi, narsalar mantigi, voqealar mantigi kabi jumlalar biz tomonimizdan fikrimizni ifodalashda qollaniladi.
Mantiqiy fikrlash bilish jarayoni bilan uzviy bogliqdir.
Mantiqiy fikrlashning uchta asosiy bosqichi mavjud: sezgi, idrok va tasavvur. Sezgi (korish, eshitish, ta'm bilish, hid bilish, teri orqali sezish) predmetlarning biror-bir tashqi xususiyatini (rang, shakl, tovush, harorat) aks ettiruvchi hissiy bilish bosqichidir. Sezgilar yordamida qabul qilingan signallarni sintezi natijasida predmetlarning yaxlit obrazi in'ikosi idrokdir. Tasavvur avval idrok etilgan predmetlar yaxlit obrazini miyada qayta tiklanishi hisoblanadi. Idrok sezgilar vositasida hosil qilinsa, tasavvur xotirada saqlangan predmetlar obrazini qayta tiklanishidir.
Mantiqiy fikrlash yordamida biz alohida predmetlar va ularning xususiyatlari haqida bilim olamiz. Biroq inson borliqni anglash jarayonida alohida predmetlar haqidagi bilimlarni umumlashtirishga, jarayonlar sababini aniqlashga, ularning mohiyatiga kirib borishga, tabiat va jamiyat, qonunlarini ochishga harakat qiladi. Bu borliqni tushuncha, hukm va xulosa chiqarishda ifodalovchi tafakkur yordamida amalga oshiriladi
Mantiqiy fikrlash doimiy ravishda turli xil vaziyatlarda qo'llaniladi, chunki bu avvalgi tajribalardan kelib chiqadigan turli xil yechimlar orqali ob'ektlarni, farazlarni, protseduralarni tahlil qilish, taqqoslash, aniqlash va farqlash imkonini beradi.
Shu sababli, mantiqiy fikrlash bizni atrofimizdagi turli xil vaziyatlarni yoki ob'ektlarni mulohaza qilish, bahslashish va tushuntirish vositasi deb hisoblashadi.
Mantiqiy fikrlashning xususiyatlari: Mantiqiy fikrlash bizni o'rab turgan va sodir bo'layotgan har bir narsaga aql-idrok bilan anglashga imkon beradi, shuning uchun bolalarni mantiqiy fikrlashga o’rgatish texnikasini ishlab chiqish juda muhimdir.
Mantiqiy fikrlash bu deduktiv shuningdek analitik jarayondir. Chunki u mavjud bo'lgan barcha ma'lumotlarni segmentlarga ajratadi va fikr yuritiladi. Mantiqiy fikrlash bu real va noreal vaziyatlarda aniq va puxta o’ylangan yoki tasavvur qilingan tushuncha va xulosaga kelishdir.
Mantiqiy fikrlash bu shunday fikrlarning chiziqli rivojlanadigan tizimi-ki, unda xulosaga kelguncha bosqichma-bosqich ong va idrokning parallel harakatlanishi amalga oshadi.
Mantiqiy fikrlash kundalik hayot muammolarini hal qilishga imkon beruvchi vosita sifatida ishlaydi.
Mantiqiy fikrlash turlari:
Analitik fikrlash: mantiqiy fikrlash vositalari haqiqiy vaziyatni baholash va tahlil qilish uchun ishlatiladi.
Konvergent fikrlash: U vaziyat yoki muammo uchun xulosani aniqlash uchun avvalgi tajriba va tushunchalarga asoslanadi.
Turli xil fikrlash: Bu sizning fikringizcha, boshqa tajribalar yoki amaliyotlarda paydo bo'lgan turli xil mantiqiy fikrlarni qo'llash orqali vaziyat yoki muammoga bir nechta mumkin bo'lgan echimlarni berishni xohlaysiz.

Odatiy, kundalik, maishiy mantiqiy fikrlashning namunalari:

Mantiqiy fikrlash muammolar yoki xulosalardan iborat bo'lib, ular yig'iladi, tartibga solinadi va ularni tahlil qilgandan so'ng xulosa chiqariladi. Do'stlarim bilan sayohatga borish uchun pulim etarli bo'lishi kerak, agar oylik maoshimning bir qismini har oyda to'plasam, u holda ular bilan sayohat qilish imkoniyatiga ega bo'laman.
Ob-havo yangiliklariga ko'ra, yomg'ir yog'ishi ehtimoli 50%. Uyga ish bilan ketayotganda soyabonni o'zim bilan olib ketaman.
Barcha tirik mavjudotlar yashash uchun oziq-ovqatga muhtoj. Men tirik jonzotman va har kuni kuch-quvvatga ega bo'lishim va kundalik ishlarimni bajarishim uchun o'zimni boqishim kerak.

Matematik mantiqiy fikrlash:

Matematik mantiqiy fikrlash shundan iborat to'g'ridan-to'g'ri tajribalardan kelib chiqadi va bu mavhum tushunchalarni tushunish qobiliyatini rivojlantiradi raqamlar, grafik shakllar, tenglamalar, matematik va fizik formulalar va boshqalar orqali.
Masalan, matematik mashqlar, guruh o'yinlari, tasvirlar va belgilarni kuzatish va tahlil qilish, ob'ektlar va vaziyatlarni taqqoslash, o'lchash va tasniflash, shu qatorda matematikadan kundalik hayotdagi muammolarni hal qilish qobiliyatini rag'batlantiruvchi mashqlar.
Matematik mantiqiy fikrlash bolalar o'sishi bilan, ayniqsa ular oddiy matematik hisoblarni o'qishni, yozishni va tushunishni boshlaganda hosil bo'ladi. Boshqa tomondan, bu bolalarda avvalgi tajribalarni o'rganish va vaziyat yoki muammoga duch kelganda qaror qabul qilish qobiliyatini rag'batlantiradi.
Nazorat uchun savollar:
1.Mantiqiy fikrlash nima?
2.Mantiqiy fikrlashning qanday xususiyatlari mavjud?
3.Mantiqiy fikrlash turlari mavjud?
4.Matematik mantiqiy fikrlash nima?
5.Mantiqiy fikrlashning namunalariga misollar keltiring.

2-Mavzu. Bolalarni mantiqiqy fikrlash va bahs munozarali vaziyatlarda yechim topishga orgatish.

