1. Ulıwma maǵlıwmatlar

N₀=T₀ S, (1.8.)
bul jerde S-islep shıǵarıw reti kelgendediń júzi, m2; T0-1 m² maydanǵa norma boyınsha belgilengen ot óshirgichlar sanı.
Bul k órsetkish materiallar bazası, garajlar, sharbashılıq ımaratları, bug'xonalar, digirmanlar, asxana hám magazinlar ushın 100 m² maydanǵa 1, elektr sabıw sexları, temirshilik sexları, labaratoriyalar ushın 50 m² maydanǵa 2 etip qabıl etiledi.
Ot óshiriw apparatları órtni baslanǵısh fazada tolıq saplastırıw hám órt bólindileri kelguncha órt tarqalıwın sheklew maqsetinde isletiledi. Olar stasionar, yarım stasionar hám kóshpeli boladı. Ot óshirgichlar túri hám quramına kóre suwlı, bug'li, gazlı (uglekislota), ayerozol (galoiduglevodorod), suyıqlıqlı hám untaqlı boladı.
Bunnan tısqarı ot óshiriwde AS-30 (66 ), AS-40 (131 ), AS-40 (130 E) markalı mashinalar hám MP-600, MP-900, BMP-1600 markalı motopompalardan da keń paydalanıladı.
Órtni óshiriwde professional hám kungilli ot óshiriw jámiyetleri iskerlik kórsetedi. Professional órt qáwipsizligi áskeriylestirilgen hám áskeriylestirilmegen túrlerge bólinedi.
Shólkemler, kárxanalar hám shólkemlerde órt qáwipsizligin shólkemlestiriw hám ob'ektlerdiń órtga qarsı jaǵdayın taminlash bul shólkemlerdiń basshılarına júkletiledi. Olar hár bir islep shıǵarıw bólimi ushın buyrıq menen juwapker shaxstı belgilewleri hám olardıń jumısın qadaǵalaw etip barıwları zárúr.
Kárxana hám shólkemlerdiń basqarıw -texnikalıq xızmetkerleri ózlerine tiyisli ob'ektlerdi qurıw hám olardan paydalanıw dáwirinde órtga qarsı barlıq ilajlardı tolıq ámelge asırılıwın taminlashlari, joqarı órt qáwipsizligi shólkemleriniń kórsetpeleri hám de qararların atqarılıwın qadaǵalaw etip barıwları, órt-korovul qáwipsizligin, órt-texnikalıq komissiyasın hám kungilli ot óshiriwshiler drujinalarini shólkemlestiriwleri, olardıń jumıs xızmetlerin turaqlı qadaǵalaw etip barıwları zárúr.
Órt-texnikalıq komissiyası quramına bas qánigeler, injener-qurıwshılar, miynet qáwipsizligi boyınsha injener hám kungilli ot óshiriw drujinasining baslıǵı kiredi. Komissiya jay hám imaratlardan paydalanıwda órt qáwipsizligi qaǵıydalarına ámel etiliwin, jol qóyılıp atırǵan kemshiliklerdi, texnikalerden paydalanıw daǵı órt qáwipsizlik jaǵdayın tekserip baradı hám de zárúr halda tiyisli sharalar kóredi.
Órtni anıqlaw hám óshiriwdiń avtomat quralları. YOng'inni anıqlawdı avtomatlasqan quralları (YOO’Av) hám órtni óshiriwdi avtomat quralları (YOO'Av) órt shólkemdiń barlıq jumıslarına tásir etiwi hám de úlken materiallıq zálel keltiriwi múmkin bolǵan jaǵdaylarda qollanıladı. Bunday ob'ektlerge enyergetik «qurilmalar, oraylıq gaz stansiyaları, jeńil yonuvchi hám yonuvchi suyıqlıqlar stansiyaları, sheki onim bazaları hám janar may materialların salıstırma sarpı 100 kg/m² den artıq bolǵan ımaratlar kiredi.
YOO'Av lari órt jayın anıqlaw hám trevoga signalın beriw hám de órtni óshiriw apparatın jumısqa túsiriw úskenelerinen ibarat boladı. Bul apparattıń islew Principi qorǵawlanatuǵın ob'ekt mo'hitidagi noelektrik fizikalıq muǵdarlardı elektrik signallarǵa aylantırıp beriwge tiykarlanǵan. Órt júz bergen táǵdirde avtomat órt xabar beretuǵın apparatında elektrik signal payda boladı jáne bul signal sım arqalı qabıllaw stansiyasına uzatıladı.
Órtni avtomat óshiriw apparatları paydalaniletuǵın ot óshiriw elementlarınıń túrine baylanıslı halda suw menen óshiriwshi, suw-kóbikli, hawa -kóbikli, gazlı ) uglyerod eki oksidi, azot hám janbaytuǵın gazlar ), untaqlı hám kombinasiyalashgan túrlerge bólinedi. Bul apparatlar háreketke keliw waqıtına qaray bolsa tómendegilerge bólinedi: oǵada tez háreketke keliwshi (háreketke keliw waqıtı 1 sekunddan artıq emes), tez háreketke keliwshi (háreketke keliw waqıtı 30 sekund ), orta inyersiyali (háreketke keliw waqıtı 31-50 sekund ), inyersiyali (háreketke keliw waqıtı 60 sekunddan joqarı ). Olardıń jumıs waqtın dawam etiw waqtine baylanıslı halda qısqa hám tásir etiwshi (15 minutǵa shekem), orta dawam etiw waqtında ( 15-30 min) hám uzaq waqıt isleytuǵın (30 min den artıq ) túrlerge bólinedi.
Órt baylanısı hám signalızasiyasi. Órt baylanısı hám signalızasiyasi órtni waqıtında seziw, anıqlaw hám ol tuwrısında órt óshiruvchilarga xabar beriw ushın isletiledi. Olarǵa telyeradio baylanıs, órt signalızasiyasi apparatları, elektrik signallar, qońırawlar hám transport qurallarınıń signalları kiredi.
A, B hám v kategoriyasidagi órtga qáwipli ob'ektlerde órt haqqında xabar beretuǵın datchiklar ornatıladı. Olar órt bolǵan táǵdirde qabıllaw apparatına signal jiberedi. Bunday sistemalar órt signalızasiyasi dep ataladı. Órtni avtomatikalıq signalızasiya apparatı (YOASK) tuwrı hám sheńberimon sxemada ornatıladı. Olar isletiletuǵın datchiklar túrine baylanıslı halda ıssılıq, tútin qáwipsizlikleytuǵın hám kombinasiyalashgan túrlerge bólinedi. Bul apparatlar órt hám qáwipsizlik-órt túrlerine bólinedi. Órtdan qáwipsizlik sistemaları qımbat bahalı materiallar saqlanatuǵın bazalarda, turar jay kvartallarida isletiledi. Órt jáne onıń qáwipsizlik signalızasiyasining tiykarǵı elementlerine órt tuwrısında xabar beretuǵın apparat qabıllaw stansiyası, baylanıs tarmaǵı, kernew dáregi, dawıslı yamasa jaqtılıqlı signal apparatı kiredi.
Órt avtomatikalıq signalızasiyasiga APST-1, signalızasiyali ıssılıq órt apparatına -STPU-1 lar mısal bóle aladı. Bul apparatlardaǵı órt tuwrısında avtomatikalıq xabar beretuǵın úskeneler ortalıqtaǵı ıssılıq ózgeriwi, tútin hám ıssılıq ózgeriwi hám de jaqtılıq energiyasınıń ózgeriwin atap kórsetiw tiykarında isleydi.
Yonuvchi element menen hawa daǵı kisloroddıń óz-ara tásiri nátiyjesinde júdá tez sayız jershi hám kóp muǵdarda ıssılıq ajralıp shıǵıwshı ximiyalıq reaksiyaǵa janıw dep ataladı. Kóbinese janıw yonuvchi element bóleksheleriniń nurlanıwı menen birge keshedi. Órt payda bolıwı hám dawam jetiwi ushın yonuvchi element (qattı, suyıq yamasa gazsimon), oksidleytuǵın element (ápiwayı sharayatta oksidleytuǵın element 124 wazıypasın hawa daǵı kislorod otawı múmkin) hám yondiruvchi derek (ushqın, ashıq jalın hám cho'qlangan zat ) ámeldegi bolıwı kerek. Sonı búydew kerek, hawa daǵı kislorod muǵdarı 15 % ten joqarı bolǵandaǵana oksidleytuǵın wazıypasın atqara aladı, odan tómen konsentrasiyada bolsa janıw júz bolmaydı. Bunnan tısqarı, oksidleytuǵın element wazıypasın tiyisli sharayatlarda xlor, brom, kaliy hám basqa elementlar da otawı múmkin. Qáwipliligi boyınsha barlıq element hám buyımlardı tómendegi túrlerge bolıw múmkin: janbaytuǵın, janıw yamasa janıw hám jarılıw qáwipi ámeldegi hám de jarılıw qáwipi ámeldegi elementlar. Janbaytuǵın element hám buyımlardıń janıw yamasa órtni uzatıw qásiyetleri Joq. Mısalı, gerbish, metall, beton hám basqalar. Janıw qáwipi ámeldegi element hám buyımlar hawada janıw hám órtni uzata alıw ózgeshelikine iye esaplanadı. Mısalı, aǵash, Qaǵaz, paxta talshıǵı, mazut hám jarılıw ózgesheligine iye bolmaǵan shańlar Janıw hám jarılıw qáwipi ámeldegi element hám buyımlar, qattı hám suyıq yonuvchi elementlar menen birikkanda bir demde jalınlanıp ketiw ózgesheligine iye. Bunday elementlarǵa vodorod angidridi, azot kislotası hám basqalar hám de yonuvchi elementlar menen aralasǵanda ózinden kislorod ajıratıp shıǵarıwshı kislota tásirinde, qızdırılǵanda yamasa mexanik tásir astında portlaytuǵın birikpeler kiredi. Mısalı, paxta yamasa temeki shańı menen selitra aralasǵanda sol hal júz beriwi múmkin. Sol menen birge hawada tarqalǵan halda portlaytuǵın qospalar ónim etiwshi shańlar da buǵan tiyisli bolıp tabıladı. Mısalı, lub, temeki hám kanop talshıqları shańları. Janıw hám jarılıw qáwipi ámeldegi elementlarǵa ózi janbaytuǵın, lekin suw menen aralasǵanda bóleklenip, gaz ajıratıp shıǵarıwshı hám bul gaz hawa menen birikkanda portlaytuǵın birikpe payda etiwshi elementlar da kiredi (kalsiy karbid).
Portlaytuǵın zat hám elementlar hawa menen aralasıp, portlaytuǵın birikpeler (yonuvchi gaz, vodorod, asetilen) ónim etedi. Jarılıw qáwipi ámeldegi elementlarǵa yonuvchi gazlar menen. aralasǵanda jarılıw qáwpin payda etetuǵın janbaytuǵın gazlar da kiredi (kislorod yonuvchi gaz menen aralasǵanda jarılıwǵa alıp keledi). Ayırım halda janbaytuǵın hám janıwdı támiyinley almaytuǵın portlaytuǵın gazlar da bolıwı múmkin. Mısalı, balonlarda qısılǵan halda saqlanıwshı karbonat angidrid gazı. Portlaytuǵın elementlarǵa, sonıń menen birge, hawa menen aralasǵan haldaǵı organikalıq bolmaǵan elementlar da (alyuminiy, magniy hám basqa elementlar untaqları ) kiredi.