1-topshiriq. Elektron biznesning turlarini sanab bering. 2-topshiriq. Rasmda keltirilgan elektron biznes modelini tushintirib bering

4-topshiriq.Rasmda keltirilgan elektron biznes modelini tushintirib bering.

Barchamizga juda yaxshi ma’lumki, jahon hamjamiyatining ko’zlangan rivojlanish va farovonlikka erishish uchun, axborot texnologiyalariga (AT) bo’lgan ehtiyoji katta sur’atlar bilan oshib borayapti. Iqtisodiy o’sishning faollashuvi, dunyo aholisi yashash darajasining yaxshilanishi axborot texnologiyalarining kundalik hayotimizga singib ketagani natijasidir. Dunyo tajribasi shuni ko’rsatadiki erkin axborot oqimining ta’minlanishi bozor iqtisodiyotiga o’tishni tezlashtiradi va sotsial farovonlikni oshiradi.

Axborot texnologiyalarining tez rivojlanishi iqtisodda ham o’z aksini topmasdan qolmaydi. Hozirgi kunda iqtisodda, ayniqsa tadbirkorlik sohasida erishilayotgan yutuqlar negizida aynan axborot texnologiyalari turli segmentlarining yuqori darajada rivojlanganligi va samarali qo’llanishi yotadi. O’zbekiston iqtisodiyoti ham bundan mustasno emas albatta. Yaqqol misol sifatida axborot texnologiyalarining bir qator segmentlari masalan, ma’lumotlar yetkazish tarmoqlari, axborot internet-resurslari va ular orasidagi elektron hujjat almashuv, biznes va tijoratning barqaror rivojlanayotganini keltirish mumkin. O’zbekiston uchun axborot texnologiyalarini rivojlantirish yangi iqtisodiy aloqalarni ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Lekin bu jarayon, axborot texnologiyalari sohasida ta’lim standartlarining oshishi, milliy telekommunikatsiya tarmoqlarining modernizatsiyalashuvi, huquqiy bazaning shakllanishi oqibatida vujudga keladigan jamiyatning ma’lum darajadagi informatsion tayorligi mavjud bo’lgan holatdagina sodir bo’ladi.

O’zbekiston iqtisodiyotining ham bosqichma-bosqich rivojalnishi oqibatida biznes faoliyatini yuritishning yangi prinsiplari, ayniqsa elektron tijoratning ahamiyati juda oshdi. Bugungi kunga kelib, har bir internet foydalanuvchisi elektron tijorat so’zining ma’nosini tushunishga harakat qilib ko’rgan. Hali o’zining uzoq tarixini qurishga ham ulgurmagan bunday faoliyat bilan bog’liq AQSh bozorlarida yiliga o’rtacha 1,5-2 trln. AQSh dollari miqdorida mablag’lar aylanadi.

“Elektron tijorat” termini EDI (Elektronic Data Interchange – ma’lumotlarni elektron almashish), elektron pochta, internet, intranet (kompaniya ichida axborot almashish) va ekstranet (tashqi dunyo bilan axborot almashish) kabi texnologiyalarni o’z ichiga oladi. O’z navbatida Elektron kommersiya tizimi uch sinfga bo’linadi:

1.Chakana savdoni tashkil qilishbo’yicha (biznes-iste’molchi, B2C);

2.Biznes hamkor bilan aloqlar o’rnatish (biznes-biznes, B2B);

3.Iste’molchilar o’rtasidagi savdo (iste’molchi-iste’molchi, C2C);

4.Misol sifatida: – virtual auksion www.Ebay.com ni keltirish mumkin

5.Elektron tijoratning o’ziga xos qulayliklari va ustunliklari mavjud:

6. Xalqaro operatsiyalarda axborot olish tezligi oshadi;

7. Ishlab chiqarish va sotish davri qisqaradi;

8.Arzon kommunikatsion vositalardan foydalanish evaziga axborot almashish xarajatlari kamayadi.

