1. Ulıwma maǵlıwmatlar

4. Órt qawipsizligi sistemasına talaplar

Órtni aldın alıw sisteması - órt júz bolıw sharayatların saplastırıwǵa qaratılǵan shólkemlestirilgen ilajlar hám texnikalıq qurallar kompleksi bolıp tabıladı.

Bul ilajlar óndiriste ılajı bolǵanınsha janbaytuǵın hám qıyın janatuǵın materiallardan paydalanıw texnologiyalıq processlerdi maksimal dárejede mexanizasiyalash hám avtomatlastırıw, órt qáwipi bolǵan apparatlar ornatılǵan bólmelerdi janbaytuǵın materiallar menen basqa bólmelerden ajıratıw yamasa bunday apparatlardı múmkin shekem sırtda ornatıw, yonuvchi elementlar ushın gyermetik ıdıslar hám úskenelerden paydalanıw, jay hawasınıń quramındaǵı yonuvchi gaz, puw hám shańlar muǵdarın ruxsat etilgen dárejede saqlaw, qizdırıw úskenelerinen tuwrı paydalanıw hám basqalar arqalı ámelge asıriladı.
Hár qanday óndiriste órtga alıp keliwshi derektiń payda bolishini aldın alıw bolsa, óndiriste órt deregin payda etbeytuǵın mashinalar, mexanizmler hám úskenelerden paydalanıw, mashina hám mexanizmlerden paydalanıw qaǵıydaları hám rejimlerine tolıq ámel etiw, elektr statikalıq zaryadları hám jıldırımǵa qarsı qorǵaw qurallarından paydalanıw, materiallar hám elementlardıń ıssılıq tásirinde, ximiyalıq hám mikrobiologik usılda óz-ózinen tutanıw sharayatların saplastırıw, belgilengen órtga qarsı ilajlardı tolıq ámelge asırıw, jay shegarasın udayı tákirarlanatuǵın túrde tazalap turıw sıyaqlı ilajlar arqalı ámelge asıriladı.
Órtga qarsı qorǵaw sisteması - órt óshiriw úskeneleri hám texnikalerinen paydalanıw, órtning qáwipli faktorlarınan qorǵaw etiwshi jeke hám jámáát qorǵaw qurallarından paydalanıw, órt xabarın beretuǵın hám órt óshiriw sistemasınıń avtomatikalıq apparatlarınan paydalanıw, ob'ekttiń konstruksiyaları hám materiallarıgaa órtdan qorǵawlaytuǵın quramlı boyawlar menen qayta islew tútinge qarsı qorǵaw sistemaları, evakuasiya jolları bolıwın taminlash, bınanıń órt bekkemliligi dárejesin tuwrı tańlaw sıyaqlı ilajlardı óz ishine aladı.
Órt tarqalıwın aldın alıw sistemaları bolsa, órtga qarsı to'siklarni ornatıw, apparatlar hám imaratlarda avarıya jaǵdayında óshiriw hám ko'shish úskenelerinen hám órtdan to'suvchi qurallardan paydalanıw, órt waqtında yonuvchi suyıqlıqlardıń toqılıwın aldın alıwshı qurallardan paydalanıw sıyaqlı ilajlar arqalı ámelge asıriladı.
Shólkemlestirilgen - texnikalıq ilajlarǵa bolsa, órtdan qorǵawlanıw xızmetin shólkemlestiriw, onı texnikalıq úskeneler menen taminlash, órt qawipsizligi boyınsha ob'ekt degi elementlar, materiallar, úskeneler, apparatlar hám texnologiyalıq processlerdi pasportlastırıw, órt qáwipsizligi boyınsha qánigeler tayarlaw hám olardı o'kitish, órt qawipsizligi boyınsha instruktajlar hám xalıq ortasında hár qıylı ilajlar ótkeriw, órtga qarsı kórsetpeler (instruksiyalar) islep shıǵıw hám basqa sol sıyaqlı ilajlar kiredi.