1. “Bahs-munozara” metodi, bolalarni mantiqiy fikrlashga o’rgatishda “bahs-munozara” metodining ahamiyati.
2. Nima uchun mantiqni rivojlantirish kerak?
3. 1-4 sinfda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish usullari.
Bahs oz fikrini ifoda aytishni xohlovchilar orasida biron bir munozarali
masalani muhokama qilish, haqiqatni aniqlash va togri qarorni qabul
qilishdir
Bolaning mantiqiy fikrlashini rivojlantirish unga yangi bilimlarni berish kabi muhimdir. Ehtimol, bundan ham muhimroq. Axir, agar bilim vosita bo'lsa, unda mantiq undan foydalanish qobiliyatidir.
Nima uchun mantiqni rivojlantirish kerak?
Rivojlangan mantiq ma'lumot oqimining mohiyatini aniqlashga, muvozanatli qarorlar qabul qilishga va fikrlaringizni aniq shakllantirishga yordam beradi bu qobiliyatlar nafaqat maktabda foydali bo'ladi. Yuqori texnologiyalar davrida fikrlash qobiliyati tizimli ravishda hayotiy mahoratga aylanadi. Mantiqni rivojlantirishga arziydigan bir nechta sabablar:
Doimiy rivojlanish uchun. Hozirgi kunda texnologiya juda katta tezlikda rivojlanmoqda va odamdan ham xuddi shunday narsani talab qiladi. Faqat jonli va plastik aql ssivilizatsiya chegarasidan tashqariga chiqa olmaydi.
Savollarni to'g'ri shakllantirish uchun. Bu o'qish va hayot uchun eng muhim mahoratdir. Tez va aniq javoblarni olish uchun siz savollarni to'g'ri so'rashingiz kerak.
Yolg'ondan haqiqatni farqlash uchun. Axborot maydoni qarama-qarshi ma'lumotlar bilan to'lib toshgan. Rivojlangan mantiq, faktlarni taqqoslashga, manbalarni taqqoslashga va yolg’on qurboniga aylanmaslikka yordam beradi.
Nostandart echimlarni topish uchun. Hatto eng rivojlangan sohada ishlash uchun ham asosiy mahorat va zukkolik zarurdir.
Mantiqiy fikrlashni rivojlantirish usullari:
Mantiqiy fikrlash tug'ma iste'dod emas, uni rivojlantirish kerak. Buni zavq bilan qilishning ko'plab usullari mavjud. Ulardan faqat bir nechtasini sanab o'tamiz:
Mantiqiy vazifalar orqali mantiqni rivojlantirish. Mantiq uchun ko'plab muammolar ming yillar oldin ixtiro qilingan, ammo ular hali ham dolzarbdir. Ko'pincha ular kulgili tarzda shakllantiriladi, shuning uchun ularga aqlli javoblarni izlash qiziqarli va hayajonli.
Bunday vazifalarning ko'pini internetda topish oson.(Masalan, tovuq oldin paydo bo’lganmi tuxummi?)
Aqliy o'yinlar orqali mantiqiy fikrlashni rivojlantirish. Bolalar uchun o'yin - bu dunyoni bilish usuli. Bola bilan domino, shashka, shaxmat, va hatto shunchaki so'z o’yinlarini o'ynash nafaqat qiziqarli, balki bolaning tafakkurini ham rivojlantiradi.
Boshqotirmalar orqali mantiqiy fikrlashga o’rgatish. Kitob do'konlarida har qanday yosh uchun "aqliy o'yinlar" jamlanmasini topish mumkin har xil labirintlar, jumboqlar, kubik rubiklar va ko’plab boshqotirmalar to'plamlari. Ko'pgina shaharlarda jumboq ixlosmandlari to'garaklari mavjud bo'lib, u erda bolalar ularni echishni o'rganadilar va hal qilish san'atida raqobatlashadilar.
Rivojlantiruvchi dasturlar orqali. Ijtimoiy tarmoqda bolalarda mantiqni rivojlantirish uchun turli xil vazifalarni o'z ichiga olgan maxsus platformalar mavjud. Ularni hal qilish jarayoni turli darajadagi qiyinchiliklarga ega o'yinga o'xshaydi.
Kompyuter o'yinlari orqali. Ommabop e'tiqoddan farqli o'laroq, ularning hammasi ham vaqtni behuda sarflamaydi. Internetda mantiqni rivojlantirish uchun juda ko'p o'yinlar mavjud eng oddiy Tetris-dan Minecraft-ga qadar, uning son-sanoqsiz turlari va imkoniyatlari mavjud.
Mantiqiy fikrlash bu insonning bizni o'rab turgan hamma narsani va harakatlar, narsalar yoki hodisalar o'rtasidagi munosabatlar yoki farqlarni anglash qobiliyati tahlil qilish, taqqoslash, mavhumlashtirish va tasavvur qilish orqali kuzatish mumkin.
Bolalarda bolalikda faqat aniq fikrlar rivojlanadi. Biroq, balog'atga etishish davrida biz mantiqiy fikrlashni hosil qila olamiz va kundalik hayotda yuzaga keladigan turli xil vaziyatlarni hal qilish uchun uni doimiy ravishda qo'llay olamiz
Mantiq arabcha sozdan olingan bolib soz, fikr, aql ma'nosini anglatadi. Mantiq atamasi orta asrlarda Markaziy Osiyo va Yaqin Shrqda qo’llanilgan. Mantiq yunoncha logika atamasiga mos keladi. Logika logos sozidan olingan bolib soz, fikr, nutq, aql ma'nolarini anglatadi. Logikaga fan sifatida mil.av. IV asrda Aristotel asos solgan.
Kundalik muomalada mantiq atamasi turli orinda biz tomonimizdan kop qollaniladi. Masalan: fikrlar mantigi, gap mantigi, hatti-harakat mantigi, narsalar mantigi, voqealar mantigi kabi jumlalar biz tomonimizdan fikrimizni ifodalashda qollaniladi.
Mantiqiy fikrlash bilish jarayoni bilan uzviy bogliqdir.
Mantiqiy fikrlashning uchta asosiy bosqichi mavjud: sezgi, idrok va tasavvur. Sezgi (korish, eshitish, ta'm bilish, hid bilish, teri orqali sezish) predmetlarning biror-bir tashqi xususiyatini (rang, shakl, tovush, harorat) aks ettiruvchi hissiy bilish bosqichidir. Sezgilar yordamida qabul qilingan signallarni sintezi natijasida predmetlarning yaxlit obrazi in'ikosi idrokdir. Tasavvur avval idrok etilgan predmetlar yaxlit obrazini miyada qayta tiklanishi hisoblanadi. Idrok sezgilar vositasida hosil qilinsa, tasavvur xotirada saqlangan predmetlar obrazini qayta tiklanishidir.
Mantiqiy fikrlash yordamida biz alohida predmetlar va ularning xususiyatlari haqida bilim olamiz. Biroq inson borliqni anglash jarayonida alohida predmetlar haqidagi bilimlarni umumlashtirishga, jarayonlar sababini aniqlashga, ularning mohiyatiga kirib borishga, tabiat va jamiyat, qonunlarini ochishga harakat qiladi. Bu borliqni tushuncha, hukm va xulosa chiqarishda ifodalovchi tafakkur yordamida amalga oshiriladi
Mantiqiy fikrlash doimiy ravishda turli xil vaziyatlarda qo'llaniladi, chunki bu avvalgi tajribalardan kelib chiqadigan turli xil yechimlar orqali ob'ektlarni, farazlarni, protseduralarni tahlil qilish, taqqoslash, aniqlash va farqlash imkonini beradi.
Shu sababli, mantiqiy fikrlash bizni atrofimizdagi turli xil vaziyatlarni yoki ob'ektlarni mulohaza qilish, bahslashish va tushuntirish vositasi deb hisoblashadi.
Mantiqiy fikrlashning xususiyatlari: Mantiqiy fikrlash bizni o'rab turgan va sodir bo'layotgan har bir narsaga aql-idrok bilan anglashga imkon beradi, shuning uchun bolalarni mantiqiy fikrlashga o’rgatish texnikasini ishlab chiqish juda muhimdir.
Mantiqiy fikrlash bu deduktiv shuningdek analitik jarayondir. Chunki u mavjud bo'lgan barcha ma'lumotlarni segmentlarga ajratadi va fikr yuritiladi. Mantiqiy fikrlash bu real va noreal vaziyatlarda aniq va puxta o’ylangan yoki tasavvur qilingan tushuncha va xulosaga kelishdir.
Mantiqiy fikrlash bu shunday fikrlarning chiziqli rivojlanadigan tizimi-ki, unda xulosaga kelguncha bosqichma-bosqich ong va idrokning parallel harakatlanishi amalga oshadi.
Mantiqiy fikrlash kundalik hayot muammolarini hal qilishga imkon beruvchi vosita sifatida ishlaydi.
Mantiqiy fikrlash turlari:
Analitik fikrlash: mantiqiy fikrlash vositalari haqiqiy vaziyatni baholash va tahlil qilish uchun ishlatiladi.
Konvergent fikrlash: U vaziyat yoki muammo uchun xulosani aniqlash uchun avvalgi tajriba va tushunchalarga asoslanadi.
Turli xil fikrlash: Bu sizning fikringizcha, boshqa tajribalar yoki amaliyotlarda paydo bo'lgan turli xil mantiqiy fikrlarni qo'llash orqali vaziyat yoki muammoga bir nechta mumkin bo'lgan echimlarni berishni xohlaysiz.
Odatiy, kundalik, maishiy mantiqiy fikrlashning namunalari:
Mantiqiy fikrlash muammolar yoki xulosalardan iborat bo'lib, ular yig'iladi, tartibga solinadi va ularni tahlil qilgandan so'ng xulosa chiqariladi. Do'stlarim bilan sayohatga borish uchun pulim etarli bo'lishi kerak, agar oylik maoshimning bir qismini har oyda to'plasam, u holda ular bilan sayohat qilish imkoniyatiga ega bo'laman.
Ob-havo yangiliklariga ko'ra, yomg'ir yog'ishi ehtimoli 50%. Uyga ish bilan ketayotganda soyabonni o'zim bilan olib ketaman.
Barcha tirik mavjudotlar yashash uchun oziq-ovqatga muhtoj. Men tirik jonzotman va har kuni kuch-quvvatga ega bo'lishim va kundalik ishlarimni bajarishim uchun o'zimni boqishim kerak.

