1. Transformatorlar haqida umumiy tushunchalar

Qisqa tutashuv rejimi
Kuch avtotransformatori umumiy yoki parallel oram deb nomlanuvchi bitta oram yuqori kuchlanishli (YK), o’rta kuchlanish va past kuchlanishli (PK) tarmoqlarda qisqa tutashuv hisoblanadi. Quvvat uzatish tizimining bir qismi sifatida, xizmat ko'rsatishda avtotransformatorda elektrodinamik kuch va oqim kuchlanishiga duchor bo'ladi. Qisqa tutashuv toklari avtotransformator chulg’amlarining izalatsion va emirilishini keltirib chiqaradi, izolyatsiya qilingan materiyallar nosozligi ish kuchlanishidan sezilarli darajada yuqori fazali zo'riqishlarga olib kelishi mumkin [1]. Natijada, ichki o'ramning buzilishi sodir bo'lishi mumkin va natijada izolyatsiyaning ishdan chiqishiga olib kelishi mumkin [2], [3]. Kuch avtotransformatorning bir fazali qisqa tutashuv jarayonida ketma -ketlikda chulga’mlarga bog'liq. Shu sababli, yulduz neytral o'rash odatda uchinchi garmonik oqimlar uchun past yo'lini ta'minlash va assimetrik yuklanish natijasida kelib chiqadigan tok va kuchlanish muvozanatini kamaytirish uchun, shuningdek kompensatsiyani ulash kabi boshqa maqsadlarda ishlatiladi. Bir fazali yulduz neytral odatda nominal quvvatning kamida uchdan bir qismiga teng va eng yuqori nominal kuchlanishga ega. Bir fazali qisqa tutashuv uchinchi darajali terminal yoki tashqi ta’sirlar, shuningdek, asosiy oramdagi nosozliklari natijasida yuzaga kelgan qisqa tutashuvli nosozlik ta'siriga bardosh berishi kerak. O'rnatilgan terminal delta uchinchi o'rash, ba'zan o'rash bir barqarorlashtirish deb ataladi, bosqichlaridan faqat bitta jarayonlarni ko’rish orqali ulanishlardan avtotransformator mavjudligini yaxshilaydi, asoslantirilgan deltasining bir burchagini tashkil etadi. Ma’lumot [4] qisqa tutashuv tadqiqotlar uchun bir fazali kuch avtotransformator model keltirilgan. Model nominal kuch pozitsiyalarini va tizimlar orasida o'zgarishlar o'zgarishini hisobga oladi. Bitta terminalda qisqa tutashuv yordamida elektr tizimi xatolarini hal qilish uchun tizimli yondashuv taqdim etiladi simmetrik va nosimmetrik rejimlarni ko’rish imkoniyati bo’ladi. Hujjatlardan [5]- [6] yuklama, qisqa tutashuv va o'tkinchi jarayonlarda kuchlanishlarni tahlil qilish uchun avtotransformator modellarini tavsiflaydi. Bunda elektromagnit impuls sinovi natijalaridan olingan yuqori chastotali avtotransformer modeli keltirilgan. Ma’lumot aybi sharoitida kuchlanish va oqimlarga bitta terminal ulangan bir fazali chulg’am ta'sirini ta'riflaydi. Bu hujjatlar qisqa tutashuv tadqiqotlar uchun autotransformator modelini ishlab chiqish hisoblanadi. Model Matlab/Simulinkda ishlab chiqilgan va tasdiqlangan [7]. Avtotransformer o'lchamlarini va himoya relesini sozlash uchun zarur bo'lgan qisqa tutashuv tizimi ishlarini bajarishda ushbu modelning qo'llanilishi foydali bo'lishi mumkin. Yulduz neytral ulangan birlamchi o'ramning fazali kuchlanishlarga va elektr tok oqimlarga ta'siri tahlil qilindi.
Qisqa tutashuv tajribasida transformator to'yinmagan, shuning uchun kuchlanish kuchayib boradigan joriy Iqchiziqli ravishda o'zgaradi. Qisqa tutashuv toklari oqimning kvadratiga mutanosibdir. Kuchlanish o'zgarganda quvvat koeffitsienti cos doimiy bo'lib qoladi, chunki faol va reaktiv tarkibiy qismlar o'rtasidagi nisbat deyarli o'zgarishsiz qoladi.
Qisqa tutashuv tajribasidan