Órt hám jarılıwdıń sebepleri. YOng'in kelip shıǵıwın tiykarǵı sebeplerine tómendegilerdi mısal jol menende keltiriwimiz múmkin: qadaǵan etilgen orınlarda chekiw, ashıq jalınlardan paydalanıw, órt qawipsizligi boyınsha texnologiyalıq processlerdi buzıw yamasa olarǵa ámel etpeslik, materiallardı saqlaw qaǵıydalarına ámel etpeslik, statikalıq elektr zaryadlarına qarsı texnikalıq apparatlardan paydalanmaslik, atmosferanıń kúshli zaryadlarınan qorǵawlaytuǵın apparatlardan paydalanmaslik (jıldırım waqtında 2 v den 8 mln v kernew, 200000 A tok kúshi muǵdarında elektr zaryadları payda bolıwı múmkin), ishki yonuv dvigatellerin sınap kóriw hám olardan paydalanıw qaǵıydalarına ámel etpeslik, elektr úskeneleri hám apparatların nadurıs ornatıw yamasa olardı zorıqtırıw, qizdırıw sistemalarınan nadurıs paydalanıw, puw qazanları hám ıssılıq genyeratorlaridagi avtomatikalıq apparatlardıń buzılǵanlıǵı yamasa olardıń nadurıs ornatılıwı, islep shıǵarıw ımaratları hawası quramındaǵı gaz, puw hám shańlardı normalastırıwtirilmaganligi hám hakoza.
Órtni aldın alıw, materiallardıń janıw hám jarılıw boyınsha xarakteristikası. Óndiristegi barlıq materiallar janıw ózgesheligi boyınsha úsh túrge bólinedi:
-janbaytuǵın materiallar - sırtqı órt deregi tásirinde yonmaydi;
-qıyın yonuvchi materiallar - sırtqı órt deregi tásirinde janıp, derektiń tásiri toqtatilgach ǵárezsiz yonmaydi;
-yonuvchi materiallar - sırtqı órt dereginiń tásiri toqtatilgandan keyin de ǵárezsiz janıw ózgeshelikine iye boladı.
Tez yonuvchi hám yonuvchi suyıqlıqlar puwlanıw nátiyjesinde portlaytuǵın qospa ortalıq payda etedi. Bunnan tısqarı ayırım shańlardıń hawa menen qospası da jarılıwǵa qáwipli esaplanadı. Olar janıw hám jarılıw qáwipliligi boyınsha jarılıwǵa qáwipli (ayerozol jaǵdayında ) hám de janıwǵa qáwipli (ayerogel) túrlerge bólinedi hám tómendegi tórt klasqa ajratıladı :
I-klass - jarılıwǵa oǵada qáwipli shańlar, tutanıwınıń tómengi shegarası -15 g/m³
gacha bolǵan ortalıq ;
II-klass - tutanıwınıń eń tómengi shegarası 16 dan 65 g/m³ ke shekem bolǵan jarılıwǵa qáwipli ortalıq.
III hám Iv-klass - tutanıwdıń tómengi shegarası 65 g/m³ ten joqarı bolǵan janıwǵa qáwipli ortalıq. SH-klasstaǵı shańlardıń tutanıw temperaturası -250 °S, Iv-klasqa tiyisli shańlarniki bolsa - 250°S den joqarı.
Islep shıǵarıwdı jarılıw hám órt qáwipliligi boyınsha kategoriyalari. Islep shıǵarıw ol jaǵdayda isletiletuǵın yamasa saqlanatuǵın materiallardıń janıw ózgesheligi boyınsha 6 kategoriyaga ajratıladı hám olar - A, B, v, G, D, E kórinislerinde shártli belgilenedi.
A-kategoriyadagi islep shıǵarıw, jarılıw -janıwǵa qáwipli islep shıǵarıw bolıp, oǵan puwining tutanıw temperaturası 28°S den kem bolǵan hám hawa quramında 10 % ge shekem jarılıwǵa qáwipli hawa yamasa materiallar bolǵan hám de suw, kislorod, hawa yamasa óz-ara tásirde jalınlanıwshı materiallar isletiletuǵın islep shıǵarıw kiredi.