Kompaniya axborot texnologiyalarini samarali qo’llash orqali iste’molchibilan ochiq munosabat o’rnatish, mahsulot va xizmatlar to’g’risida hamkor va mijozlarni tezkor axborot bilan ta’minlash, sotuvning alternativ yo’llarini, misol uchun tijorat saytlarida elektron do’konlar ochish va yaratish imkoni beradi.

5-topshiriq. Elektron biznesning turlarini sanab bering



6-topshiriq. Elektron tijorat bozorining setkorlarini tushintirib bering

1. Bo’lim – bu davlat tomonidan amalga oshirildan shart sharoitlar. Bularga Government(Davlat)-Administration(Ma’muriyat organlari) nazarda tutiladi.

2. Bo’lim – bu yuridik shaxslar nazarda tutilasi. Bularga Business(Biznes-korxona yoki firmalar)- Investors(Investorlar yoki sarmoya kiritadigan yuridik shaxlar) nazarda tutiladi.

3. Bo’lim – bu jismoniya shaxslar. Bularga (Customet, Citizen – xoridorlar) nazarda tutiladi. Bu bo’lim elektron tijoratni eng ko’p tarkalgan turi bo’lib, birinchi ish olib borayotgan bo’limlardan biri hisoblanadi.

Jahon hamjamiyatining ko’zlangan rivojlanish va farovonlikka erishish uchun, axborot texnologiyalariga (AT) bo’lgan ehtiyoji katta sur’atlar bilan oshib borayapti. Iqtisodiy o’sishning faollashuvi, dunyo aholisi yashash darajasining yaxshilanishi axborot texnologiyalarining kundalik hayotimizga singib ketagani natijasidir. Dunyo tajribasi shuni ko’rsatadiki erkin axborot oqimining ta’minlanishi bozor iqtisodiyotiga o’tishni tezlashtiradi va sotsial farovonlikni oshiradi1.

Axborot texnologiyalarining tez rivojlanishi iqtisodda ham o’z aksini topmasdan qolmaydi. Hozirgi kunda iqtisodda, ayniqsa tadbirkorlik sohasida erishilayotgan yutuqlar negizida aynan axborot texnologiyalari turli segmentlarining yuqori darajada rivojlanganligi va samarali qo’llanishi yotadi. O’zbekiston iqtisodiyoti ham bundan mustasno emas albatta. Yaqqol misol sifatida axborot texnologiyalarining bir qator segmentlari masalan, ma’lumotlar yetkazish tarmoqlari, axborot internet-resurslari va ular orasidagi elektron hujjat almashuv, biznes va tijoratning barqaror rivojlanayotganini keltirish mumkin. O’zbekiston uchun axborot texnologiyalarini rivojlantirish yangi iqtisodiy aloqalarni ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Lekin bu jarayon, axborot texnologiyalari sohasida ta’lim standartlarining oshishi, milliy telekommunikatsiya tarmoqlarining modernizatsiyalashuvi, huquqiy bazaning shakllanishi oqibatida vujudga keladigan jamiyatning ma’lum darajadagi informatsion tayorligi mavjud bo’lgan holatdagina sodir bo’ladi.

O’zbekiston iqtisodiyotining ham bosqichma-bosqich rivojalnishi oqibatida biznes faoliyatini yuritishning yangi prinsiplari, ayniqsa elektron tijoratning ahamiyati juda oshdi. Bugungi kunga kelib, har bir internet foydalanuvchisi elektron tijorat so’zining ma’nosini tushunishga harakat qilib ko’rgan. Hali o’zining uzoq tarixini qurishga ham ulgurmagan bunday faoliyat bilan bog’liq AQSh bozorlarida yiliga o’rtacha 1,5-2 trln. AQSh dollari miqdorida mablag’lar aylanadi2.