Matematik mantiqiy fikrlash:

2-Mavzu. Bolalarni mantiqiqy fikrlash va bahs munozarali vaziyatlarda yechim topishga orgatish.

1-sinfda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish

Yosh o'quvchining tafakkuri burilish nuqtasini boshdan kechirmoqda. Yaqinda u faqat o'z tajribasi va atrofdagi dunyoning his-tuyg'ulariga asoslangan edi. Ammo maktab o'quv dasturining asoslarini o'zlashtirgan holda, bola nafaqat o'qish va yozishni, balki narsalarning ko’rinishini ma'nolari bilan bog'lashni va mavhum birliklar bilan ishlashni o'rganadi. Unga harflar va raqamlar dunyosida qulay bo'lishiga yordam berish uchun 1-sinfdan boshlab mantiqiy fikrlashni rivojlantirishga e'tibor berish kerak.
Avvalo, bolani kuzatishni o'rgatish muhimdir:
-ba'zi narsalar qanday xususiyatlarga ega?
-ularning umumiy jihatlari nimada?
-qanday farqlari bor? Bu haqda o'ylash jarayonida u naqshlar haqida tasavvurga ega bo'ladi, tahlil qilishni, taqqoslashni va umumlashtirishni o'rganadi.
Sehirgar qo’ziqorin ostiga qanday raqam yashirgan, yulduzchaning ostigachi?
Javob: Qo'ziqorin orqasida qaysi raqam yashiringanligini bilish uchun biz "10-3"misolini yechamiz. Javob 7. "7+1" amalini bajaramiz, biz yulduz orqasida yashiringan raqamni topamiz; bu 8.
2-sinfda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish: 8-9 yoshdan boshlab bola o’zida tanqidiy fikrlashni rivojlantiradi: u endi unga aytilgan hamma narsani korganidek bilan qabul qilmaydi. Ushbu davrda bola haqiqatni, haqiqatdan ajratib olishni va turli manbalardan olingan ma'lumotlarni taqqoslashni o'rganishi juda muhimdir. Bunda bola korib turgan narsalarida mavjud bolgan qonuniyatlarni anglashi uchun mantiqiy fikrlashi juda muhim.
2-sinf uchun mantiqiy fikrlashga orgatishda bahs munozarali vaziyat uchun topshiriq.
1)Shunday transport sotib olingki uning rangi sariq bo’lmasin,
-mator yordamida ishlamasin/ siz qanday transport sotib olishingiz kerak?

Javob: velosiped sotib olishingiz kerak.

2) bitta oilada beshta akaning har birining singlisi bor, oilada jami nechta farzand?

Javob: 6ta 5 ta akaning 1ta singlisi bor

3-sinfda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish:Bolaning atrofdagi dunyo haqidagi bilimlari tobora chuqurlashib bormoqda. U allaqachon turli xil ma'lumot qatlamlarini qanday bog'lashni va mavjud ma'lumotlar asosida farazlarni tuzishni biladi. O‘xshashlik va farqlarni qidirish vazifalari hali ham dolzarb, ammo endi ular ancha murakkab bo'lishi kerak.
Bu davrda bolalarni mantiqiy fikirlashi uchun hajmli predmetlar asosida tuzilgan topshiriq va jumboqlardan foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi.
3-sinf uchun mantiqiy fikrlashga orgatishda bahs munozarali vaziyat uchun topshiriq
1)Shunday 2ta gugurt cho’pini oling natijada 4ta kvadrat hosil bo’lsin
2)Qizcha yuqoridan qarab turgan holda kubiklarni qaysi shaklda ko’radi?
4-sinfda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish
10-11 yoshida o'spirin endi nafaqat o'ynashni, balki haqiqiy narsani qilishni xohlaydi. Bu barcha turdagi tajribalar uchun eng yaxshi vaqt: suyuqlik quyish tajribalari, elektr konstruktorlari, magnit va kinetik energiya bilan tanishiah, kimyoviy reaktsiyalar-bularning barchasi mantiqiy fikrlashni mukammal darajada rivojlantiradi. Va, albatta, tabiiy fanlarga qiziqish uyg'otadi. Chizmachilik va geometriya darslariga tayyorgarlik ko'rish uchun fazoviy fikrlash muammolariga e'tibor berish ham juda darajada muhimdir.
Bu yoshda, bolani dasturlash asoslari bilan tanishtirish vaqti keldi. Siz Scratch grafik tilini o'rganishdan boshlashingiz mumkin. Uning yordami bilan multfilmlar va oddiy o'yinlarni yaratib, bolalar tizim algoritmlarining ishlash tamoyillari bilan tanishadilar.
4-sinf uchun mantiqiy fikrlash vazifalari
Bola siz uchun qiyin bo'lib tuyulgan mantiqiy vazifalarni osonlikcha bajara olishi va siz bilmagan echimlarni taklif qilishi sizni ajablantirishi mumkin. Haqiqat shundaki, bolalar tafakkuri hali qonuniyat va stereotiplarga bo'ysunmaydi. Bolaning ushbu aqliy egiluvchanlikni saqlashga yordam berish muhimdir. Uning mantiqiy fikrlashni qanchalik tez rivojlantira boshlasa, kelajakda unga o'rganish osonroq bo'ladi.
1.Mahmudninh 10ta qo’yi bor edi uning 9tadan boshqa hamma qo’ylari o’lib qoldi. Mahmudda qancha qo’y qoldi?
Javob:1ta qo’y
2.U sizga tegishli lekin boshqalar undan sizga nisbatan ko’proq faoydalanadila?
Javob:Sizning ismingiz.
3. Bu shaxmat donasi sabab o’rta asrlarda arab shohlari bu o’yinni o’ynashni istashmagan.
Javob ot, sababi Islom dinida hayvon tasviri mumkin emas
4.Haydovchi yuk mashinasini haydab ketayotgan edi. Mashinaning yoritgichlari ham o’chgan osmonda oy ham ko’rinmas edi.Shu payt yo;lni bir ayol kesib o’ta boshladi lekin haydovchi uni uzoqdan ko’ra oldi, haydovchining bunday muvoffaqiyati nimaga bog’liq.
Javob: Chunki o’sha vaqt kunduzi edi
5/Qanday qilib 3 yosh bola, 4ta katta yoshli odam, 1ta mushuk va 1ta it bittagina soyabon ostida turib yomg;irda nam bo’lmaydi?
Javob:Yomg’ir yog’mayotgan bo’lsa.
6.Yerdan osongina ko’tarish mumkin lekin uzoqqa otib bo’lmaydi
Javob: Qush pati.
7 Bu harf dunyoning deyarli barcha alifbolarida bir xil yozilishi bilan record o’rnatgan/
Javob: O harfi
Nazorat uchun savollar:
1.Mantiqiy fikrlash nima?
2.Mantiqiy fikrlashning qanday xususiyatlari mavjud?
3.Mantiqiy fikrlash turlari mavjud?
4.Matematik mantiqiy fikrlash nima?
5.Mantiqiy fikrlashning namunalariga misollar keltiring.