B-kategoriya - jarılıw -janıwǵa qáwipli islep shıǵarıw. Buǵan puwining tutanıw temperaturası 28 den 61°S ge shekem bolǵan suyıqlıqlar. Hawa quramında 10 % ge shekem jarılıwǵa qáwipli qısılǵan gaz, shańlar bolǵan, sonıń menen birge 5 % ge shekem tómengi jarılıw muǵdarı Npv>65 g/m³ bolǵan shańlar ámeldegi islep shıǵarıwlar kiredi.
V-kategoriya - janıwǵa qáwipli islep shıǵarıw, tutanıw temperaturası 61°S den joqarı bolǵan suyıqlıqlar isletiletuǵın hám Npe>65 g/m3 muǵdardaǵı yonuvchi shań, gazlar ámeldegi hawa ortalıǵı bolǵan, sonıń menen birge qattı yonuvchi materiallar isletiletuǵın islep shıǵarıwlar bolıp tabıladı.
G-kategoriya - órtga qáwipli islep shıǵarıw. YOnmaydigan materiallarǵa ıssılıq yamasa jalın tásirinde qayta islew qollanılatuǵın islep shıǵarıw.
D-kategoriya - órtga hám jarılıwǵa qawipsiz islep shıǵarıw. Bunda janbaytuǵın materiallarǵa suwıq jaǵdayda ishlov beriledi (jıynaw, ajıratıw, juwıw sexları ).
E-kategoriya - jarılıwǵa qáwipli islep shıǵarıw. YOnuvchi gaz hám jay kóleminiń 5 % muǵdarında jarılıwǵa beyim shańlar bolǵan islep shıǵarıw. Bunday mo'hitda órtsiz jarılıw júz boladı.
Ónimdi jiynastırıp alıwda órt qawipsizligi ilajların taminlash ushın juwapkerlik jumıs basqarıwshılarına, ónimdi jıynaw agregatlaridagi ot óshiriw quralları hám órtga qarsı apparatlardıń texnikalıq jaǵdayı ushın juwapkerlik bolsa islep shıǵarıw uchastkalarınıń basshılarına júkletiledi.
Kárxananıń basshısı hár jılı buyrıq menen (fermer xojalıq basqarıwı sheshimi menen) órim-jıynaw texnikalerin órtga qarsı tayarlawda, órt-texnikalıq bilimlerdi bekkemlew ushın oqıwdı shólkemlestiriw hám sınaq qabıllaw, órt qawipsizligi qaǵıydalarına ámel qılıw boyınsha instruktajlar ótkeriw ushın juwapker shaxstı tayınlaydı.
Hámme xızmetkerler órt - texnikalıq minimumı programması boyınsha oqıtılǵan jáne bul boyınsha sınaq tapsırǵan bolıwlarikerak. Órt-texnikalıq minimumı sınaq nátiyjesi boyınsha bahalaw kestesi to'lg'aziladi.
Ónimdi jıynaw hám azıqlardı tayarlawǵa tartılǵan barlıq jumısshı, xizmetkerlerge órt qawipsizligi ilajları haqqında instruktaj ótkeriledi. Oqıw hám instruktajdan ótpegen shaxslar bul jumıslarǵa qoyılmaydı.
Eger o'rilgan donni bir yo'la arnawlı saqlanatuǵın jayǵa tashib ketiw múmkinshiligi bolmasa waqtınshalıq dán qırmanları g'alla maydanından 100 m, jay hám imaratlardan 50 m den kem bolmaǵan aralıqta jaylastırılıwı zárúr. Atız shertekleri g'alla maydanlarınan, gúdi maydanlarınan 100 m uzaqlıqta jaylasıwı hám átirapı 4 m den kem bolmaǵan keńlikte súdigarlanishikerak. Mámleket órt qadaǵalawı inspektorı fermer xojalıǵı boyınsha bul máseledegi juwapker menen ónimdi o'rib-jıynap alıwda isletiletuǵın texnikalerdi qarawdan ótkeredi. Qaraw waqtında texnikanıń sazlıǵı hám hár bir kombayndı eki ot óshirgish menen, 2 2 m ólshem degi kiyiz, eki shvabra hám eki bel menen, traktorni ot óshirgish hám bel menen, avtomobillerdi ot óshirgichlar hám bel gúrekler menen támiyinlengenligi tekseriledi.
