1-tema: Ósimliklerdiń karantin zıyankesleri hám kesellikleri pánine kirisiw

1-tema: Ósimliklerdiń karantin zıyankesleri hám kesellikleri pánine kirisiw. Ósimlikler karantini haqqındaǵı nızam hám qaǵıydaları
Reje.
1. Ósimlikler karantini páni haqqında túsinik
2. Ósimlikler karantini pániniń tariyxı
3. Ósimlikler karantini pániniń maxseti hám wazıypaları

Ósimlikler karantini ósimliklerdi zıyanlı jánlikler, kesellikler hám jabayı shóplerden qorǵawdıń bir usılı bolıp esaplanadı. Ósimlikler karantini – mámleket tárepinen ótkeriletuǵın ilájlar sisteması (kompleksi) bolıp, bul sistema mámlekettiń ósimlik baylıqların karantindegi organizmler hám júdá qáwipli esaplanǵan ósimlik zıyankesleri, ósimliklerdiń kesellikleri hám mádeniy eginler arasında ósip, rawajlanatuǵın jabayı shóplerdiń mámleket teritorriyasına kirip keliwinen qorǵaw, eger olardan ayırımları ótken jaǵdayda, olardıń tarqalıp ketiwine jol qoymastan, anıqlanǵan jerinde ajıratıp qoyıw hám tezlik penen joq etiw kerek.

Karantin ob`ekt, atap aytqanda karantin organizm – bul mámleket teritorriyasında ushıraspaytuǵın, yamasa málim bir shegaralanǵan orınlarda kem muǵdarda ushırasatuǵın, ósimliklerdi zıyanlawshı jánlik, kesellik qozdırıwshı mikroorganizm, yamasa jabayı shóp túri; eger karantin organizm basqa mámleketlerden Ózbekstan Respublikası teritorriyasına alıp kirilse, yamasa ózi tabiyǵıy jol menen kirip kelse, egindi yamasa eginlerdi kúshli zıyanlawı hám ónimnen kóp payda joǵaltıwǵa sebepshi bolıwı múmkin. Ózbekstan Respublikası teritorriyasında málim dárejede tarqalǵan hám júdá qáwipli zıyankes jánlikler hám jabayı shópler hámde mámleketimizde esapqa alınbaǵan karantindegi zıyankes jánlikler, zamarrıq hám bakteriya kesellikleri menen jabayı shóplerdiń dizimi kestelerde keltirilgen.

Ósimlikler karantininıń tariyxı. Ósimliklerdi zıyanlı organizmlerden qorǵaw menen baylanıslı bolǵan pánlerdiń, entomologiya, mikologiya, fitopatologiya, gerbologiya hám ayırım basqa pánlerdiń tariyxı menen tıǵız baylanısta.

Rossiyada ósimlikler karantini 19-ásirdiń aqırında baspadan shıqqan xúkimet pármanlarınan ibarat bolıp, onda AQSh hám Mısrdan tuxımlıq shigit, kartoshka alıp keliw qadaǵalanǵan. Burınǵı SSSRda karantin xızmeti 1931 jılda túzilgen bolıp, 1934 hám 1962 jıllarda 2 qarar qabıl etilgen. 1980 jılda qabıl etilgen qararda karantin xızmeti haqqında nızam qabıl etilgen hám karantin ilajları ótkeriletuǵın jánlik, kesellikler menen jabayı shóplerdiń dizimi keltirilgen. Onda esabında 31 dana SSSRda ushıraspaytuǵın hám 30 danadan zıyat tarqalǵan karantindegi organizmler keltirilgen.
Ózbekstanda ósimlikler karantinin tártipge salıw maqsetinde 1995 jıl 31 avgust kúni «Ózbekstan Respublikasınıń ósimlikler karantini tuwrısındaǵı Nızami» shıǵarıldı. Nızamda ósimlikler karantininiń tiykarǵı wazıypaları, ilajları, nızam hújjetleri, mámleketlik ósimlikler karantininiń xızmet organları, tuxımlıq materiallar, ósimlik hám ósimlik ónimlerin import hám eksport etiw haqqında, sonday-aq ayırım ónimlerdi shet mámleketlerden alıp keliw jaǵdayları belgilep berilgen. Bul nızam tiykarında Ózbekstan Respublikası awıl hám suw xojalıǵı ministrligi 1998 jılda “Ózbekstan Respublikası teritorriyasında karantin qaǵıydaların” islep shıqtı hám baspadan shıǵardı.