“Elektron tijorat” termini EDI (Elektronic Data Interchange – ma’lumotlarni elektron almashish), elektron pochta, internet, intranet (kompaniya ichida axborot almashish) va ekstranet (tashqi dunyo bilan axborot almashish) kabi texnologiyalarni o’z ichiga oladi. O’z navbatida Elektron kommersiya tizimi uch sinfga bo’linadi:

• Chakana savdoni tashkil qilishbo’yicha (biznes-iste’molchi, B2C);

• Biznes hamkor bilan aloqlar o’rnatish (biznes-biznes, B2B);

• Iste’molchilar o’rtasidagi savdo (iste’molchi-iste’molchi, C2C); Misol; sifatida – virtual auksion www.Ebay.com ni keltirish mumkin.

Nazorat savollari:

1.Elektron tijoratr sektorlaridagi modellarni ishlash jarayonlari.

1. D2C - to'g'ridan-to'g'ri iste'molchiga

Oddiy qilib aytganda, D2C modeli "bu vositachining farqi yo'q", u ishlab chiqaruvchi tomonidan oxirgi iste'molchilarga to'g'ridan-to'g'ri sotiladi. D2C rejimi nafaqat vositachilarni to'g'ridan-to'g'ri yo'q qiladi, ko'p xarajatlarni tejaydi, balki kompaniyalar va iste'molchilar o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri va samarali aloqa kanalini o'rnatadi.

D2C modeli korxonalarga brendlarni boshqarish va foydalanuvchi ma'lumotlarini to'plash uchun qulaydir. So'nggi yillarda AQShda mashhur zambil sotuvchisi Casper, Away, chamadonlar markasi ikkalasi ham D2C sohasidagi etakchilar.

2. Oq yorliq va shaxsiy yorliq

Onlayn savdoda siz o'z mahsulotingizni ishlab chiqarishingiz yoki ishlab chiqarishingiz yoki boshqa tovar belgilari ostida mahsulot sotishingiz yoki o'z brendingiz mahsulotlarini - boshqa ishlab chiqaruvchilar tomonidan ishlab chiqarilgan, ammo o'z brendingiz ostida sotiladigan mahsulotlarni sotishingiz mumkin.

Siz oq yorliqli mahsulotlarni sotib olishingiz, shuningdek, eksklyuziv savdolaringiz uchun noyob mahsulotlarni (Xususiy yorliqli mahsulotlar) ishlab chiqarish uchun ishlab chiqaruvchini yollashingiz mumkin. Ikkalasi bilan siz dizayn va ishlab chiqarishga investitsiyalar asosida texnik va marketing afzalliklarini izlashingiz mumkin.

3. Ulgurji savdo

Ulgurji modelda, chakana sotuvchilar mahsulotlarni katta hajmdagi chegirmalar bilan sotadilar. Ulgurji model an'anaviy ravishda B2B amaliyotiga aylandi, ammo hozirda ko'plab chakana sotuvchilar B2C muhitida to'g'ridan-to'g'ri byudjetni biladigan iste'molchilarga sotmoqdalar.

4. Dropshipping

Dropshipping, biz odatda "yo'q" deb nomlaymiz manba, stoklash yo'q, yo'q yuk tashish; yetkazib berishSo'nggi yillarda juda tez rivojlangan elektron tijorat modeli "modeli. Uning afzalliklari kirish uchun past to'siq bo'lib, mahsulotni etkazib berish zanjiriga ega bo'lishning hojati yo'q, lekin hech kimning mahsulotini sotish kerak.

Shu bilan birga, Dropshipping-da mahsulotlarni tanlashda ehtiyot bo'lish kerak, mahsulotlarni doimiy ravishda o'zgartirishi, mahsulot sifatini, mahsulot qadoqlashini, to'g'ridan-to'g'ri logistika va reklamaga yuqori darajada qaramligini va mijozlar to'planishining yo'qligi, qayta sotib olish tezligi, tovar yog'inlari va boshqalar. hanuzgacha Dropshipping-ni ko'p pul va ta'minot zanjirisiz tezda boshlashi mumkin bo'lgan sotuvchilarni jalb qilishdan to'xtatmaydi.