G'alla maydanında órt shıqqanda keń maydan boylap tarqalıwın aldın alıw maqsetinde g'alla maydanı 50 ge den artıq bolmaǵan uchastkalarǵa bolınıp átiraplarınan 8 m keńlikte g'alla o'rib alınadı hám g'allasi o'rilgan jay 4 m keńlikte súdigarlap shıǵıladı. G'alla maydanın temirjolǵa, ormanǵa, jollarǵa, jaqın uchastkaları bolsa 2 m keńlikte súdigar etiledi.
Órim-jıynaw agregatlari qasında súdigarlaytuǵın agregat bolıwı zárúr. Dalada jumıs waqtında ashıq órttan paydalanıwǵa ruxsat berilmaydi. Texnikalerden janılg'i aǵıwın waqıtında toqtatıw shaqmaq hám óshirgichning sazlıǵın turaqlı baqlaw kerek. Hár úsh kúnde dvigateldiń shıǵarıw trubaları hám shaqmaq óshirgichlari qasmoqdan tazalanadı.
Órim-jıynaw waqtında agregatda, g'alla maydanında hám sabanlar gúdileri qasında chekiw qadaǵan etiledi. Chekiw jayı gúdi hám kombaynlardan 30 m uzaqlıqta úskenelenedi. Bul jay átirapı haydaladi hám suwlı bochka menen támiyinlenedi.
Traktorlar hám kombaynlar ushın waqtınshalıq toqtap qalıw jayı qurılıstan, qırmannan hám g'alla maydanlarınan keminde 100 m uzaqlıqta ajratıladı. Kombaynlardı tungi toqtap qalıw jayında olar arasındaǵı aralıq 20 m den kem bolmawikerak.
Sabanlardı gúdilew jaylarında tórtew ot óshirgish, eki suwlı bochka, eki shelek, tórtew bel, tórtew shvabra súyengishsiz turatuǵın hám nárwan bolıwıkerak. Sabanlar gúdileri qurılıstan 50 m, temirjoldan 150 m, ótiw jollarınan 20 m hám elektr uzatıw tarmaqları sım taxtalardan 15 m den kem bolmaǵan aralıqta jaylastırıladı. Bir gúdiniń tiykarın maydanı 150 m² den, presslangan sabanlar yamasa pishen bastırmalariniki bolsa 500 m² den aspawıkerak. Gúdiler jıldırımnan qorǵawlagichlar menen úskenelenedi. Órimnen keyin g'alla dán qırmanına, dán teleklerine tazalaw ushın, ızǵarlıǵı 16 % ten artıq bolǵanları bolsa dán quritkichlarga keltiriledi. Dán bazalarına órtga qarsı diywal hám órtga qarsı qapılar ornatıladı.
Danni tazalaytuǵın komplekslerde hám dán quritkichlarga xizmet kórsetiwge 18 jastan kishi bolmaǵan, órt texnikalıq minimumı programması boyınsha oqıtılǵan hám arnawlı tayarlıqtı o'tagan hám bunday agregatlarda islew huqıqın beretuǵın gúwalıqǵa iye bolǵan shaxslarǵa ruxsat beriledi.
Dán bazası hám háreketleniwshi keptiriw agregati arasındaǵı aralıq 10 m den kem bolmawikerak. Donni temperaturası hár eki saatta qadaǵalaw etilip turıladı.
Órt qáwipli zonalar. Órt qáwipli zonalar - bul bınanıń yamasa ashıq maydandıń yonuvchi elementlar saqlanatuǵın bólegi bolıp tabıladı. Olar 4 klasqa bólinedi, yaǵnıy P-I, P-II, P-IIa hám P- III.
P-I klasstaǵı zonaǵa gaz hám puwning 61 0 C den joqarı temperaturada jarılıw múmkinshiligı bar suyıqlıqlar saqlanatuǵın ımaratlar kiredi.
