1. Ulgurji farmatsevtik tashkilotlarining funksiyalari. Ulgurji savdo tashkilotlarining tasnifi

4. Ulgurjiomborxonadagiasosiyjarayonlar
Zamonaviy farmatsevtika omborlari – bu mahsulotlarni joylashtirish, ularnisaqlash,tashish,nazoratvaxavoalmashinuviuchunshart-sharoitlaryaratishni
ta‘minlaydigan ixtisoslashgan ko’p kavatli inshoatlar hisoblanadi. Omborxonazamonaviyjixozlanganichkistrukturagaegabo’lishikerak,undaturlixiltexnikavositalaridan (jixozlar) foydalanadigan ko’plab maydonlar mavjud bo’lib,omborlar bo’limmalarida bajariladigan ishlarni tartibga solish uchun optimalsharoit yaratish muximdir. Ruxsatsiz shaxslarning ishlab chikarish binolariga(kabulkilish,saralash,saklash,yig’ish,joylashvajo’natishuchunmo’ljallanganomborning birkismi)kirishitaqiqlanadi.
Yuklashtushirishmaydonibittayokiikkitaaloxidaxududdabo’lishimumkin
–yuklashvatushirish.
Qabul qilish- omborxonada dori vositalarini va tibbiy buyumlarni qabulqilishomborxonaningqabulqilishbo’limitomonidanamalgaoshiriladi.Tovarlarniqabulqilishvategishlibo’limlargaberishniamalgaoshirishmaqsadidakamidauch kishidan iborat qabul hayati tashkil etiladi. Qabul hayati raisi qabul bo’limiboshlig’i,qichikishxajmigaegaomborlardaesadorixonaomborimudirihisoblanadi.Qabulqilishhayatitarkibigabo’limmudirlari,tovarqabulqilishga
tegishliboshqashaxslarxamkirishimumkin.Ba‘zixollardahayattarkibigamutaxasis-ekspertlaryokibetaraftashkilotvakillarikiritilishimumkin.Qabulqilishda,yuklash-tushirishishlariniolibborishdadorivositalarinivatibbiybuyumlarni yog’in-sochinlardan, quyosh nurlarining bevosita ta‘sirlaridan, yuqoriyoki pastharoratdanhimoya qilish ta‘minlanishi kerak.
Qabulqilishquyidagijarayonlardaniborat:
- qabulqilishjarayonigatayyorgarlikishlari;
- qadoqningbutunliginitekshirish;
- tovarnitushirish;
- qabulqilishjoyigaolibkelish;
- tovarniochish;
tovarnisonjixatdanqabulqilish;
- tovarnisifatjixatdanqabulqilish;
- saqlashjoyinianiqlash.
- Tovarlarnisonjixatdanqabulqilish-buxujjatasosidaaniqsoniningmuvofiqliginisolishtiribqabulqilishdir.Bundaquyidagioperatsiyalarbajariladi:
- Tovarlarniochishuchunjoytayyorlash;
- Qadoqlarniochish;
- Sonjixatianxisoblash(tortish);
- Sonjixatdanxujjatbilansolishtirish.
Qabulqilishdaishtiroketuvchishaxslardorivositalariningsonvasifatjixatdan qabul qilish qoidalari,tibbiyotda ishlatiladigan mahsulotlarni yuborishningasosiyhamdaaloxidaturlariniishlabchiqarishshakllarini,narxnavovaboshqalarniyaxshibilishimajburiydir.Dorixonaomborigazaxarliyokigiyoxvandlik vositalari kelishi bilan darxol zaxarli va giyoxvand dori vositalarisaqlash bo’limiga topshiriladi. Ularni son jixatidan va kuzatuv xujjatlariga mosligiomborxona mudiritomonidantekshiriladi.
Tovarnisifatibo‘yichaqabulqilish–Sifatbo’yichaqabulqilishdaquyidagilarga e‘tiborqilinadi:
- tovarshunoslarishjoyigatovarlarnikeltirish;
- Tovarlarniochish;
- SHartnomabitimaasosidatovarnimuvofiqliginisolishtirish.