3.Mavzu: Bolalarni mantiqiy fikrlashga orgatish fanining pedagogik-psixologik asoslari

Reja:
1. Bolalarni mantiqiy fikrlashga orgatish fani hayotiy zarurat sifatida
2. Bolalarni mantiqiy fikrlashga o`rgatishning pedagogik-psixologik shart sharoitlari.
3. Mantiqiy fikrlash jarayonining tarkibiy qismlari
Kalit so'zlar: mantiqiy fikrlash, fikrlash jarayoni, intellektual operatsiyalar, idrok va nutq.
Jahonda fan va texnologiyalar taraqqiyotining jadallashuvi, tortinchi iqtisodiy inqilob, global chaqiriqlar, jumladan, raqamli iqtisodiyotga otish bilan bogliq bolgan jarayonlar yangi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy ozgarishlarni keltirib chiqarmoqda. Bu oz navbatida, globallashuv va integrallashuv sharoitida barchasohalarda kuchli raqobat muhitini shakllantirib, natijada talim sohasiga nisbatan yangitalablarni qoymoqda.
Birinchidan, ayni paytda, barcha mamlakatlar, birinchi navbatda jamiyat,munosabatlar tabiatini ozgartiruvchi innovatsion texnologiyalarni ozlashtirish bilan bogliq bolgan ozgarishlarni boshidan kechirmoqda, yani: biznes va tadbirkorlikning jadal rivojlanayotgan raqamli muhiti hamda insonlar turmush tarzidagi zamonaviy ozgarishlar, jumladan, pandemiya holati; mehnat bozorining real talablari asosida yuqori kompetentli mutaxassislar tayyorlab beruvchilar ortasidagi global raqobatning kuchayishi bilan bogliq ozgarishlar;talim sifatini baholashning xalqaro tadqiqotlari yonalishlarining ommalashishi, ishtirokchilar safi va tadqiqot yonalishlarining kengayishi bilan bogliq ozgarishlar; xalqaro baholash natijalariga kora davlatlar va sohalarning barqaror taraqqiyotini taminlovchi strategik dasturlarning qabul qilinishi bilan bogliq ozgarishlar yuz bermoqda.
Ikkinchidan, talim tizimida yuzaga kelgan muammolarning yechimini talim sifatidagi yoqotishlarsiz, ilgor xorijiy tajribalarga asoslangan holda, yangi yondashuvlar asosida topish talab etilmoqda.
Uchinchidan, raqamli iqtisodiyot muhitida XXI asr konikmalariga ega bolgan kadrlarga ehtiyoj oshib ketmoqda, globallashuv davrida mamlakatimizning barqaror taraqqiyotini taminlay olishga qodir vatanparvar shaxslarni tarbiyalay oladigan talim zarurdir
Mazkur vazifalarning ijrosini taminlash maqsadida umumiy orta talimning Milliy oquv dasturi loyihasini ishlab chiqish boyicha ishchi guruhlar tarkibishakllantirildi hamda Yol xaritasi tasdiqlandi.Umumiy orta talimning tarixida ilk bor joriy etilishi kutilayotgan Umumiy orta talimning Milliy oquv dasturi amaldagi davlat talim standarti, oquv dasturlarini tanqidiy tahlil qilish, keng jamoatchilikning darsliklarning mazmuniga nisbatan bildirgan fikr-mulohazalari, talimning keyingi bosqichi hamda zamonaviy mehnat bozorining real talablari asosida, xorijiy davlatlarning talim sohasida erishgan natijalarini inobatga olgan holda ishlab chiqilmoqda. Mazkur dastur 6 ta komponentdan iborat boladi:
1) umumiy orta talimning malaka talablari;
2) umumtalim fanlarining konsepsiyalari;
3) umumiy orta talimning oquv rejasi;
4) umumtalim fanlarining oquv dasturlari;
5) umumtalim fanlarini oqitish metodologiyasi;
6) baholash tizimi.
Milliy oquv dasturini ishlab chiqish, ekspertiza qilish va tajriba-sinovdan otkazish hamda bosqichma-bosqich amaliyotga joriy etish samaradorligini taminlash maqsadida yuqori salohiyatli milliy va xalqaro ekspertlar, jumladan, UNICEF, USAID va boshqa xalqaro tashkilotlar tomonidan taqdim etilgan xorijiy konsultantlar bilan tizimli ishlash tashkil etildi.
Amaldagi davlat talim standartlari, oquv dasturlari va oquv adabiyotlarini rivojlangan xorijiy davlatlarning oquv-meyoriy resurslari bilan qiyoslash orqali organib chiqilmoqda, ilgor tajribalardan kelib chiqqan holda Milliy oquv dasturini
ishlab chiqishda Singapur, Koreya Respublikasi, AQSH, Gongkong va Yaponiya kabi davlatlar tajribalaridan tashqari umumetirof etilgan xalqaro baholash dasturlari talablari va metodologiyasi inobatga olinmoqda.
Asosiy maqsadi bolalarni mantiqiy fikrlashga qaratilgan Milliy oquv dasturining barcha komponentlari takomillashtiriladi va u asosida 2021-yilning birinchi choragidan boshlab toliq toplamda 1-,2-sinflar uchun darsliklarning yangi avlodi yaratiladi. Milliy oquv dasturi 2021-2022 oquv yilidan boshlab bosqichma-bosqich tajribasinovdan otkazilib, 2026-2027 oquv yiliga qadar toliq amaliyotga joriy etilmoqda
Psixologik va pedagogik tadqiqotlarni tahlil qilish maktab yoshidagi bolalarda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish va o'qituvchilarning ushbu jarayonga tayyorligini shakllantirish pedagogikaning ustuvor vazifalaridan biri ekanligini tasdiqlashga imkon beradi. Ya’ni oliy ta’lim muassalarida ta’limni tugatib pedagogic faoliyatni boshlagan mutaxasis bolalarni mantiqiy fikrlashga o’rgatish jarayoniga nazariy va amaliy jihatdan tayyor bo’lishi zarur. Sababi O'qituvchi pedagogik jarayonni tashkil qiladi;
vazifalarni belgilaydi;
xususan mantiqiy operatsiyalarni va umuman aqliy rivojlanishni mukammallashtirish uchun topshiriq va vazifalar tarkibini tanlaydi;
ularni bajarishning samarali usul va yo’llarni tanlaydi.
1-jadval
Bolalarda mantiqiy fikrlash jarayoniga moslashuvchanligi
2 yoshdan 5-7 yoshgacha
Kichik maktab yoshida
5-7 yoshdan 12 yoshgacha
Maktab yoshida

qattiqlik va statik

qaytarilmaslik
"bu erda va hozir"ga e'tibor

bir o'lchovga markazlashtirish

ko'zni qamashtiradigan belgilarga e'tibor qaratish
o'z-o'zini o'ylash (intuitivlik)

