1. Yuridik psixologiyada jinoyat tushunchasi. Huquqbuzar shaxsi tushunchasi. Huquqbuzarlik

Huquqbuzar shaxsining ijtimoiy-psixologik quyi tizimi. Shaxsning 
psixologik tuzilishi to‘rtta asosiy tarkibiy elementlardan iborat: 
1) shaxsning adolat tuyg‘usi bilan bog‘liq bo‘lgan eng barqaror, ijtimoiy 
ahamiyatga ega fazilatlari (dunyoga qarash, qadriyat yo‘nalishlari, ijtimoiy 
munosabatlar, etakchi motivlar va boshqalar) majmui ko‘rinishidagi yo‘nalishning 
quyi tuzilmasi ; 
2) faoliyatning etakchi shakllarini tanlashda namoyon bo‘ladigan bilim, 
ko‘nikma, odatlar va boshqa fazilatlarni o‘z ichiga olgan tajribaning quyi 
tuzilmasi; 
3) kognitiv jarayonlarda, shaxsning aqliy, hissiy holatlarida namoyon 
bo‘ladigan aks ettirishning aqliy shakllarining quyi tuzilmasi ; 
4) inson xarakteri va qobiliyatlarini shakllantirishga ijtimoiy omillar bilan 
bir qatorda ta’sir ko‘rsatadigan temperament va boshqa biologik, irsiy jihatdan 
aniqlangan xususiyatlarning pastki tuzilishi. 
Jinoyatchi shaxsining barcha tarkibiy shakllarining qonunga bo‘ysunuvchi 
fuqarolar shaxsiyatining tarkibiy shakllaridan asosiy farqi shundaki, ko‘plab 
tarkibiy xususiyatlar, shaxsiy xususiyatlar (ayniqsa, ijtimoiy sharoitlar ta’siri ostida 
shakllangan) jinoyatchi shaxsini salbiy tomondan tavsiflash, uni kriminogen 
omillar ta’siriga ko‘proq moyil qilish. 
(14-modda. Jinoyat tushunchasi); Ushbu Kodeks bilan taqiqlangan, aybli 
ijtimoiy xavfli qilmish (harakat yoki harakatsizlik) jazo qo‘llash tahdidi bilan 
jinoyat deb topiladi. Ushbu Kodeks bilan qo‘riqlanadigan obyektlarga zarar 
yetkazadigan yoki shunday zarar yetkazish real xavfini keltirib chiqaradigan 
qilmish ijtimoiy xavfli qilmish deb topiladi. (15-modda. Jinoyatlarni tasniflash); 
Jinoyatlar o‘z xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasiga ko‘ra: ijtimoiy xavfi katta 
bo‘lmagan; uncha og‘ir bo‘lmagan; og‘ir; o‘ta og‘ir jinoyatlarga bo‘linadi. Jinoyat 
sodir etish vaqtida o‘z harakatlarining (harakatsizligining) ijtimoiy xavfli 
xususiyatini anglagan va ularni boshqara olgan shaxs aqli raso shaxsdir. Ijtimoiy 

---

xavfli qilmishni sodir etish vaqtida aqli noraso holatda bo‘lgan, ya’ni ruhiy holati 
surunkali yoki vaqtincha buzilganligi, aqli zaifligi yoxud ruhiy holati boshqacha 
tarzda buzilganligi sababli o‘z harakatlarining (harakatsizligining) ahamiyatini 
anglay olmagan yoki ularni boshqara olmagan shaxs javobgarlikka tortilmaydi. 
Aqli norasolik holatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsga nisbatan sud 
tomonidan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari tayinlanishi mumkin. 
(O`zbekiston respublikasi Jinoyat kodeksining 18-moddasi); (O`RJK, 18