Qabul qilish jarayonida dori vositalarining qadog’ida ezilgan,singan xolatlaraniqlansa vakuzatuv xujjat me‘yorlariga javob bermasa u tovarni identifikatsiyaqilinmagunchaaloxidaajratilgan(karantin)xonagajoylashtiribquyiladi.Aniqlangandanso’ngtovarniishlabchiqaruvchigaqaytariladiyokiyo’qqilinadi.
Tovarnijoylashtirish va saqlash- Omborxonada barcha dori vositalari vatibbiybuyumlarstellajlardavatagliklardajoylashtirilishikerak.Dorivositalariniva tibbiy buyumlarni polda tagliklarsiz joylashtirishga yo’l qo’yilmaydi. Tagliklarpoldabirqatordayokistellajlarningbalandligihisobgaolinganholdastellajlardabirnechaqavatda joylashtiriladi.
Dori vositalarini va tibbiy buyumlarni saqlash xonalari va ulardagi asbob-uskunalar,jihozlartozaholatda saqlanishikerak.
Ishlabchiqaruvchilarvaulgurjirealizatsiyaqiluvchitashkilotlardorivositalarivatibbiybuyumlarningbuzilishi(to’kilishi,sochilishi,sinishi),
mikroorganizmlartomonidanshikastetkazilishivadorivositalarikesishgankontaminatsiyasiningoldiniolishuchuntegishlichoralarniko’rishikerak.
Dorivositalarinisaqlashdao‘zigaxosxususiyatlari
Dori vositalarini saqlash maxsulot xarakatining barcha bosqichlarida, ya‘niishlab chiqaruvchilardan iste‘molchilarga etib borgunga qadar amaldagi me‘yoriyxujjatlartalablariasosidaolibborilishikerak.
Mazkur talablarga rioya etmaslik, dori vositalari va tibbiy buyumlar sifatinibuzilishiga va natijada bemorlarning sog’lig’iga salbiy ta‘sir etqazilishiga olibkelishi mumkin. Tovarlarni saqlash talablariga rioya etmaslik litsenziya talablari vashartlarini ko’pol ravishdabuzilishidebbaxolanadi.
Dori vositalarini va tibbiy buyumlarni saklashni tashkil etishda kuyidagilarnita‘minlashkerak:
- tegishlibinolar,uskunalarmavjudligi.
- etarlisaqlashsharoitiniyaratish;
-tovarlarniguruxlarbo’yichajoylashtirish(tizimlashtirish)
Dorivositalarinisaqlashxonalarigaqo‘yiladigantalablar
Dori vositalari va tibbiy buyumlarni saklash xonalari ularning xavfsizliginita‘minlashi kerak. Xonalar devorlarining ustki qismi,xona shiftlari silliq bo’lishivanamlattabilantozalashishlariniolibborishimkoniyatinita‘minlashikerak.Dori vositalarini saqlashxonalarida xavoning ma‘lum bir xaroratni va namliknisaqlashimkoniyatimavjudbo’lishikerak,budori-vositalarinibirlamchivaikkilamchi (iste‘molchi) qadoqlariga joylashtirilgan yo’riqnomalar asosida ishlabchiqaruvchilar talablariga muvofiq saqlash imkonini beradi. Omborxonadaxavoxarorativanamlikxarkunimaxsuselektrondasturdayokisahifalariraqamlangan, tikilgan va muhrlangan (agar muhr mavjud bo’lsa) jurnalda qaydetilishilozim.
Xidlivabo‘yovchidorivositalarisaqlash
Xidli dori vositalari guruxiga uchuvchan xamda uchuvchan bo’lmagan lekino’ta xidli dori vositalari kiradi. Ularni germetik yopiq idishlarda bir biridan aloxidaxoldanomi bo’yicha saqlanadi.
Bo’yovchixususiyatlidorivositalariga-idishlarda,jihozlardavarangliizqoldiruvchi oddiy sanitar-gigenik ishlovda yuvilmaydigan dori vositalari kiradi(brilliantyashili,metelen ko’ki,indigokarmin vaxokazolar).