Muayyan operatsiyalar

moslashuvchanlik

qaytariluvchanlik
"bu erda va hozir" dan tashqariga chiqish
ko'p o'lchovlilik
kamroq egosentrik
mantiqiy xulosalar chiqarish qobiliyati (xulosalar)
sabab-oqibat munosabatlarini izlash
statik - harakat, harakatlar yoki o'zgarishlarning etishmasligi, ayniqsa, istalmagan yoki qiziqishsiz ko'rinadigan tarzda
Egosentrik - o'zini o'zi deb hisoblaydigan kishini tavsiflovchi sifat barcha manfaatlar markazi, diqqat markazi, hamma narsaning markazi yoki dunyoning markazi, o'zlarining fikri va manfaatlari boshqalarga qaraganda muhimroq deb hisoblaydi. Bu egoga nisbatan o'z-o'zini o'ylashga qaratilgan.
Egosentrik atamasi lotin tilidan kelib chiqqan bo'lib, bu birlashma ego, bu "men" degan ma'noni anglatadi va tsentrum, bu "hamma narsaning o'rtasi yoki markaz" degan ma'noni anglatadi va odamning hamma narsani o'ziga qaratishga moyilligini ko'rsatib, men koinotning markazi.
Egosentrikning ba'zi sinonimlari: xudbin, narsisistik, takabbur va xudbin. Egosentriklik altruizmga qarama-qarshi. Bu yakkalanishning bir shakli, demak, baxtsizlikka olib keladi, chunki o'z-o'zini o'ylaydigan odamlar shunchalik xudbin va ustun bo'lib, oxir-oqibat do'stsiz qolishadi.
Intuitivlik -salbiy - muvaffaqiyat yoki rivojlanishning oldini olish; zararli; noqulay
Mantiqiy fikrlash jarayonining tarkibiy qismlarini rivojlantirish muammosini o'rganish, uning optimal rivojlanish strategiyasini izlash, uni takomillashtirish shartlari va vositalarining samaradorligini aniqlash bilan bog'liq.
Mantiqiy fikrlash jarayonining tarkibiy qismlari:
1 sezish
2 idrok
3 bilish
4.tafakkur
5 fikrlash
6 xulosa
7 qaror qabul qish
Sezgi azolari yordamida tashqi tasirni qabul qilish. Berilgan vazifa yoki jarayonni korish, eshitish yoki ushlab korish zarur hollarda hidlash...
Idrok orqali tirik organizmning maʼlumotlarni qabul qilib, qayta ishlash jarayoni; mantiqiy fikrlash jarayonida bola organizmiga obʼyektiv reallikni aks ettirish va tashqi olamdagi yangidan-yangi vaziyatlarni baholab, shunga yarasha harakat qilish imkonini beradi.
Bilish- bu , ya'ni aql, idrok va idrok orqali haqiqatni anglash uchun qimmatli ma'lumotlarga ega bo'lishning harakati va samarasidir.
Tafakkur — inson aqliy faoliyatining yuksak shakli; obʼyektiv voqelikning ongda aks etish jarayoni. Tafakkur atrof muhitni, ijtimoiy hodisalarni, voqelikni bilish quroli, shuningdek, inson faoliyatini amalga oshirishning asosiy sharti sanaladi. U sezgi, idrok, tasavvurlarga qaraganda voqelikni toʻla va aniq aks ettiruvchi yuksak bilish jarayonidir. Tafakkur deb, voqelikdagi narsa va hodisalarni ular ortasidagi boglanishlarni fikran, umumlashtirib, vositali yol bilan aks ettirishga aytiladi. Voqelik tafakkurda, idrok va tasavvurgina nisbatan chuqurroq va to’laroq aks etadi.
Fikrlashning asosiy xususiyati uning yo'nalishi. Bu shuni ko'rsatadiki, u har doim yakuniy maqsadga ega bo'ladi , fikrlar savolga javob beradi
Xulosa chiqarish – mantiqiy fikrlash jarayonining asosiy mantikiy shakllaridan biri. Unda mantiqning maʼlum qoidalari yordamida bir yoki bir necha hukm (asos)dan yangi hukm chiqariladi.
K. D. Ushinskiy fikrlashning qiyosiy faoliyati bosqichlari to'g'risida quyidagilarni ta'kidladi:"birinchi bosqich – ob'ektlar o'zlari to'g'ridan – to'g'ri taqqoslanadi; ikkinchisi uchinchi, ozmi-ko'pmi tanish ob'ekt ikki ob'ektni taqqoslash vositachisi bo'lib xizmat qiladi; uchinchi bosqich-bir nechta vositachilik ob'ektlari; lekin ko'pincha men o'xshashlikni his qilaman va keyin vositachilarni qidiraman. U shuni ko'rsatadiki, " taqqoslash umuman g'ayrioddiy, ahamiyatsiz, alohida fikrlash harakati emas; bu ongning eng muhim harakati, ularsiz ongning o'zi va shuning uchun insonning butun ongli hayoti mumkin emas. Ikki yoki undan ortiq hissiyotlarning zamonaviy tuyg'usisiz... taqqoslash mumkin emas; taqqoslashsiz farqlash mumkin emas, farq qilmasdan ong yo'q". Operatsiyalarni rivojlantirish harakatlar tajribasini to'plash jarayonida bosqichma-bosqich amalga oshiriladi.

Nazorat uchun savollar

1. Bolalarni mantiqiy fikrlashga orgatish fanini qanday hayotiy zarurat sifatida ko’rish mumkin?
2. Bolalarni mantiqiy fikrlashga orgatishning qanday pedagogik-psixologik shart sharoitlari mavjud?
3. Mantiqiy fikrlash jarayonining tarkibiy qismlari haqida ma’lumot bering

4- Mavzu. Elementar mantiqiy fikrlashga o`rgatish

Rejа:
1.Elementar mantiqiy fikrlashga o’rgatishda kuzatish metodining ahamiyati.
2. Matematika mantiqiy fikrlash
3. Boshlang’ich sinf o’quvchilarining fikrlash qobiliyatlarini o’stirishda matnli masalalardan foydalanishning samaralari
Kuzatish bolaning har tomonlama rivojlanishida katta rol o'ynaydi. Tizimli va izchil kuzatuvlar nutq, xotira, fikrlash, tasavvurni rivojlantiradi va bolaning intellektual rivojlanishiga hissa qo'shadi.
Bolalarning intellectual va mantiqiy fikirlash faoliyatiga hissa qo'shadigan kuchli omil bu tabiatdir, shuning uchun kognitiv(Kognitiv atamaning ma'nosi bilimlarni o'zlashtirish jarayoni(idrok) atrof-muhit tomonidan olingan ma'lumotlar demakdir. Kognitiv so'zi lotin tilidan olingan “Men bilib olaman”) faoliyatni tashkil etish zarur, bu erda maktab yoshidagi bolalarning kognitiv manfaatlarini tarbiyalash tabiatda kuzatish orqali amalga oshiriladi. Bilimga bo'lgan qiziqish, kuzatish darajasining rivojlanib borishi bilan, aqliy faoliyatning motiviga aylanadi. Bola turli savollarga shu jumladan kuzatgan jarayon va obektlariga doir savollarga javob izlay boshlaydi. Bundan tashqari, u kashfiyotlarni mustaqil ravishda amalga oshirishi kerak. Shunda bilim kuchliroq bo'ladi va quvonch hissi ("Men o'zim!") uni keyingi kuzatuvlarga undaydi.
Tajribadan kelib chiqib, tabiat mantiqiy fikrlash va izchil nutqni rivojlantirishda alohida rol o'ynashiga amin bo'ldik. Bolaning fikri va so'zini yaxshilash uchun biz uning ruhini tabiatning to'liq, yorqin tasvirlari bilan boyitdik. Kuzatish qobiliyati taqqoslash, solishtirish, xulosa chiqarish odatini keltirib chiqardi. Bolalar mulohaza yuritishni, aytib berishni va tasvirlashni o'rgandilar.
Yorqin, rang-barang hodisalarni (barglarning tushishi, qor yog'ishi, sovuq, qor bo'roni, momaqaldiroq) kuzatib, bolalar ularni tushunishdi, savollar berishdi va asta-sekin ularni tushunishga yaqinlashishdi. Ular nima uchun, masalan, sovuq paydo bo'lishini tushuntirishlari mumkin edi. Bu mantiqiy fikrlash va nutqni rivojlantirish uchun qulay sharoit yaratdi.
Bilimlarni hissiy jihatdan rivojlantirish, tabiatga kognitiv munosabatni shakllantirish uchun biz badiiy so'z, topishmoqlar, so'zlar, so'zlar, xalq belgilaridan foydalandik, bu bolalarning g'oyalarini kengaytirishga, ularning kuzatuvchanligini rivojlantirishga imkon berdi.
Bolalar bilan ishlashda kuzatilgan hodisaning tasvirini birlashtirish uchun biz qora va oq rasmlarni xotiradan yoki tabiatdan bo'yash kabi texnikadan foydalandik. Shu bilan birga, rasm asl nusxaga iloji boricha yaqinroq bo'lishini talab qilish maqsadga muvofiqdir.
Kuzatish jarayonida bolaning harakatlari, tovushlari, ob'ektlari va tabiiy hodisalariga taqlid qilish kabi usul ishlatilgan (momaqaldiroq gumburlashi, yomg'ir barabanlari, qorlarni ushlab turishi, barglar tushishi kabi). Bunday taqlidlarga urinish bolalarni diqqat bilan qarashga, ob'ekt yoki hodisani tinglashga, bunday nozik narsalarni olishga majbur qildi.
Agar bolalar o'z natijalarini "kuzatish kundaligi" va "tabiat taqvimi"da qayd etgan bo'lsa, kuzatuvlarning samaradorligi sezilarli darajada oshdi. Yilning turli vaqtlarida bir xil tabiiy hodisalarni (yomg'ir, qor, shamol) takroriy kuzatish orqali biz bolalarni taqqoslashga, kuzatilgan narsalar va hodisalarda umumiy va farqli narsalarni ajratishga, ularning aloqalarini tushunish asosida ularni tasniflashga "undaymiz". Har bir takroriy kuzatuv yangilik elementini o'z ichiga olgan va kuzatuvdan kuzatishgacha ularning mazmuni murakkablashgan.
Mavzuga diqqat bilan qarashga majbur qiladigan qiziqarli usul, biz bolalarni ob'ektni o'zlari o'rganishga va kerakli natijalarni olishga, ya'ni "kashfiyot qilishga"taklif qilamiz. Masalan, erta bahorda, kuzning boshida to'shaklarga ekilgan qishki javdar qor ostida yashil bo'lib qoladi ya'ni mo'ynali kiyim kabi qor yashil o'simliklarni isitadi
Aql-idrokni rivojlantirish uchun kuzatuvlarda biz bolalarga nafaqat ob-havo holatini kuzatishni, balki uni bashorat qilishni, aniqlay olishni ham o'rgatdik. Shuning uchun biz bolalar bilan "yosh sinoptiklar klubi"ni yaratdik. Ushbu ishning maqsadi bolalarni xalq madaniyati xazinasi, xalq tajribasi, xalq belgilarini bilish, ularni tekshirish bo'yicha o'z kuzatuvlari natijalari bilan tanishtirish, nafaqat intellektual, balki bolaning ijodiy salohiyatini (qofiya va chizma belgilarini) oshirishdir.
Biz o'z ishimizni jonsiz tabiat hodisalari bilan tanishishdan boshladik hayvonlar va o'simliklar hayotidagi o'zgarishlar ularga bog'liq. Kuzatishlar kunning turli vaqtlarida (ertalab, tushdan keyin, kechqurun) yurish, ekskursiyalar va hatto guruh xonasining derazasidan o'tkazildi. Bizning kuzatuvlarimiz ob'ekti quyosh, yulduzlar, oy, tong, Kamalak, tuman, sovuq, shudring, yomg'ir paytida ko'lmaklardagi pufakchalar, shamol, bulutlar, bacadan tutun edi. Bolalar mustaqil ravishda va ota-onalari bilan birgalikda uyda, bolalar bog'chasiga borishda, dam olish kunlari mamlakatda tabiat ob'ektlarini kuzatdilar. Ular ko'rganlari haqida bolalar bog'chasida gaplashdilar, belgilarning ishonchliligi haqida gaplashdilar va "kuzatish va bashorat qilish"taqvimini yuritdilar.
Asta-sekin, biz ob-havoni tirik organizmlar, o'simliklarning xatti-harakatlari bilan aniqlashni o'z ichiga oldik (ko'p sonli, yorqin qizil etuk tog ' kullari kuz quruq va kech bo'lishini taxmin qiladi; qushlarning do'stona ketishi va barglarning kech tushishi uzoq qish haqida ogohlantiradi). Bolalar nafaqat hayvonlar va o'simliklarning meteorologik omillarga reaktsiyalarining o'ziga xos xususiyatlari, balki ob-havoning o'zgarishini oldindan sezish mexanizmlarini ilmiy tushuntirish bilan ham tanishdilar. Tirik organizmlarning harorat hissi hayvonning doimiy ravishda saqlanib turadigan optimal tana haroratini ta'minlaydi.
Va agar atrof-muhit sharoitlari keskin o'zgarsa, unda hayvon bunga ma'lum bir tarzda javob beradi. Shunday qilib, to'satdan sovuq tushishidan bir necha soat oldin, qarg'alar va jakdavlar uyni isitishni boshlaydilar, chumchuqlar tomlar ostiga ko'tarilishadi. Bunday kuzatuvlar bolalar uchun mavjud, tabiatga qiziqish uyg'otadi, ularga "tabiat kitobini o'qishni" o'rgatadi.
Kuzatish metodining bola ongi va tafakkurini, shu bilan birgalikda matematik mantiqiy fikirlash qobiliyatini oshirishdagi rolini ko’rib chiqsak.
Matematika olamiga kirib kelgan kichik maktab yoshidagi bola o’ziniga maktabgacha davrda olgan bilimlariga tayanadi, ularni rivojlantiradi va mustahkamlaydi.
Mantiqiy-matematik o'yinlar va mashqlar kichik maktab yoshidagi bolalarning intellektual qobiliyatlarini rivojlantirishda asosiy rol o'ynaydi. Mantiqiy-matematik o'yinlar nafaqat bolaning intellektual qobiliyatlarini rivojlantiradi, balki xotira, tasavvur, e'tibor, idrok, mantiqiy va ijodiy fikrlashni yaxshilaydi.
