1-tajriba ishi o`tkazgichlarning qarshiligini o`lchash va solishtirma qarshiligini aniqlash Ishning maqsadi

1-TAJRIBA ISHI

O`tkazgichlarning qarshiligini o`lchash va solishtirma qarshiligini aniqlash

Ishning maqsadi:

- Laboratoriya sozlamalari va elektr ulanish sxemasi

- Uskunalar ro`yxati

- Tajribani bajarishga doir ko`rsatmalar.Qarshilikni o'lchash va solishtirma qarshilikni hisoblash yo'li bilan o'tkazgich materialini aniqlash

Kerakli asbob va qurilmalar:

Belgilanishi	Nomlanishi	Turi	Ko`rsatkichlari
G1	Bir fazali quvvat manbai	218	~220 V / 16A
P2	O'rnatish maydoniga ega kuchlanish generatorlari bloki	213,6	±15 V, 0...+13 V, ~0...12 V, 12V. 0,2Hz...200KHz
A3	R,L,C o`lchash apparati	534	Raqamli multimetr E7-22
A4	"Elektrotexnika materiallari" mini bloklar majmui	600,18	"R1" va "R2" minibloklari

Nazariy qism

Aniq maqsadlar uchun ishlatiladigan elektr izolyatsiyalovchi materiallarni tanlashda ularning elektr xususiyatlaridan tashqari tashqi shart-sharoitlar ta’sirida qanday o’zgarishini ham hisobga olish zarur. Masalan: issiqlikdan, sovuqdan, havoning namligi va hokazolar.

Transformator moyi – juda keng tarqalgan suyuq elektroizolyatsion material hisoblanadi. Transformator moyining barcha elektr xarakteristikalari uning harorati va tarkibidagi aralashmalarga bog’liq. Moyning solishtirma qarshiligi =10¹⁰10¹³ Omm, dielektrik singdiruvchanligi (tarkibi toza moy uchun) =2,2.

Transformator moyi asosan ikki maqsadda ishlatiladi:

1. Transformator moyi tolali izolyator g’ovaklarini, shuningdek, o’tkazgich o’ramlari orasini to’ldirib, izolyatsiyaning mustahkamligini oshiradi.

2. Transformator cho’lg’amlarida va o’zaklarda energiya nobudgarchiligi tufayli ajratilgan issiqlikni tashqi muhitga uzatishni yaxshilaydi. U ba’zan yuqori kuchlanish zanjirida kalitlar sifatida ham ishlatiladi.

Transformator moyi neftni pog’onali haydash yo’li bilan olinadi. Har bir pog’onadan olingan fraksiya kimyoviy chiqitlardan tozalanadi.

Suyuq dielektriklarning asosiy fizikaviy xarakteristikasi quyidagilardan iborat: zichlik-ρ, yopishqoqlik-η, qaynash harorati-T⁰_qay, qotish harorati-T⁰_qot, va shu kabilar. Yopishqoqligi ortayotgan yopishqoq suyuqlik qatlamlari orasida ichki ishqalanish kuchi vujudga keladi:

(3.1)

bu yerda: -tezlik gradienti, S -qatlamlar tegish sirtining yuzi, η–moddalarning haroratiga va tabiatiga bog’liq bo’lgan koeffisient (u dinamik qovushqoqlik koeffisienti deb yuritiladi).

Ifodadagi minus ishorasi F kuch tezlikning teskari yo’nalganligi sababli.

Qizdirilganda kimyoviy jihatdan o’zgarmaydigan barcha moddalarning yopishqoqligi absolyut haroratga bog’liq holda eksiponensial qonun bo’yicha o’zgaradi (3.1-rasm):

(3.2)
bu yerda: A – moddaning kimyoviy tabiatiga bog’liq koeffisent, W – aktivlashtiruvchi energiya.


3.1-rasm
Odatda yopishqoqlikning uch turi mavjud:

1. Dinamik yopishqoqlikni tezligining gradienti har metriga (m/sek) ga o’zgarganda tegish sirtiga qanday kuch (Nyutonlarda) bilan ta’sir etishini bildiradi. Halqaro birliklar sistemasida (N sek/m²) da, SGSda esa Puazlarda o’lchanadi.

1 Puaz =

2. Kinematik yopishqoqlik – bu dinamik yopishqoqlik koeffisentini shu haroratdagi modda zichligiga nisbati bilan aniqlanadi.

(3.3)

Kinematik yopishqoqlik XBS da m²/sek larda, SGS da Stokslarda o’lchanadi.

1 Stoks

3. Shartli yopishqoqlik 200 ml hajmli moyni tajriba o’tkaziladigan sharoitda oqib o’tish vaqtini suvni 20 ⁰S oqib o’tish vaqtiga nisbati bilan aniqlangan kattalikdir. Davlat standartiga ko’ra 20 ⁰S kinematik yopishqoqlik ν =17-18,510^-6 m²/sek ga teng bo’lishi lozim. Aniqlanish harorati 135⁰-140 ⁰S. Qotish harorati esa 45 ⁰S.

Yopishqoqlikni aniqlashning Stoks usuli.

Suyuqlik ichiga tushayotgan qattiq jismga (sharcha) uchta kuch ta’sir etadi.

a) Butun olam tortishish qonuniga ko’ra og’irlik kuchi:

(3.4)

Bu yerda r - sharcha radiusi, ρ - sharcha zichligi, g - erkin tushish tezlanishi.

b) Arximed qonuniga muvofiq itarib chiqaruvchi kuch:

(3.5)

c) Suyuqlik qatlamlari orasida ichki ishqalanish tufayli vujudga keladigan kuch -Stoks kuchi.

F_S=6πηvr (3.6)

Bu yerda r - sharcha radiusi, v - qatlamlar harakati tezligi.

Sharga ta’sir etayotgan natijaviy kuch:

F=P-(F_A-F_S) (3.7)

Dastlab sharchaning harakat tezligi orta boradi, ammo o’z navbatida qarshilik kuchi ham ortadi. Og’irlik kuchi F_A va F_S kuchlar yig’indisiga teng bo’lganda natijaviy kuch nolga teng bo’lib qoladi:

P-(F_A-F_S)=0 (3.8)

Shu vaqtdan boshlab sharcha harakati barqarorlashadi.

Agar sharcha barqarorlashgan (v=const) holda harakat qilsa, uning harakat tenglamasini (3.8) ifodaga P, F_A, F_S larning qiymatlarini qo’yish orqali aniqlash mumkin:

(3.9)

Qovushqoqlik koeffitsienti

(3.10)

deb hisoblab, (3.10) ni quyidagicha yozish mumkin:

(3.11)

bu yerda l-sharchaning tushish balandligi, t–shu balandlikdan tushish vaqti, r– sharchaning radiusi, ρ₁, ρ_s– mos holda sharcha va suyuqliklarning zichligi.

3.2-rasm


3.3-rasm.
7. Aniqlangan natijalar 3.1-jadvalga yozib olinadi.

8. Jadvaldagi natijalardan foydalanib, yopishqoqlikning haroratga bog’liqlik grafigi chiziladi.

3.1-jadval

№	R m	l m	t sek	T ^0S	ρ, kg/m^3	η ,
1 2 3 4 5

Eslatma: Suyuqlik zichligini hisoblashda haroratning farqiga tuzatmani hisobga olish lozim.

ρ _ct=[ ρ₂₀-γ(t₂⁰-t₁⁰)] (3.12)

bu yerda ρ₂₀ - transformator moyining uy harorati sharoitidagi zichligi.