Bo’yovchidorimoddalarialoxidamaxsuszichyopiluvchishkaflardasaqlanadi (nomi bo’yicha). Bo’yovchi moddalarni ishlatishda ularning xar biriuchunaloxidatorozilar,xovonchalar,shpatellarvaboshqainventarlarajratiladi.
Dorivor o’simliklar xom ashyosi va yig’malarni saqlashda quyidagilar talabetiladi:
A) yaxshiyopiladiganidish;
B) quruq yaxshi ventilyasiyalanuvchi xavo almashinuvi ta‘minlangan xona.Idishningturixomashyosisaqlash joyigabog’liq.
Omborxonadadorivoro’simliylarxomashyosiso’kchaklardasaqlanadibuning uchun yopiq yashiklar, qoplar (kesilgan xom ashyo) ikki qavatli qoplar,kartono’ramlari(poroshoklar)bo’lishi kerak.
O’ztarkibidaefirmoylarinisaqlovchi(masalan:shalfeyo’ti),ayrimgigroskopik o’tlar, barglar, mevalar (masalan:angishvonagul)bargi, dalachoy vaboshqalar)aloxidayaxshiyopiladiganidishdasaqlanadi.
Tezalangaoluvchiprekursorlarnisaqlashdaularningfizik-kimyoviyxossalarini xisobga olish kerak. (sirka kislota angidridi, atseton, etil efiri, xloridkislotasi,fenilsirkakislotasi,sulfapt kislotasi,toluol).
Tez alanga oluvchi prekursorlarni mineral kislotalar (ayniqsa oltingugurt vaazotkislotalari),siqilgangazlar,yonuvchimoddalar(o’simlikyog’lari,oltingugurt,bog’lov vositalari), shunigdek, organik moddalar bilan portlovchi aralashmalar(kaliyxlorat,kaliypermangant),kaliyxromatvaxokazolar)xosilqiluvchinoorganik tuzlarnibirgasaqlashtaqiqlanadi.
Prekursorlarbilanishlaganda(qadoqlash,joydan-joygatashish,yuklash)extiyotkorlikchoralariko’rilib,idishningxolati,germetikligi,to’g’riliginidoimiykuzatibturganxoldailashilozim.
Tez alanga oluvchi prekursorlarn zich berkiladigan, mustaxkam shishali yokimetallidishlardasaqlanadi.SHishaidishlar,ballonvaboshqakattaxajmliidishlarning balandligi bo’yicha bir qator qilib saqlanadi. Ularni bir necha qatorga,isitishmanbalariyaqinigaqo’yishtaqiqlanadi.So’kchakvaisitishmanbasiorasidagi masofabirmetrdankambo’lmasligikerak.
Nitratvasulfatkislotalarnisaqlashdaularniyog’ochli,organiktabiatliboshqamodddalarbilanmunosabatdabo’lishiningoldiniolishlozim.
Nitroglitserineritmasi-portlovchimodda,unidorixonada,dorixonaomborlarida katta emas, yaxshi berkitiladigan sklyankalar yoki metall idishlardasalqin, qorong’i joyda saqlanadi, yong’indan extiyot bo’lishi kerak. Nitroglitserinsaqlaydigan idishni surish va shu prrparatni tortib olish juda extiyotkorlik bilanbajarilishizarur.
Efir(tibbiyotyokinarkozuchun)fabrikaningo’ramida,qorong’i,salqin(isitish asboblaridanuzoqroq)joydasaqlanadi.
Dietilefirbilanishlagandasilkitish,zarbaberish,ishqalashdansaqlanishikerak.
Kaliypermangantglitserin,oltingugurt,chang,organikmoylar,efirlar,spirtlar, organik kislotalar va boshqa organik moddalar bilan portlovchi birikmalarxosilqiladi.Unimaxsusajratibqo’yilganjoyda,tunukabarabanlarida,dorixonada-og’zizichmaxkamyopilganvayuqoridako’rsatilganvositardanalohidasaqlanadi.
Portlovchivatezalangaalangalanuvchivositalarnisaqlash
Portlovchi va tez alanga oluvchi vositalar aloxida (quruq, to’g’rikuyoshnuridan, yong’in va er osti suvlaridan ximoyalangan, birinchi kavatda, temir-betonkoplama xamda metall eshikli) xonalarga joylanishi kerak, xonaning poli eshigidanichkarigaqiyalanibsementlangan,o’yilmagantekisbulishikerak.