5. Obuna xizmati

Obuna modeli yangilik emas. 17 asrning boshlarida, Buyuk Britaniyaning nashriyot kompaniyalari har oyda o'zlarining sodiq mijozlariga kitoblarni taklif qilishda foydalanganlar. Faqat elektron tijorat paydo bo'lgandan keyingina obuna bo'ladigan tarkib va ​​xizmatlar nihoyatda boy bo'ldi.

Obunani iloji boricha osonroq tasavvur qilishingiz mumkin, ayniqsa har oyda / yil davomida sizning buyurtmangizdagi gullarga qarab. Hozirgi kunda deyarli har bir sohada turli xil obuna xizmatlari mavjud, bu iste'molchilarga katta qulaylik va pulni tejashga imkon beradi.

2.B2B (Business to business). C2C (Consumer-to-consumer). G2C (Doverment to consumer). C2B (Consumer-to-business).

1. B2B - Biznesdan biznesga

B2B modeli - bitta korxona mahsulot yoki xizmatni boshqa biznesga sotadi va xaridor ba'zan oxirgi foydalanuvchilar hisoblanadi, lekin ko'p hollarda xaridorlar oxirgi foydalanuvchilarga sotadilar. B2B modeli odatda uzoqroq savdo aylanishlarini, yuqori buyurtma qiymatlarini va yana takrorlanadigan xaridlarni anglatadi.

B2B modeli bozorning eng katta ulushini egallaydi va uning bozor qiymati s-yon bozoriga qaraganda ancha yuqori. Xususan, GE va IBM singari kompaniyalar kuniga xNUMX million dollarni tovarlarni biznes marketingiga sarf qiladilar. 60-da, Google B2015B xaridorlarining deyarli yarmi Millennials ekanligini aniqladi - bu 2-dan deyarli ikki baravar ko'p. B2012B onlayn savdosi o'sib borayotgan avlod biznes qarorlarini qabul qiluvchilarga aylanishi bilan tobora muhim ahamiyat kasb etadi.

2. B2C - iste'molchiga biznes

B2C to'g'ridan-to'g'ri oxirgi foydalanuvchilarga sotiladigan model bo'lib, hozirgi kunda eng keng tarqalgan. Biz o'zimiz, iste'molchilar sifatida, Internetda xarid qilish - bu B2C modelimiz. Ushbu model so'nggi yillarda maksimal darajada ishlab chiqilgan, chunki qulay va qulay bo'lganligi sababli biz har qanday narsani to'g'ridan-to'g'ri o'ylab sotib olishimiz mumkin.

B2C sotib olish to'g'risida qaror qabul qilish jarayoni B2B modeliga qaraganda ancha qisqa, ayniqsa past qiymat kategoriyalari uchun. Shubhasiz, B2C korxonalarining o'rtacha buyurtma qiymati va takroriy xaridlari, shuningdek, B2B modeliga nisbatan ancha past.

3. C2B - biznes uchun iste'molchi

C2B modeli - bu biznes xizmatlari yoki savdo modeli uchun individualdir. Ushbu model B2C modelidagi to'liq farq bo'lib, kroudsorsing loyihalari uchun javob beradi. Amalda, bu korxona uchun ham, xizmat ko'rsatuvchi shaxs uchun ham moslashuvchanlikni ta'minlaydigan juda ko'p turli xil shakllarda mavjud.

4. C2C - iste'molchiga iste'molchi

C2C ishi iste'molchilarni to'g'ridan-to'g'ri bog'laydi, tovarlar va xizmatlarni almashadi va veb-saytlarda ikkinchi qo'l yoki ishlatilmagan tovarlarni sotish C2C modelidir. Craigslist va eBay kabi kompaniyalar Internetning dastlabki kunlarida ushbu modelda kashshof bo'lishgan. C2C ishi xaridorlar va xaridorlar tomonidan talabga ega bo'lgan sotuvchilar tomonidan o'z-o'zidan o'sib borishdan foyda ko'rdi, ammo sifat nazorati va texnologiyani qo'llab-quvvatlashda qiyinchiliklarga duch keldi.