P-II klasstaǵı zonalarǵa - janıwǵa beyim shań hám gazlar ajralıp shıǵıs islep shıǵarıw ımaratları kiredi;
P-IIa klası daǵı zona bolsa - qattı hám tolasimon yonuvchi materiallar isletiletuǵın islep shıǵarıw ımaratları bolıp tabıladı;
P-III zonaǵa -qattı yonuvchi materiallar isletiletuǵın yamasa saqlanatuǵın hám de puwining jarılıw temperaturası 61°S den joqarı bolǵan suyıqlıqlar isletiletuǵın yamasa saqlanatuǵın islep shıǵarıw ımaratları hám maydanları kiredi.
Jay hám imaratlardıń órtga shıdamlılıǵı jáne onı asırıw jolları. Órtga shıdamlılıq degende materiallar hám konstruksiyalardıń órt sharayatında óz bekkemligin saqlaw ózgesheligi túsiniledi. Qurılıs konstruksiyalarınıń órt tásirinde óz ózgeshelikin hám bekkemliligini joytıw waqıtı órtga shıdamlılıq shegarası dep ataladı. Barlıq jay hám imaratlar órtga shıdamlılıǵı boyınsha 5 dárejege bólinedi: I dárejeli órtga shıdamlı ımaratlarǵa barlıq konstruksiyaları janbaytuǵın, joqarı órtga shıdamlılıq shegarasına (0, 5-2, 5 saat ) iye bolǵan ımaratlar kiredi; II dárejeli órtga shıdamlı ımaratlarǵa konstruktiv elementleri janbaytuǵın, joqarı shıdamlıliq shegarasına (0, 25-2, 0 saat ) iye ımaratlar kiredi; III dárejeli órtga shıdamlı jay hám imaratlar janbaytuǵın hám qıyın yonuvchi materiallardan tayarlanadı ; Iv dárejeli órtga shıdamlı ımaratlarǵa barlıq konstruksiyaları qıyın yonuvchi materiallardan tayarlanǵan ımaratlar kiredi; v dárejedegi ımaratlarǵa bolsa barlıq konstruksiyaları yonuvchi materiallardan shólkemlesken ımaratlar kiredi.
Talap etilgen órtga shıdamlılıq dárejesi jay hám imaratlardıń konstruksiyası, wazıypası, neshe qabatliligi, texnologiyalıq processlerdi órtga qáwipliligi hám órtni avtomatikalıq óshiriw quralların bar ekenligine baylanıslı halda belgilenedi.
Aǵash hám basqa yonuvchi konstruksiyalardıń órtga shıdamlılıq dárejesi bir neshe jollar arqalı asırılıwı múmkin, atap aytqanda : 1 m2 yuzadagi aǵash konstruksiyaǵa 75 kg qurǵaqlay tuzdıń suwdaǵı qospasın sıńırıw yamasa 1 m2 aǵashqa 50 kg qurǵaqlay tuzni ıssı -suwıq vannalarda sıńırıw arqalı ; órtdan qorǵawlaytuǵın duzlardıń suwdaǵı qospası menen (100 gr qurǵaqlay duz 1 m2 júzege) materiallarǵa maydan qayta islew; órtdan qorǵawlaytuǵın boyawlar, suyıq shıyshe, topıraqlı qospa hám basqa sol sıyaqlılar menen maydan qayta islew; topıraqlı gips menen shuvash, gips plitalar ornatıw, asbest, cement materiallar oraw. Koridorlar, koridorlar, teksheler hám II hám de Iv órtga shıdamlılılıq dárejesindegi járdemshi ımaratlar sırtına órtdan qorǵawlaytuǵın qatlamlar menen qayta islew qadaǵan etiledi. Órtdan qorǵawlaytuǵın qatlamlar atmosferaǵa shıdamlı, ıǵallıqǵa shıdamlı hám ızǵar bolmaǵan ortalıqqa shıdamlı bolıwı múmkin. Atmosferaǵa shıdamlı qatlamlarǵa pyerxlorvinil boyawlar PXvO, ISX, XL; ıǵallıqqa shıdamlı qatlamlarǵa XD-SJ markalı boyawlar ; ızǵar emes ortalıqqa shıdamlı qatlamlarǵa XL-K tipidagi, SK-L markalı silikat boyawlar, supyerfosfat hám shor topıraqlı surkamalar kiredi.