Yuqoriharoratta’siridanhimoyalanadigandorivositalarinisaqlashxususiyatlari
Yuqori xaroratdan (termolabil preparatlar) ximoya qilinishi talab etiladigandorivositalarinisaqlashme‘yoriyxujjatlartalablarigamuvofiqbo’lishikerak.
Pastxaroratta’siridanximoyalanishnitalabqiluvchidorivositalarini
saqlash
Past xarorat ta‘siridan ximoyalashni talab qiladigan dori vositalarini saqlash(fizik-kimyoviy xolati muzlagandan so’ng o’zgarib turadigan va xona xaroratidakeyinchalik tiklanmaydigan dori vositalar),qo’llash yo‘riqnomasidabelgilanganxarorat rejimiga muvofiqsaqlanadi.
Tayyordoriturlarinisaqlash
Barcha tayyor dori turlaritashqi yorliqli original qadoqda joylashtirilishi vasaqlanishi lozim. Hapdorilar va drajelarni tashqi ta‘sirdan himoyalangan va alohidabemorlarga berish uchun mo’ljallangan korxonaqadog’ida bir-biridan ajratilganholdasaqlashzarur.Hapdorilarvadrajelarnisaqlashquruqvayorug’danhimoyalangan joyda amalga oshiriladi.In‘yeksiyalarga mo’ljallangan dori turlarnisalqin, yorug’dan himoyalangan joyda, alohida javonda, idishning xususiyatlari(mo’rtlik)hisobgaolinganholdasaqlashlozim.Suyuqdoriturlar(siroplar,damlamalar)og’zigermetikpo’kaklangan,ustigachato’ldirilganidishda,yorug’likdanhimoyalanganjoydasaqlanishikerak.
Plazmao’rninibosuvchieritmalar00dan40Sgachaharoratdaalohida,yorug’danhimoyalanganjoydasaqlanadi.
Dezinfeksiyalovchivositalarnisaqlash
Dezinfeksiyalovchi vositalar (xloramin V va boshkalar) germetik berkitilganidishlarda saqlanadi. Saqlash uchun xona aloxida bo’lib va plastmassa, rezinax,amda metall buyumlar xamda tozalangan suv olinadigan xonalardan uzokrokdajoylashganbo’lishikerak.Bundasaqlashjoyisalkinvayorug’likdanximoyalanganbo’lishilozim.
Rezinabuyumlarnisaklash
Rezina buyumlardan iborat tibbiy buyumlarni saqlashga bo’lgan talablar:xonaquyosh nuridanhimoyaqilinganbo’lishi kerak.YOrug’likfaqat sun‘iy,
elektr orqali bo’lishi lozim.Quruq xonalarning namligini saqlash uchun karbolkislotasining2%lisuveritmasiidishlardaqo’yiladi.Rezinabuyumlarningelastikligini saqlash uchun xonalar va shkaflarda shisha idishda ammoniy karbonatsolibqo’yishkerak.
Bog‘lovchimateriallarnivayordamchivositalarnisaqlashtartibi.
Bog’lovchimateriallardaniborattibbiybuyumlarnisaqlashgaquyidagitalablarqo’yiladi:
bog’lovchimateriallarquruq,havoyaxshiaylanadigan,changvakemiruvchilardan himoyalangan xonalarda saqlanadi. Sterillanmagan materiallarniisitilmaydiganxonalardasaqlashgaruxsatetiladi.Sterilmateriallarniharorato’zgarishidao’ramsifatigata‘sirqilmasligiuchunularniharoratdarajasitezo’zgarmaydigan xonada saqlashga yo’l qo’yiladi; sterillangan bog’lov ashyolarikorxona qadog’ida saqlanadi. O’rami buzilgan yoki nam tortgan bo’lsa, u xoldamahsulotsterillanganxususiyatini yo’kotadi.