3.Elektron tijorat jarayonida ishtirok etuvchilarning o’zaro munosabati modeli turlari. B2B (Electronis Data Interchange-EDI, E-MARKETING, “E-TRADE”, E-CASH, ELECTRONIC FUNDS TRANSFER- EFT dasturining ishlash texnologiyasi.

Elеktron tijoratda savdoni tashkil qilish firmalarning raqobatini kuchaytiradi, monopoliyadan chiqaradi va mahsulotlarning sifatini oshirish imkoniyatini bеradi. Xaridorlar kundalik xayotida kеrakli mahsulotlar ichida sifatlilarini tanlashi mumkin. Chеt el firmalariga murojaat qiladi.

Elеktron pullar tushunchasi. Elеktron pul – bu pul birligiga tеnglashtirilgan bеlgilar hamda kupyura va tanga rolini bajaruvchi juda katta son yoki fayllardir. Bunday tizimning faoliyat ko’rsatish harajatlari boshqalaridan ancha kam. Bundan tashqari, elеktron pullar to’liq anonimlikni ta'minlashi mumkin, chunki uni ishlatgan mijoz haqida hеch qanday ma'lumot bеrilmaydi.

Elеktron pul birliklari.

WMY – O’zbеkiston zonasida opеratsiyalarni amalga oshirish uchun UZSning Y-hamyondagi ekvivalеnti.

WMR – rubl zonasida opеratsiyalarni amalga oshirish uchun RURning R-hamyondagi ekvivalеnti, WMR opеratsiyalarining kafili bo’lib WebMoney Transfer ning Rossiya hududidagi vakili “BMP” MChJ xizmat qiladi.

WMZ – AQSh dollarida opеratsiyalarni amalga oshirish uchun USD ning Z-hamyondagi ekvivalеnti.

WME – ЕVRO da opеratsiyalarni amalga oshirish uchun EURning E-hamyondagi ekvivalеnti, WMZ va WME opеratsiyalarining kafili bo’lib Amstar Holdings Limited, S.A. xizmat qiladi.

WMU – Ukraina zonasida opеratsiyalarni amalga oshirish uchun UAHning U-hamyondagi ekvivalеnti, WMU opеratsiyalarining kafili bo’lib “Ukrainskoе Garantiynoе Agеntstvo” MChJ xizmat qiladi.

WMB – Bеllorusiya zonasida opеratsiyalarni amalga oshirish uchun BYRning V-hamyondagi ekvivalеnti.

WMG – 1 gramm oltinning G-hamyondagi ekvivalеnti.

WBC va WMD – WMZningn S va D hamyonlardagi krеdit opеratsiyalari uchun ekvivalеnti.

Intеrnеt to’lov tizimlari, ular orqali to’lovlar va xaridlarni amalga oshirish.

Tеxnika vositalaridan, axborot tеxnologiyalaridan va axborot tizimlari xizmatlaridan foydalangan holda elеktron to’lov hujjatlari vositasida naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish elеktron to’lovdir.

Elеktron to’lov tizimida tovarG`xizmatlar to’lovi xaridorning elеktron hisobidan shaxsiy bank raqami hisobiga pul mablag’larini chiqarish imkoniga ega bo’lgan sotuvchining elеktron hisobiga pul mablag’larini o’tkazish yo’li bilan amalga oshiriladi.

Quyidagi elеktron to’lov tizimlari mavjud:

WEBSUM; iPAY; PAYNET; WEBMONEY; IntellectMoney; Perfect Money; RBK Money; V-money.

Elеktron to’lov tizimlari yordamida Intеrnеt va IP-tеlеfoniyaga ulanish uchun «PIN» kodlar va intеrnеt do’konlardan tovarlarni harid qilish, uyali aloqa xizmati, shaxar tеlеfoniyasi, kommunal xizmatlar, domеn va xosting, rеklama, tеlеvidеniе, chiptalar, datatsеntrlar, vеb rеsurslar uchun haq to’lash mumkin.

iPAY – bu UzExdagi birja savdolarida, www.uzbex.com global savdo maydonchasida, hamda iPAY tizimiga qo’shilgan intеrnеt do’konlarda onlayn to’lovlarni amalga oshirish imkonini bеruvchi, O’zbеkiston Rеspublikasi tovar hom-ashyo birjasining to’lov tizimidir.

7.Taskilotlarda va tadbirkorlikda elektron tijoratni B2B sektoridan foydalanishda samaradorlik omillari.

4.O‘zbekistonda elektron tijoratni B2B sektorini rivojlantirish munosabatlari.

«Ideal» holatda B2B andoza bo‘yicha elektron tijorat yuritish tadbirkorlarning avtomatik o‘zaro aloqadorligini ko‘zda tutadi. Xorijda B2B andozasi 40 yil oldin paydo bo‘lgan va keng tarqalgan. V2V andozasidan foydalanishning ikki ko‘rinishi bor: Birinchisi: ikki yoki undan ortiq korxonalar o‘zaro turli xil shartnomalar tuzadi. Misol: korxonalar Internet orqali shartnoma tuzishda o‘z takliflarini yuborishlari, hisob varaqalarini qabul qilishlari va to‘lovlarni amalga oshirishlari mumkin. Ikkinchisi: V2V sektorida elektron tijorat yuritishning rivojlangan tizimlarining o‘ziga

xos xususiyati bo‘lib, korporativ axborot tizimlari bilan integratsiya hisoblanadi. Shunday qilib, istiqbolda, nafaqat xarid va sotuv jarayonining avtomatlashuvi, balki korxona boshqaruvining kompleks avtomatlashuvi masalalari yechimi ham ta’minlanadi. Ichki bozor doirasida elektron tijoratning bu yo‘nalishi ichki ishlab chiqaruvchilar

orasida yangi tijorat aloqalarini vujudga keltirishga yordam berdi, shuningdek, materiallar va uskunalarni xarid qilish jarayoni sezilarli darajada yengillashdi. Xalqaro darajada B2B andoza bizning ishlab chiqaruvchilarga dunyo bozorida ishtirok etishiga keng imkon yaratdi. B2B andozasini qurish va muvaffaqiyatli faoliyat yuritish maqsadida mo‘ljallangan bozor segmenti shu kabi yechimlarni qabul qilish va joriy etishga tayyor bo‘lishi lozim. Bozorning bu segmenti bir necha tasnifga ega bo‘lishi kerak. Ularning eng ahamiyatlisi quyidagilardir: hajmlilik va sig‘imlilik. Tabiiyki, Shimoliy Amerika, G‘arbiy Yevropa va bizning bozorlar uchun hajm bo‘yicha ko‘rsatkichlar keskin farqlanadi. Turli xil korxonalar va ishtirokchilar bozorning bu segmentida har biri o‘z maqsadini ko‘zlaydi, lekin B2B andozasini tadbiq etib, undan foydalanishda hamma yutishi mumkin. Texnologik yechimlarni yetkazib beruvchilar B2B andozasini amalga oshirishda o‘z mahsulotlari texnologiya va ilmlarini sotuvdan va keyinchalik bu bo‘yicha elektron tijorat jarayonini olib borish funksiyalarni amalga oshirishdan yutishadi. Ta’kidlab o‘tish lozimki, ko‘p hollarda korxonalar axborot resursining egasi yoki to‘la huquqli hamkori bo‘lib qoladi va uning faoliyatidan foyda olishda qatnashadi. Sotuvchi - korxonalar sotuv bozorini kengaytiradilar, mahsulot yetkazib berish zanjirini va sotuv bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarni qisqartiradilar, har bir buyurtma bilan alohida ishlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar.