1-tema: Ózbekstan milliy rawajlaniwiniń jańa basqishinda puqaraliq jámiyetiniń QÁliplesiwi hám rawajlaniwi reje

3. Puqaralıq jámiyeti – rawajlanıwdıń joqarı basqıshı.
“Puqaralıq jámiyeti” hám “huquqiy mámleket” tushinikleri birgelikte XVIII ásirde payda bolģan. Adamlar turmısı hám xızmetniń eki tárepi: olardıń jeke mápleri hám adamlar minez qulqı mámlekettiń qálewine boysınıwshı xalıq hákimiyatı usı túsinikler menen sáwlelenedi.
Házirgi zamandag’ı rawajlań’an aldıńg’ı qatar mámleketlerdiń puqaralıq jámiyet qurıw teoriyası xám praktikasınan kelip shıg’atug’ın bolsaq puqaralıq jámiyet mınalardı ańlatadı;
Birinshiden, jámiyettiń iskerliginiń, jasawınıń ekonomikalıq, sotsiallıq xám ruwxıy salalarında ıqtıyarlı turde qáliplesken, mámleketlik emes birlespelerdi oz ishine alatug’ın birlik boladı.
Ekinshiden, jámiyettegi ekonomikalıq, sotsiallıq, shanaraqlıq, milliy, ruwxıy, ádep-ikramlıq, diniy óndirislik xám mámleketlik emes qatnaslardıń sisteması boladı.
U’shinshiden, puqaralıq jámiyet - bul erkin individler, ıqtıyarlı tu’rde qáliplesken shólkemler xám puqaralardıń xár tu’rli organlardıń zorlıq-zombılıqlarınan, aralasıwınan yamasa bir qálipke salıwlarınan nızamlı tu’rde qorg’alg’an jámiyeti boladı, onda xár bir adam ózligin kórsetiwge turaqlı mumkinshiliklerge iye boladı.
Mine usınıń menen qatarda puqaralıq jámiyettiń belgileri qáliplesken. Olar mınalardan ibarat:
1.Ekonomikalıq salada: mámleketlik emes sholkemler, kooperativ shirketler, jámáátler, aktsionerlik jámiyetler, uyımlar, korporatsiyalardıń bar ekenligi;
2. Jámiyetlik-sotsiallıq salada: shańaraq, partiyalar, jámiyetlik sholkemler xám xáreketler, islew xám jasaw orınlarındag’ı ózin-ózi basqarıw organları, mámleketlik emes massalıq g’alaba xabar quralları, jámiyetshiliktiń pikirin anıqlaw, qáliplestiriw xám sáwlelendiriw, dinniń mádeniyatlasqan tártipleri, jámiyetlik kelispewshiliklerdi sheshiwde ku’sh isletpesten, zorlıq-zombılıqsız nızamlar shegarasında sheshiwge ámel qılıwdıń barlıg’ı;
3. Ruwxıy-mádeniy salada: sóz, xu’jdan xám pikirler erkinligi, óz pikirin ashıq bildire alıwdıń real imkaniyatları, tvorchestvolıq, ilimiy xám basqada uyımlardıń g’árezsizligi, nızam xám ámeliy tárepten támiyinleńenligi.
Birinshi Prezidentimizdiń «Ózbekstan XXI ásir bosag’asında…» atlı shıg’armasında puqaralıq jámiyet máselesine ayrıqsha orın berilgen. «Biz ushın puqaralıq jámiyet – sotsiallıq mákan. Bul makanda nızam u’stin bolıp, ol insannıń ózin-ózi jetilistiriwge qarsılıq etpeydi, kerisinshe járdem beredi. Shaxstıń mápleri, onıń xuqıq xám erkinlikleriniń tolıq dárejede juzege shıg’ıwına kómeklesedi. Basqalardıń xuqıq xám erkinlikleri kemsitilmeydi. Erkinlik xám nızamg’a bag’ınıw bir-birin tolıqtırıp turadı. Ózbekstanda bul protsesstiń nızamlıq tiykarları dóretilgen. «Biraq ele jámiyet xám puqaralar mámleketti basqarıwg’a qatnasıwı ózleri qanday basqarılıp atırg’anı xaqqında mag’lıwmat alıw xuqıqın ańlay baslawına xám bul xuqıqtan paydalana alatug’ın xuqıqına erisiw kerek. Sonda g’ana mámleket xám onıń institutları, xámeldar adamlar jámiyet xám puqaralar aldındag’ı óz minnetlerin sezedi. Bunıń ushın puqaralardıń siyasıy iskerligin kóteriw kerek».
Puqaralıq jámiyettiń negizleriniń qáliplesiwinde kóp partiyalıq sistemanıń hám jámáátlik shólkemlerdiń qáliplesiwi, rawajlanıp barıwı shárt. Jámiyette turaqlılıqtı bekkemlewde xalal, siyasıy mádeniyatlı oppozitsiyanıń roli artadı. G’alaba xabar qurallarınıń jámiyettegi roli ku’sheyedi.
Birinshi Prezidentimizdiń pikirinshe, jámiyette tereń reformalardı ótkeriw ushın xám onı tag’ıda jetilistiriw, adamzattıń mıń jıllar dawamında oylap tapqan demokratiyalık qadriyatların tolıg’ı menen ózlestirip alıwdı talap etedi. Ulıwma aytqanda, demokratiya degende xámmeniń mápi ushın kópshiliktiń xákimiyatıń xám azshılıqtıń erkin xurmet qılıw tusiniledi. Al, eger tolıg’ıraq aytatug’ın bolsaq demokratiya xalıqtıń óz erkinligi xám g’árezsizligine kóz qarasında, xár bir insannıń óz mápleriń xám xuqıqlarıń jámiyetlik mápten kelip shıg’a otırıp ózinshe sheklewleride xám sonday-aq basqalar tárepinen insannıń xuqıqlarıń basqalar tárepinen sheklewlerge xáreketlerden qorg’awda puqaralardıń ózin ózi basqarıw forması boladı. Baslısı demokratiya tusinigin qanday talqılawında emes, onıń qanshelli real haqıyqıy jasawg’a uqıplı ekenligi áxmiyetli.
Ózbekistanda puqaralıq jámiyeti tiykarların jaratıw hám rawajlandırıw boyınsha ámelge asırılģan jumıslardı puqaralıq jámiyeti qaliplesiwiniń monitoriń qılıw ģárezsiz institute tárepinen 3 basqıshqa bólip analiz qıliw usınıs etiledi. Birinshi basqish óz ishine 1991-2000 jillardi aladi. Bul dawirde, birinshi náwbette puqaralıq jámiyettiń qáliplesiwiniń tiykarları jaratıldı.
Ekinshi basqısh (2000-2010 jıllar) da mámleketti demokratlastırıw modernizatsiyalaw boyinsha aktiv dawam ettirildi.
2010 j 12 noyabrda Ózbekistan Respublikasi Prezidentiniń “Mámleketde demokratik reformalardı jáne de tereńlestiriw hám puqaralıq jámiyetin rawajlandırıw Konsepsiyasi”járiya qilindi. Bul Konsepsiya mámleketimizde puqaraliq jamiyetin rawajlandırıw boyinsha alip barilıp atırģan islerdiń ekinshi basqishina juwmaq jasadı hám jańa – úshinshi basqishın baslap berdi.

1^ Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт – пировард мақсадимиз. Т.: Ўзбекистон. 2000. 8-жилд. -Б331.

2^ Каримов И. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз.Тошкент. “Ўзбекистон”, 1999.7-жилд 388-бет.

3^ Каримов И .А.Ўзбекистон:миллий истиқилол,иқтисод,сиёсат,мафкура.-Тошкент, “Ўзбекистон”, 1996, 1-жилд.126-бет.

4^ Каримов.И.А.Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир.Тошкент,”Ўзбекистон”,1996,3-жилд.34-бет.