Dorivositalarinimuomaladanchiqarishvayo‘qqilishtartibi
«Dorivositalarivafarmatsevtikafaoliyatito’g’risida»giO’zbekistonRespublikasiQonunigamuvofiqsifatsiz,qalbakilashtirilgan,O’zbekistonRespublikasidaro’yxatdano’tkazilmagandorivositalarivatibbiybuyumlar,O’zbekistonRespublikasidaro’yxatdano’tkazilgandorivositalariningg’ayriqonuniynusxalarini,shuningdekmuomaladagidorivositalarivatibbiy
buyumlarni (keyingi o’rinlarda qo’llash uchun yaroqsiz dori vositalari va tibbiybuyumlardebataladi)ularninginsonsog’lig’igazararlita‘sirinitasdiqlovchifaktlaraniqlangantaqdirdamuomaladanchiqariladivayo’qqilinadi.
chiqindilarniutilizatsiyaqilish —chiqindilartarkibidanqimmatlimoddalarniajratibolishyokichiqindilardanikkilamchixomashyo,yoqilg’i,o’g’itsifatidavaboshqa maqsadlarda foydalanish;
qalbakilashtirilgan dori vositasi va tibbiy buyum — tarkibi yoki xususiyatito’g’risida yoxud ishlab chiqaruvchisi haqida yolg’on axborot ilova qilingan dorivositasivatibbiybuyum;
sifatsiz dori vositasi va tibbiy buyum — yaroqsiz holga kelgan va (yoki)yaroqlilikmuddati o’tgandori vositasivatibbiybuyum;
O‘zbekiston Respublikasida ro‘yxatdan o‘tkazilgan dori vositalariningg‘ayriqonuniynusxalari —intellektualmulkto’g’risidagiqonunhujjatlaribuzilganholdamuomalagakiritilgan dorivositalari.
Qo’llashuchunyaroqsizdorivositalarivatibbiybuyumlarularningegalariningyokisudningqaroribo’yichamuomaladanchiqariladiva30kunmobaynida yo’q qilinadi.
O’zbekiston Respublikasihududiga olibkiriladigandori vositalariningvatibbiybuyumlarnibojxonadarasmiylashtirishjarayonida,shuningdeksertifikatlashtirishsinovlarinatijasidaqo’llashuchunyaroqsizligianiqlanganbo’lsa,bundaydorivositalarivatibbiybuyumlarO’zbekistonRespublikasibojxona qonunchiligida belgilangan tartibda O’zbekiston Respublikasi hududidantashqarigachiqaribyuboriladi(reeksport)yokiyo’qqilingungaqadar bojxonarejimidajoylashtiriladivayo’q qilinadi.
Qo’llashuchunyaroqsizdorivositalarivatibbiybuyumlarniyo’qqilishbilanbog’liqxarajatlarularningegalarimablag’larihisobidanqoplanadi.
Yo‘qqilishusullari
Suyuq dori shakllari (ampulalardagi in‘eksiya qilish uchun eritmalar, paketlarva flakonlardagi, aerozol ballonlardagi eritmalar, miksturalar, tomchilar) sindirib(ezilib), (aerozol ballonlar oldindanteshibqo’yiladi) hamda suv bilan kamida1:100 nisbatda suyultirilib, hosil bo’lgan eritma kanalizatsiya tizimiga to’kiladi.Bo’shaganampulalar,aerozolballonlar,paketlarvaflakonqoldiqlarikonteynerlargajoylashtiriladivachiqindilarniutilizatsiyaqilishtalablarigamuvofiq yo’q qilinadi.
Yo‘qqilishtartibi
Qo’llashuchunyaroqsizdorivositalarivatibbiybuyumlarniyo’qqilish
«Aholining sanitariya-epidemiologik osoyishtaligi to’g’risida», «Ekologik nazoratto’g’risida» hamda «Chiqindilar to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi qonunhujjatlari talablarigaamalqilganholda amalgaoshiriladi.
Foydalanilganadabiyotlar
1.E.R.Toshmuxamedov,X.S.Zaynutdinovvaboshqalar―Farmatsevtikaishini tashkilqilish‖ Toshkent-2007221bet
2.O’zbekistonFarmatsevtikxabarnomasi.2002yil№4.29-bet.