2 Mаsаlаlаrni yеchish mаtеmаtikаni o’qitishning muhim tаrkibiy qismidir.Mаsаlаlаrni yеchmаsdаn mаtеmаtikа fаnini o’zlаshtirishni mutlаqо tаsаvvur qilibbo’lmаydi. Mаtеmаtikа dаrslаridа mаsаlаlаr yеchish nаzаriyani аmаliyotgа tаdbiqetishning eng yaхshi vа rаvоn yo’lidir. Fаqаtginа quruq mаtеmаtik nаzаriya, uningtаdbiqlаrisiz uzоqqа bоrа оlmаydi. Lеkin shuni аlоhidа tа’kidlаsh kеrаkkimаtеmаtikа fаnining hаr bir mаntiqiy qоidаsining аlbаttа аmаliyotdаgi o’rni mаvjud.Bu mаvjudlikni tаdbiqlаri fаqаtginа mаtеmаtik mаsаlаlаr yordаmidа yuzаgа chiqаdi.Sоddа vа murаkkаb mаsаlаlаr, bilimlаrni o’zlаshtirishgа, оlingаn bilimlаrni mustаhkаmlаsh vа mukаmаllаshtirishgа хizmаt qilаdi. Mаtеmаtik mаsаlаlаrbоlаlаrning fikrlаsh qоbiliyatlаrini rivоjlаntirishning fоydаli vоsitаsi bo’lib, оdаtdаo’z ichigа “yashirin infоrmаtsiya” ni оlаdi. Bu muamоni hаl etish mаsаlаyеchuvchidаn tаklif, tаhlil vа sintеz, mustаqil murоjааt qilish, fаktlаrni tаqqоslаsh,umumlаshtirish vа bоshqаlаrni tаlаb etаdi. Mаsаlаlаrni yеchishdа mаtеmаtikа fаnigа bo’lgаn qiziqish оshаdi. Mustаqilik, erkinlik, tаlаbchаnlik, mеhnаtsеvаrlik, mаqsаdgаintilish kаbi хislаtlаr rivоjlаnаdi.O’quvchilаrni iqtisоdiy, ekоlоgik, mеhnаt tаrbiyasidа hаm mаtnli mаsаlаlаrningo’rni kаttа. Mаsаlаlаr o’quvchilаrning fikr dоirаsini kеngаytirishgа yordаm bеrаdi.Ulаrni o’z shаhrining, qishlоg’ining, fеrmеr dеhqоn хo’jаliklаrining hаyoti bilаn,kishilаrning ishlаb chiqаrish vа qishlоq хo’jаligidаgi mеhnаtlаri bilаn tаnishtirаdi
Insоniyat tаriхidа mаvjud mаtеmаtik qаrаshlаr аsоsidа chеksiz ko’p mаsаlаlаrto’plаmi tuzilgаnki, ulаrning hаr biri mа’lum mа’nоdа mаtеmаtikа nаzаriyasiniаmаliyotgа tаdbiq etishgа yordаm bеrdi. Hаr bir mаsаlаning o’zining yеchish yo’liхоssаsi, shаrtli хulоsаsi bоr.
Mаtеmаtik tа’lim jаrаyonidа mаsаlаlаrdаn fоydаlаnish qаdim zаmоnlаrdаn bеriqollаnib kеlinаyotir. Shuning uchun hаm mаtеmаtikа dаrslаridа mаtеmаtik mаsаlаning rоli vа uning orni hаqidа gаp bоrgаndа quyidаgi uch bоsqichni kozdа tutish mаqsаdgа muvоfiqdir
1. Mаtеmаtikа fаnining nаzаriy qismlаrini orgаnish mаtеmаtik mаsаlаlаrniyеchish mаqsаdidа аmаlgа оshirilаdi;
2. Mаtеmаtikа fаnini orgаtish mаtеmаtik mаsаlаlаrni yеchish bilаn birgаlikdаоlib bоrilаdi.
3. Mаtеmаtikаni orgаnish mаsаlа yoki misоllаr yеchish оrqаli аmаlgаоshirilаdi.
Аytilgаnlаrdаn korinаdiki, jаmiyat rivоjlаnishining hаr bir bоsqichidаmаsаlаning rоli vа uning ornigа hаr хil bаhо bеrib kеlingаn. Hоzirgi dаvrdа mаsаlаyoki misоllаr yеchish оrqаli mаtеmаtik tа’lim jаrаyonini оlib bоrishning mеtоdik usulvа vоsitаlаri ishlаb chiqilgаn vа bu usullаr hаqidа kopginа ilmiy mеtоdik vа didаktikаdаbiyotlаrdа bаyon qilingаn. Mаtеmаtik tushunchаni mаsаlа yoki misоllаryordаmidа kiritish vа uning tub mоhiyatini oquvchilаrgа tushuntirish murаkkаb bolgаn pеdаgоgik jаrаyondir. Shuning uchun hаm bir mаktаb oqituvchisi dаrsjаrаyonidа ishlаtilаdigаn mаsаlаni tаnlаsh yoki uni tuzishdа judа hаm ehtiyotbolmоgi lоzimdir. Tuzilgаn mаsаlаlаrni dаrs jаrаyonidа qollаnish аnа shuoquvchilаrning ozlаshtirish qоbiliyatlаrini hisоbgа оlgаn hоldа bolishi kеrаk.
Hаrbir dаrs jаrаyonidа ishlаtilаdigаn mаsаlа yoki misоl dаrsning mаqsаdigа mоs kеlishikеrаk. Аgаr dаrsdа oqituvchi oquvchilаrgа birоr yangi mаtеmаtik tushunchаniorgаtmоqchi bolsа, tuzilаdigаn mаsаlа yoki misоl аnа shu tushunchа mоhiyatiniоchib bеruvchi хаrаktеrdа bo`lishi kеrаk.Murаkkаb mаsаlаlаr hаm, bilimlаrni o’zlаshtirish, оlgаn bilimlаrini mustаhkаmlаsh vа mukаmmаllаshtirishgа хizmаt qilаdi. Sоddа vа murаkkаb mаsаlаlаr bоlаlrning fikrlаsh qоbiliyatlаri rivоjlаntirishning fоydаli vоsitаsi bo’libоdаt o’z ichigа yashirin nоmа’lumni оlаdi. Bu nоmа’lumni qidirish, mаsаlа yеchuvchidаn tаhlil vа sintеzgа mustаqil murоjааt qilish fаktlаrini tаqqоslаsh,umumlаshtirish vа bоshqаlаrni tаlаb qilish.
Mаsаlаlаr yеchish оrqаli o’quvchilаrdа ushbu mаlаkаlаr tаrkib tоpilishi kеrаk.
1. Mаsаlаni tinglаshni o’rgаnish vа uni mustаqil o’qiy оlish. Mаsаlа ustidаishlаsh uning mаzmunini o’zlаshtirishdаn bоshlаnаdi.
2. Маsаlаni dаstlаbki аnаliz qilish (mа’lumni nоmа’lumdаn аjаrаtа оlishmаlаkаsi). Ма’lumni nоmа’lumdаn, muhimni nоmuhimdаn аjrаtish, mаsаlаdа bеrilgаnlаr bilаn izlаnаyotgаnlаr оrаsidаgi bоg‘lаnishni оchish - bu eng muhimmаlаkаlаrdаn biri. Bundаy mаlаkаgа egа bo‘lmаy turib, mаsаlаlаrni mustаqil yеchishgа o‘rgаnib bo‘lmаydi.
3. Маsаlаni qisqа yozish mаlаkаsi. Маsаlа matni ustidа оg‘zаki ishlаgаndаn kеyin uning mаzmunini mаtеmаtik atamalаr tiligа o‘tkаzish vа qisqа yozuv shаklidаgi mаtеmаtik strukturаsini bеlgilаsh kеrаk (rаsmlаr, chizmаlаr, sхеmаlаr,jаdvаllаr). Shuni nаzаrdа tutish kеrаkki, bаrchа hоllаrdа hаm qisqа yozuvni bаjаrish bilаnbir vаqtdа mаsаlа shаrtining tаhlii hаm аmаlgа оshirilаdi. Aslini аytgаndа, qisqаyozuvning vаzifаsi shundаn ibоrаt. Hаqiqаtаn hаm mаsаlа shаrtining qisqа yozuvio‘quvchilаr хоtirаsigа tаyanch bo‘lib, sоn mа’lumоtlаrni tushunish vа аjrаtishimkоnini bеrаdi, shu bilаn birgа ulаrning rаtsiоnаl yozilishi mаsаlаdа nimа bеrilgаnvа nimаni izlаsh kеrаkligini bаyoniy tushuntirish imkоnini yarаtаdi.
4. Sоddа mаsаlаlаrni yеchishdа аmаl tаnlаshni аsоslаb bеrish vа murаkkаbmаsаlа tаhlilini аmаlgа оshirish, so‘ngrа yеchish rеjаsini tuzish mаlаkаsi. Оldinsоddа mаsаlаni yеchishdа аmаl tаnlаsh mаsаlаsini qаrаb chiqishgа to‘хtаlаmiz. Bu mаlаkа birinchi sinfdаn bоshlаb tаrkib tоpа bоshlаydi, ikkinchi vа uchinchi o‘quv yillаridа yanаdа rivоj tоptirilаdi, ya’ni bа’zi tаnish mаsаlаlаrgа nisbаtаn аmаl tаnlаsh ishini bаjаrish аsоsi o‘zgаrtirilаdi.
5. Yechimni bаjаrish, uni o‘qituvchi tаlаbigа mоs qilib rаsmiylаshtirish vа mаsаlа sаvоligа jаvоb bеrish mаlаkаsi. Sоddа mаsаlаlаrdаn bоshlаymiz. Sоddа mаsаlаni аrifmеtik usul bilаn hаm, аlgеbrаik usul bilаn hаm yеchish mumkin. Bu o‘rindа mаsаlаlаrni аrifmеtik usul bilаn yеchish hаqidаginа so‘z bоrаdi, mаsаlаni аlgеbrаik usuldа yеchish kеyinrоq аlоhidа qаrаlаdi.
6. Маsаlа yechimini tеkshirа оlish mаlаkаsi. Маsаlа yechimining tеkshirish quyidаgi usullаrdа qo‘llаnilаdi:
a) olingаn jаvоb bilаn mаsаlа shаrti o‘rtаsidа mоslik o‘rnаtish;
b) tеskаri mаsаlа tuzish vа yеchish;
c) mаsаlаni bоshqа usullаr bilаn yеchish;
d) jаvоbning chеgаrаlаrini аniqlаsh (jаvоbni chаmаlаsh);
e) grаfik tеkshirish.
Ma’lumki o’quvchining mantiqiy tafakkurini o’stiradigan izlanish faoliyati birqancha bosqichlardan iborat. Masalan, har qanday masalani yechish uning sharti vasavoli bilan tanishtirishdan boshlanadi. O’quvchi o’zidagi bilim va tajribaga tayanib masala shartidagi malumotlarga tayanib masala shartidagi malumotlarning ozaro munosabatlarni topishga harakat qiladi, yani mantiqiy mushohada yuritiladi. Unda masalani yuritish haqida mulohaza vujudga keladi. Shu bilan oquvchilar yangi bilim oladilar. Bu bilimlardan shunga oxshagan masalani yechishda foydalanadilar. Kopgina masala va mashqlarda oquvchilarni mustaqil izlanishga davat etadigan. «savol tuzing», «teskari masala tuzing», «taqqoslang», «xulosa yasang» kabi korsatmalari berilgan. Biroq tajribadan malumki bunday korsatmalar umumiy xarakatlarda bolgani sababli oquvchilar mustaqilligini va dars samaradorligini oshirishi uchun yetarli emas.
Shuning uchun matematik masalalar yechishda oquvchilar fikrlashini yonaltirib ularga yol-yoriq korsatib masalada misollarni yechish usullaridan foydalanish muvofiq boladi.
Harakatga doir masalar: Tezlik, masofa,vaqt.(chizma asosida)
O’zaro teskari masalalar:
Miqdorni topishga doir masalalar.
Tenglama asosida.
Mulohazalarni toppish.
Hozirgi paytda maktablarda boshlangich sinflarda matematika oqitishning asosiy vazifalaridan biri oquvchilarni har tomonlama yetuk insonlar qilib tarbiyalash hisoblanadi. Bunda ularda matematika boyicha bilimlar berish bilan birga ularga organilayotgan bilimlarni asosli va puxta bolishini taminlash, ularni qollay olish konikma va malakalarini shakllantirish muhim ahamiyatga ega. Ayniqsa matematika darslarida fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish hamda ularni kelgusida olingan bilimlarni ongli hayotiy faoliyatda muvaffaqiyatli qollashlari uchun zarur konikma va malakalarni shakllantirish boshlangich matematik talimning asosiy vazifalariga aylanishi lozim. Shu nuqtai nazardan oquv jarayonida matematik masalalar, jumladan hayotiy mazmunli, ularning toplagan tajribasiga asoslangan masalalarni yechish usullariga va ularni qollashga orgatish oziga xos xususiyatlarga ega, ularni talim mazmuni va organilayotgan tushunchalar mohiyatini ochib berishda foydalanish, ozaro aloqadorlikda va oquvchilar amaliy faoliyati tajribasi bilan qoshgan holda oqitish dolzarb masalalardan hisoblanadi. Bu usullarni ishlab chiqish va amalda qollash oqitish sifat va samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Boshlangich talimda matematika oqitishning asosiy maqsadlaridan biri ham oquvchilar intellektual tafakkurini shakllantirish asosida oquvchilar qobiliyat va qiziqishlarini rivojlantirish hisoblanadi. Demak, boshlangich sinflarda arifmetik amallar tushunchasini mohiyatini va hisoblash usullarini yetkazish uslubiyatini ishlab chiqish oz ichiga oquvchilarda umuman boshlangich matematika asosiy tushunchalarni shakllantirish va ularni amalda qollay olish konikma va malakalarini rivojlantirishni oladi. Matematik masalalar yechish matematika oqitishning muhim tarkibiy qismidir. Masalalar yechmasdan matematikani ozlashtirishni tasavvur ham etib bolmaydi. Matematikada masalalar yechishning nazariyasini amaliyotga tadbiq qilishning muhim yolidir. Masalalar yechishning boshlangich sinflarda organiladigan u yoki bu nazariy materiallarni ozlashtirish jarayonida muhim rolni oquvchilarni fikrlash qobiliyatlarini ostirishi oynaydi. Masalalar amaliy ishlar sistemasi asosida tuziladi. Bu degan soz har bir yangi tushunchani tarkib toptirish har doim bu tushuncha ahamiyatini tushuntirishga yordam beradigan uning qollanishini talab qiladigan u yoki bu masalani yechish bilan amalga oshadi. Masala ustida ishlash uning mazmunini ozlashtirishdan boshlanadi. Oquvchilar hali oqish malakasiga ega bolmagan dastlabki vaqtlarda ularni oqituvchi oqib beradigan masala matnini tinglashga shartning muhim elementlarini tovush chiqarib ajratishga organish kerak, shundan keyin masala shartini yaxshiroq ozlashtirish maqsadida, har bir oquvchi masala matnini tinglashga va masalani mustaqil oqib chiqishi zarur. Buning uchun ularga masalani oldin ovoz chiqarmay oqishni songra esa tovush chiqarib ifodali oqishni taklif qilish kerak. Boshlangich sinflarda masalalarni organish yangi tushunchalarni shakllantirish, sodda masalarni yechishdan murakkablarni yechishga otish yordamida amalga oshiriladi. Bundaqoshish, ayirish, kopaytirish va bolishga doir har xil sodda masalalar yani bir xilqoshiluvchilarning yigindisini topishga karrali va teng bolaklarga bolishlarga doir sonni bir necha kattalashtirish va kichiklashtirishga oid masalalar sonlarnitaqqoslashga amallarning nomalum komponentlarni topishga doir sodda masalalarshuningdek turli murakkab masalalar shu jumladan keltirib yechiladigan masalalar,ikki kopaytuvchining yigindisini topishga doir va unga teskari masalalaryigindisini songra kopaytirish bolishga keltiradigan va boshqa masalalarni koribchiqamiz.
Agar berilgan masala ozining murakkabligi bilan sinfda echilganmasalalarga mos yoki oxshasa u holda oquvchilar taklif qilingan masalaningyechilishi yolini mustaqil topishga orgatish kerak. SHu maqsadda oquvchilarmasalalar yechishga yaqinlashishning eng sodda umumiy usullarini egallashlarilozim. Oquvchilar oqituvchi rahbarligida masala shartini qisqa va yaqqol yozibolishlari, yechish yollari topishni osonlashtirish maqsadida shartini chizma yokirasm bilan tasvirlay olishlari kerak. Oquvchilar yechilayotgan masalada nimamalum nima nomalumligini, masala shartidan nima kelib chiqishini, qandayarifmetik amallar yordamida qanday tartibda masala savoliga javob toppish mumkinligini aniq va ravshan tushuntirishga organishlari kerak. Oquvchilar har bir amalni nega tanlaganliklarini anglay olishlari masala boyicha ifoda yoki tenglama tuzib olishlari uni yecha olishlari, savolga javob berib, yechimning togriligini tekshirib olishlari lozim. On ichida bajariladigan sodda masalalar yechishini oqitish metodikasi boyicha mashq qildirish sodda masalalarni yechishda korgazmali qollanmalarni qollashda bazi oquv va malakalarini egallashadi. 2-sinfda masalalar ustida ishlash asosiy orinni egallaydi. Bu yerda qoshish va ayirishdan tashqari kopaytirishga va bolishga bir xil qoshiluvchilarni yigindisini topishga teng bolaklarga bolishga,sonni bir necha martta orttirish va kamaytirishga sonlarni qisqa taqqoslashga, amallarning nomalum komponentini topishga doir har xil sodda masalalar, shuningdek, har xil korinishdagi murakkab masalalar keltirish usuli bilan yechiladigan masalalar ikkita kopaytmaning yigindisini topishga doir va bunga teskari masalalar yigindisini songa kopaytirish va bolishga keltiriladigan masalalar korib chiqiladi.
Agar biz oquvchilarda qoshish haqida togri tushuncha shakllantirishni istasak, buning uchun bolalar yigindisini topishga doir yetarli m00 iqdorda soda masalalarni deyarli har gal toplamlarni birlashtirish amalini bajarib yechishlari zarur.
Masalan: quyidagi masala berilgan.
1. Ahmadda 6 ta rangli va uchta oddiy qalam bor. Ahmadda hammasi bolib nechta qalam bor? Buni yechish uchun oldin 6 ta chop oladilar va buning yoniga yana 3 ta chopni sorib qoyadilar, va hammasi bolib nechta chop bolganini sanaydilar.
Masalalarda aniq material bolib ular yordamida oquvchilarda yangi bilimlar vujudga keladi hamda uni yechish jarayonida fikrlash amallarini bajarishga organadilar. Songra masalani yechish uchun 6 ga 3 ni qoshish kerakligi va hosil bolgan 9 son bu ikki sonning yigindini bolishni tushuntiradi. SHunga oxshash masalalarni koplab yechib bolalar qoshish amali haqidagi tushunchalarni asta sekin egallab boradilar va uni umumlashtrish asosida qoshish uchun ularni birga sanash kerakligini tushunadilar.
Masalan: amalning nomalum komponentini topishga doirmasalani yechayotib oquvchilar arifmetik amallarning komponentlari va natijalar orasidagi boglanishni ajratish va uni masalalar yechishga qollashga harakatqiladilar.Xulosa qilib aytganda, masalalarda oquvchilar koradigan, sezadigan va tushunadigan aniq material bolib, ular yordamida oquvchilarda yangi bilimlar vujudga keladi hamda uni yechish jarayonida mantiqiy fikrlash amallarini bajarishga organadila

Download 38.05 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: