1. Tafakkur haqida tushuncha va hissiy bilish. Tafakkurning asosiy turlari va jarayonlari

Reproduktiv tafakkur. – bu standart tafakkur bo`lib, unda qayta mashqlar 
asosida egallangan usullardan masalani echishda foydalanadi.
Ijodiy tafakkur -  yangilikni ochib bilan bog`liqdir. Tafakkur turlari ta’lim 
xarakteriga bog`liqdir.
Ta’lim turi 
Ta’lim oluvchi nima 
Qanday tafakkur turi 

---

qiladi 
shakllanadi 
Algoritmik ta’lim 
Darslik 
yoki 
o`qituvchidan 
nusxa 
olinadi 
Standart 
reproduktiv 
tafakkur 
Tushuntiruvchi-
ifodalovchi, yo`naltiruvchi 
Yarim mustaqil fikrlash, 
ya’ni 
o`quv 
materiallarini o`zlashtirish 
Reproduktiv, 
yarim 
mustaqil tafakkur 
Reproduktiv, 
yarim 
mustaqil tafakkur 
Muammoli izlanish 
Mustaqil ravishda yangi 
tushunchalarni 
sintez 
qilish 
Produktiv tafakkur 
Hozirgi buyuk islohatlar amalga oshirilayotgan O`zbekiston sharoitida 
mustaqil fikrlovchi yoshlarning bo`lishi davr taqqozasi bo`lib, shaxsiy 
dunyoqarashga ega bo`lgan insonlargina, jamiyat taraqqiyotini ta’minlovchi 
ko`plab loyihalarni ishlab chiqishga qodir bo`ladilar. 
Prezidentimiz siyosatining bosh omillaridan biri ham teran fikrlovchi, o`z 
mustaqil dunyoqarashiga ega bo`lgan iqtidorli shaxslarni kamol toptirish va 
tarbiyalashdir. Mustaqil fikrlash bir qarashda shaxsning individual xususiyati 
bo`lsada, bu xususiyat xamiyatda, insonlar o`rtasidagi munosabatlar muhiti yaxshi 
bo`lganda rivojlanadi.
 Fikrlashni bilish bu insonning aqlidir. Aqlning quyidagi sifatlarini ajratish 
mumkin: 
1. 
Mazmundorlik 
2. 
Fikrlash kengligi, fikrlashning kengligi va chuqurligi nazariya va 
amaliyotning uzviyligiga bog`liqdir. 
3. 
Fikrlashning mustaqilligi
4. 
Aqliy tashabbuskorligi 
5. 
Aqlning tanqidiyligi, o`z ishini aniq baholay olish. 

---

6. 
Fikrning ketma-ketligi 
7. 
Tafakkurning tezligi 
Ijodiy ishda fikrlashning mustaqilligi va tanqidiyligi zarur bo`lib, u aqliy 
faoliyatning produktivligini ta’minlaydi. 
5. Kismlardan rasm hosil qilish metodikasi A.N.Bernshteyn (1911) tomonidan 
taklif etilgan bo`lib, tafakkur xususiyatlarini, rasmning yaxlitligini tahlil qila olish, 
uning ba’zi qismlari ketma-ketligini o`rnata olish qobiliyatini o`rganishga 
mo`ljallangan. 
Guruhlar bo`yicha klassifikatsiya qilish metodikasi birinchi marta 
K.Goldstein (1920) tomonidan taklif etilgan bo`lib, keyinchalik L.S.Vigotskiy 
(1934) 
va 
B.G.Zeygornik 
(1958) 
tomonidan 
o`zgartirilgan. 
Metodika 
umumlashtirish va mavhumlashtirish jarayonlari darajasini o`rganish uchun 
qo`llaniladi. 
Ortiqchasini o`chirish metodikasi umumlashtirish va chalg`ish, muhim 
belgini ajratish kabi tafakkur jarayonlari darajasini o`rgatish uchun qo`llaniladi. 
Muhim belgini ajratish metodikasi tafakkur xususiyatlarini, predmetlarning 
muhim belgilarini ajratish qobiliyatini tekshirishda foydalaniladi. 
Bolalarda tushunchali tafakkur xususiyatlarini o`rganish uchun L.S.Vigotskiy 
va L.S.Saxarov (1930) metodikasiningj o`zgartirilgan usulini (A.V.Govorkova) 
qo`llash mumkin. Bu metodika yordamida bolaning maqsadga yo`naltirilgan va 
ketma-ket xarakterlarni bajara olish qobiliyati, bir necha yo`nalishda tahlil qila 
olish qobiliyati aniqlanadi. 
Intellektni tekshirishning eng keng tarqalgan metodlaridan biri amerikalik 
psixolog va psixiatr D.Wechsler (1949) tomonidan ishlab chiqilgan bolalar 
intellektini o`lchash shkalasidir. Bu metodikaga 1974 yilda so`nggi marta 5 
yoshdan 15 yoshgacha bo`lgan bolalarni tekshirish uchun o`zgartirishlar kiritildi. 
Maktab aqliy taraqqiyoti testi metodikasi M.K.Akimova, E.M.Borisova, 
V.T.Kozlova, G.P.Loginovalar tomonidan ishlab chiqilgan bo`lib, o`smirlarning 
intellektual taraqqiyoti darajasini aniqlashga mo`ljallangan. 

---

 Hikoyada tushurib qoldirilgan so`zlarni to`ldirish metodikasi H.Ebinjhaus 
(1891) tomonidan taklif etilgan bo`lib, nutq rivojlanish xususiyatlarini 10 yoshdan 
katta bolalarda assotsiativ jarayonlarni o`rganishda qo`llaniladi.