Tajribani o'tkazayotganda, nominal toklar transformator cho’lg’amlari orqali oqib chiqishini yodda tutish kerak, bu cho’lg’amlarni isitish tufayli o'zgarishi mumkin. Tajriba o'tkazayotganda, cho’lg’amlarning qarshiligini 750 C haroratga o’tkazish kerak.
Qisqa tutashuvlar misda tezlashadi. Po'latdagi yo'qotishlarni e'tiborsiz qoldirish mumkin, chunki tajriba nominaldan 10-20 baravar past kuchlanishda amalga oshiriladi va po'latdagi yo'qotishlar kuchlanish maydoniga mutanosibdir. Shuning uchun po'latda qisqa tutashuv tajribasida yo'qotish, qisqa tutashuv tajribasi Unombilan solishtirganda 100-400 marta kamroq. Qisqa tutashuv yo'qotilishini formuladan topish mumkin

Bu yerda

Transformatorlar nazariyasida qisqa tutashuvdagi kuchlanish tushunchasi katta
ahamiyatga ega Uq- bu qisqa tutashuv tajribasida transformator cho’lg’amlarida nominal oqimlar oqadigan kuchlanish.


Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak payvandlash transformatori juda koplab ishlarni bajaradi. Payvandlash transformatri qisqa tutashuv rejimiga asoslanadi. Qisqa tutashuv rejimeda ishlagani ya’ni unda metalda elektr tokining musbat va manfiy qutblari natijasida metal eriydi va keyinchalik birlashtiriladi. Bir so’z bilan aytganda payvandlash transformatorining qisqa tutashuv rejimida ishlashi juda qiziqarli va murakkab. qanday kuyishi yo'qligini tekshirish uchun vizual tekshirishni amalga oshiring. Keyinchalik uning qanday simi borligini aniqlang. Unda bitta sim to‘g‘ridan-to‘g‘ri yuqoriga ko‘tarilib, ikkitasi undan pastda parallel bo‘ladimi (Y-ulanish), shu 3 simdan yuqorida ketma-ket 2 sim (X ulanishi) yoki bir-biriga parallel bo‘lgan 4 sim boshqa to‘rtta to‘plamning yonida X konfiguratsiyasini kutmoqdami. Agar u qaysi turdan foydalanishini bilmasangiz, bu nuqtada davom etish befoyda bo'ladi, chunki davom etishdan oldin quvvat manbaini ikki marta tekshiring. Ishlatilayotgan elektr quvvati jihozning nom yorlig'ida ko'rsatilgan talablarga ham javob berishiga ishonch hosil qiling.
Transformatorlar payvandlashda elektr tarmog'idan o'zgaruvchan tokni past kuchlanishli, yuqori amperli oqimga o'zgartirish uchun ishlatiladi. Payvand choklari haqida gap ketganda qalinligi muhim bo'lganligi sababli, bu parametr qanday materiallarni bir-biriga payvand qilish mumkinligini ko'rsatadi qanchalik aloqa qilishini nazorat qiladi. Agar elektr toki zanjiridagi ikkita nuqta o'rtasida elektr toki yetarli darajada yuqori bo'lsa, elektronlar bir nuqtadan ikkinchisiga sakrab o'tadi va simning eritilishiga olib keladigan reaktsiyaga sabab bo'ladi. Ushbu jarayonni aniqroq boshqarish uchun biz amperni yuqoriga yoki pastga o'zgartirib, bir vaqtning o'zida voltlarni sozlash orqali tok kuchimizni o'zgartirishimiz mumkin - shuning uchun agar siz quvur yoki metall plitalar kabi qalinroq narsalarni qidirsangiz, lekin juda qalin emas, chunki u Avtomobil kuzov panellarini bajarayotganda qatlamlardan o'tish qiyinroq bo'ladi, deydi 1/4 dyuymli galvanizli po'lat plitalar chuqurligi 6 dyuymdan ortiq bo'lgan narsalarni ishlatishdan saqlaydi, chunki ular 3 dyuymdan yupqa chiqadi.



Foydalanilgan adabiyotlar:

1.S.Majidov ,,Elektr mashinalar va elektr yuritma”

Toshkent 2005y
2.SH.A.SHaripov Y.K.Jo’rayev ,,Elektr qurilmalar asoslari’’ 2009y
3. http\\ilmiy.bmti.uz
4.www.Ziyonet.uz