1. Yorug`lık nurlarını tarqalıshı Yorug‟lik interferensiyasi

YORUG`LIK NURLARINI TARQALISHI
Y

Reja:

1. Yorug`lık nurlarını tarqalıshı
2. Yorug‟lik interferensiyasi.
3. Yorug‟lik difraksiyasi.
4. Yorug‟lik dispersiyasi.
5. Yorug‟likning yutilishi.
6. Yorug‟likni sochilishi.

Yorug‘lik nurlanishi – energiyaning juda samarali formasi bo‘lib, uning o‘zgarishi bo‘yicha ko‘plab tashqi ta’sirlar: masofa, harakat, harorat, kimyoviy tarkib va hokazolar to‘g‘risida fikr yuritish mumkin. Yorug‘lik elektromagnitik tabiatga ega. Unga kvantlar yoki elektromagnitik to‘lqinlar energiyasining tarqalishi sifatida qarash mumkin. Spektrning turli zonalariga o‘zlarining nomlari berilgan: ulьtrabinafsha nurlanish, ko‘rinadigan yorug‘lik, uzoq, o‘rta va yaqin infraqizil nurlanishlar diapazonlari, mikroto‘lqinlar, radioto‘lqinlar va hokazolar.

“Yorug‘lik” so‘zi 0,1 ... 100 mkm diapazondagi to‘lqin uzunliklariga ega bo‘lgan elektromagnitik nurlanishga mos keladi. Ko‘rinadigan diapazonning eng qisqa to‘lqin uzunligidan (binafsha) kichik uzunlikdagi to‘lqin uzunligi bilan nurlanish ulьtrabinafsha nurlanish, yorug‘likning eng katta to‘lqin uzunligidan (qizil) katta uzunlikdagi to‘lqin uzunligi bilan nurlanish – infraqizil nurlanish nomini olgan. Infraqizil diapazon o‘z navbatida yana uchta tagdiapazon – yaqin (0,9-1,5 mkm), o‘rta (1,5-4 mkm) va uzoq (4-100 mkm) infraqizil nurlanish tagdiapazoniga ajratilgan.
Elektromagnitik nurlanishlar spektrining turli sohalari fizikaning turli bo‘limlarida o‘rganiladi. 4.33- rasmda eng qisqa to‘lqinlardan tortib (γ nurlar) eng uzun to‘lqinlargacha (radioto‘lqinlar) butun spektr keltirilgan. Mazkur bo‘limda nurlanishning asosan elektromagnitik spektrning ko‘rinadigan va yaqin infraqizil nurlanish sohalari uchun xarakterli bo‘lgan hususiyatlari qisqacha ko‘rib chiqiladi. Yorug‘likning vakuumdagi s0 tezligi to‘lqin uzunligiga bog‘liq bo‘lmaydi va
μ0 = 4π107 Gn/m erkin kenglikning magnit doimiysi va uning ε0 = 8,8541012 F/m elektr doimiysi orqali ifodalanishi mumkin:
Elektromagnit to‘lqinlari (endi yorug‘likning kvant tavsiflaridan chetlashamiz) qo‘shimcha xususiyat – qutblanishga (yanada aniqroq qilib aytadigan bo‘lsak, tekislikda qutblanishga) ega bo‘ladi. Bu shuni bildiradiki, o‘zgaruvchan elektr maydonining kuchlanganlik vektorlari to‘lqinning har qanday nuqtasida bir-biriga parallel bo‘ladi. Bunda magnit maydonining vektorlari ham bir-biriga parallel bo‘ladi, biroq ushbu holatda elektr qutblanishi bizni ko‘proq qiziqtiradi, chunki elektromagnit nurlanish detektorlari ko‘pincha elektrr maydonlarining o‘zgarishlariga ko‘proq sezuvchan bo‘ladi. Unda to‘lqinlar x o‘q yo‘nalishida ko‘chadi. Bunday holda to‘lqin u o‘q yo‘nalishida qutblangan deyiladi, chunki elektr maydonining vektorlari aynan shu o‘qqa parallel bo‘ladi. To‘lqinning tarqalish yo‘nalishi (x o‘q) va qutblanish yo‘nalishi (y o‘q) bilan belgilanadigan tekislik tebranishlar tekisligi deb ataladi.