10-gazlarning tarkibini tahlil qilish Gazni tahlil qilish

10-gazlarning tarkibini tahlil qilish
Gazni tahlil qilish
TEST

Atmosfera gazining o'lchami

AVVALGI
1 surat 2
KEYINGI
Atrofdagi gazni o'lchash haqida gap ketganda, birinchi navbatda, mehnat muhofazasi, mehnat va sog'liq nuqtai nazaridan eng muhim masalalar xayolimizga keladi. Ish xavfsizligi xodimlarni ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarga duchor bo'lishiga yo'l qo'ymaslik va xavfsiz ish sharoitlarini yaratish maqsadida amalga oshiriladigan qator tadbirlar qatoriga kiradi. Mamlakatimizdagi va dunyodagi sanoatlashtirish va texnologik o'zgarishlar bilan bir qatorda ishchilarning ish joylarida xavfsizligi bilan bog'liq qator muammolar yuzaga keladi. Ushbu muammolar uchun ular paydo bo'lishidan oldin zarur choralarni ko'rish va ish joylarini xavfsiz holatga keltirish kerak.
Ish joyida, ishni bajarish jarayonida ba'zi gazlar jarayonlar sababli atrof muhitga chiqarilishi mumkin. Gazlar tarqalishining oldini olish uchun samarali shamollatish tizimi mavjud bo'lmasa, bunday ish joylarida ish hodisalari va kasbiy kasalliklarning oldini olish uchun ish joyidagi havo havosidagi gazlarni o'lchash va monitoring qilish kerak.
Bu muammoni korxonalarda, dökümhanelerinde va bo'yoq va manba ishlari odatda amalga oshirilgan boshqa barcha ish joylarida mavjud.
Absorbsion-optik gaz analizatorlari. Optik gaz analizatorlarida optik zichlik, sindirish koeffitsiyenti va boshqa optik xossalarning tekshirilayotgan komponent konsentratsiyasiga bogiiqligidan foydalaniladi. Elektromagnit nurlanish jadalligining pasayishi yoki nurlanish oqimining tekshirilayotgan gaz spektrining infraqizil, ultrabinafsha yoki ko‘rinadigan qismlaridagi yutilishini oichashga asoslangan absorbsion-optik usul ko‘proq tarqalgan. Vodorod, ammiak, metan kabi gazlar infraqizil nurlarni, xlor, ozon, simob bugiari esa ultrabinafsha nurlarni yutadi. Shuning uchun tahlil qilinayotgan komponent turiga qarab bunday gaz analizatorlarida infraqizil yoki ultrabinafsha nurlanishdan foydalaniladi. Spektrning infraqizil sohasida ishlaydigan gaz analizatorlarida nurlatkichlar sifatida 700—800 °C gacha qizdirilgan sim spirallaridan foydalaniladi. Spektrning ultrabinafsha sohasida ishlaydigan gaz analizatorlarida esa gaz razryad lampasi nurlanish manbayi boiib xizmat qiladi. Optik-absorbsion gaz analizatorlarining ko‘pi differensial sxema bo‘yicha qurilgan (6.4-rasm). M anba / dan olinadigan nurlanish oqimi yoiida yorugiik flltrlari 2 orasidan tekshirilayotgan gaz aralashmasi o ‘tadigan ishlovchi kam era 3 va aniqlanayotgan kom ponent qo‘shilm agan gaz aralashmasi bilan toidirilgan taqqoslash kamerasi 4 o ‘rnatiladi. Qabul qilgich 5 ishchi va taqqoslash kameralaridagi nurlanish jadalligi farqini qabul qiladi, aniqlanayotgan komponent miqdoriga mutanosib boigan nobalanslik signali esa kuchaytirgich 6 da kuchayib, oichash asbobi 7 da qayd qilinadi. Odatda optik gaz analizatorlari kompensatsion sxema bo‘yicha ishlanib, oichash sxemasi optik, gaz yoki elektr usullar yordamida muvozanatlanadi. Optik kompensatsiya usulida teskari aloqa signali to‘siq yoki optik pona siljishiga aylantiriladi. Bu esa taqqoslash kanalida nurlanish jadalligini tegishlicha o ‘zgartiradi. Ikkinchi holda, taqqoslash kanalida nurlanish oqimi yoiida kompensatsiyalovchi aralashma qatlamining qalinligi o‘zgaradi. Va nihoyat, elektr kompensatsiyalash usulida zanjirda elektr bilan ta’minlash kuchlanishi o‘zgartiriladi. Infraqizil nurlanishli gaz analizatorlarida qoldiq energiya tekshirilayotgan kom ponent bilan to ‘ldirilgan nur qabul qilgichlarida yutiladi. Uzlukli nurlanishdan foydalanilganda nur qabul qilgichda energiyaning yutilishi sababli haroratning o ‘zgarishi, shu bilan birga, bosimning o‘zgarishi vujudga keladi. Bu tebranishlarni tegishli o‘lchash asbobi bilan olingan nur kabi qabul qilgich mikrofonining membranasi qabul qiladi. Bunday nur qabul qilgichda gaz bosimining pulslanishi akustik samara nomini olgan. Bunday gaz analizatorlari esa optik-akustik asboblar deyiladi. Bu asboblarning afzalligi ularning universalligidadir, chunki ko‘pchilik moddalarning infraqizil yutilish spektri bir-biridan farq qiladi. Optik-akustik gaz analizatorlari gaz va bug‘larning m a’lum to ‘lqin uzunlikdagi infraqizil nurlarni (0,76 dan 750 mkm gacha) tanlab yutishiga asoslangan. Bu gaz analizatorlarida, odatda faqat to‘lqin uzunligi 2,5—25 mkm bo‘lgan nurlardangina foydalaniladi. Agar gaz qatlami orqali infraqizil nurlar o ‘tkazilsa, ulardan faqat tebranish chastotasi gaz molekulalarining xususiy tebranish chastotalariga teng bo‘lgan nurlargina yutiladi. Bu yerda yutilgan nurlarning energiyasi molekulalarning kinetik energiyasini ko‘paytirishga sarflanadi va issiqlik tarzida tarqaladi. Molekulalarning tebranish chastotasidan farq qilinadigan chastotadagi nurlar esa gazdan o‘zgarmasdan o ‘tadi. Har qaysi gaz o ‘ziga xos spektrlar sohasidagi m a’lum xossali radiatsiyani yutadi, masalan, uglerod oksidi 4,7 щ к т qiymatdagi, uglerod qo‘shoksidida — 2,7 va 4,3 mkm qiymatlardagi, metan — 3,3 va 7,65 mkm qiymatdagi radiatsiyalarni yutadi. Bu esa optik-akustik usullar bilan gazlarni tahlil qilishni tanlab o ‘tkazishga imkon beradi. Tanlab yutish hodisasi Lam bert-B er qonuni bilan ifodalanadi, u toMqin uzunligi X bo‘lgan m onoxrom atik nurlanish uchun quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: C = (l/f\ ' 0 ' lgU(/J) > (6.5) bu yerda: С — tekshirilayotgan gaz namunasida yutadigan moddaning konsentratsiyasi; К — to‘lqin uzunligi X bo‘lganda moddaning yutish koeffitsiyenti; / — namuna qatlamining qalinligi (kyuvetning uzunligi); j0, j — namuna olinguncha va namuna olingandan keyingi nurlanish jadalligi. Sanoatda foydalaniladigan infraqizil yutilishli optik-akustik gaz analizatorlarida vaqt-vaqti bilan infraqizil nurlar o‘tkazib turiladigan kyuvet bo‘yicha yo‘naltirib turiladigan murakkab gaz aralashmasi tekshirilayotgan gaz namunasi bo‘lib xizmat qiladi. Bu yerda nurlarning bir qismi yutiladi, bir qismi esa ikkinchi asbob bilan bogiangan sezgir elementga tushadi. N urlar nam unadan o ‘tganidan keyin integral nurlanishlar farqini oichaydigan sezgir elem ent sifatida tanlovchi nur qabul qilgichidan foydalaniladi. Bu qabul qilgich tahlil qilinadigan komponent bilan toidirilgan kam eradan iborat b o iib , infraqizil nurlar o ‘tishi uchun tuynuk bilan jihozlangan. Agar nur 1 qabul qilgichiga vaqt-vaqti bilan infraqizil nurlar tushib tursa, u holda kamerada turgan gaz vaqt-vaqti bilan isib-sovib turadi. 0 ‘zgarmas hajmli kamerada turgan gaz haroratining o‘zgarishi natijasida uning bosimi ham o ‘zgaradi, bosimning bu o ‘zgarishini nur qabul qilgich ichida turgan membrana qabul qiladi. Nur qabul qilgich bitta gaz bilan toidirilgani uchun nur energiyasini yutish jarayoni tanlovchi b o iadi va u bilan bogiiq boigan harorat hamda bosim o‘zgarishlari nur qabul qilgichni to id irib turgan gazning yutish spektriga mos keluvchi m aiu m to iq in uzunligidagina sodir boiadi. Gaz aralashmasi o ‘tkaziladigan kyuvetda, aniqlanayotgan komponentning konsentratsiyasiga qarab, nur energiyasi oqimi susayadi, shuning uchun nur qabul qilgich kamerasida harorat va bosimning o ‘zgarish amplitudasi bu komponentning gaz aralashmasidagi miqdoriga teskari mutanosib ravishda o‘zgaradi. O ichash sxemalariga ko‘ra optik-akustik gaz analizatorlari ikki guruhga: kompensatsion va bevosita о ‘Ichash analizatorlariga boiinishi mumkin. 6.5-rasmda optik-akustik gaz analizatori OA-2209 ning prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan, u gaz aralashmalarida uglerod qo‘shoksidini aniqlash uchun moijallangan. Gaz analizatori uzluksiz ishlaydigan avtomatik asbob boiib, qabul qilgich bloki va ikkilamchi asbob KSU2 dan iborat. Gaz aralashmasidagi tahlil qilinayotgan kom ponentning m iqdori kompensatsion usul bilan o ic h a n a d i. Elektr toki qizdiradigan ikkita nixrom spiral 3 infraqizil nurlanish manbayi ■4pj b o iib xizmat qiladi. Nurlarning yo‘nalgan oqimini hosil qilish uchun har qaysi spiral qaytargich 2 ning fokusiga joylashtirilgan. Infraqizil nurlar oqimi qizigan spirallardan ayni bir vaqtda obturator 4 © 14- 15 6.5- rasm. Optik-akustik kompensatsion gaz analizatorining sxemasi. yordamida 5 Hz chastota bilan uziladi va ikki optik kanalga yo‘yo‘naltiriladi, obturatorni sinxron dvigatel 1 aylantiradi. 0 ‘ng kanalda infraqizil nurlarning uzlukli oqimi filtrlash kamerasi 5 va ish miqdori kompensatsion usul kamerasi 6 dan ketma-ket o‘tib, qaytaruvchi plastina 7 ning ortiga tushadi va undan nur qabul qilgich 9 ning o‘ng silindri 8 ga yo‘naladi. Chap kanalda infraqizil nurlarning uzlukli oqimi filtrlash kamerasi 5 va kompensatsiyalovchi kamera 13 dan o‘tib, nur qabul qilgich 9 ning chap silindriga tushadi. Faqat oichanm aydigan komponent bilan toidirilgan filtrlash kameralari 5 gaz analizatorlarning xatoligini qo‘shimcha ravishda kamaytirishga imkon beradi, bu xatoliklarga gaz aralashmasida oichanm aydigan kom ponentlar miqdorining o ‘zgarishi sabab b o iad i. Kompensatsiyalovchi kamera 13 chap kanaldagi infraqizil nurlar oqimining yoiida gaz aralashmasi qatlamining qalinligini o ‘zgartirish, shuningdek, bu oqimning yo‘nalishini o ‘zgartirish uchun xizmat qiladi. Tekshirilayotgan gaz aralashmasi ishchi kamera 6 orqali uzluksiz o‘tib turadi. Agar aralashmada tahlil qilinayotgan komponent boim asa, u holda nur qabul qilgichning kamerasiga infraqizil nurlarning bir xil oqimlari keladi, membrana tebranmaydi va nur qabul qilgichdan signal chiqmaydi. Agar gaz aralashmasida izlanayotgan komponent boisa, u holda ishchi kamera 6 da infraqizil nurlarning qisman yutilishi natijasida nur qabul qilgichning o‘ng silindriga ularning zaiflashgan oqimi, chap silindriga esa zaiflashmagan oqimi kiradi. Bu esa silindrlardagi gaz harorati va bosimining farqlari hosil boiishiga olib keladi. Obturator uzluksiz nur chiqarib turganida nur qabul qilgich silindrlaridagi gaz soviydi va bosim kamayadi, natijada silindrlarda bosimning vaqt-vaqti bilan pulsatsiyalanishi yuz beradi. Gaz analizatoming ko‘rsatishlari aniqligini oshirish uchun silindrlariga inert gazlari qo‘shilgan tahlil qilinayotgan gaz toidiriladi. Nur qabul qilgichning silindrlari faqat tahlil qilinayotgan komponent va infraqizil nurlarga inert boigan azot bilan toidirilganligi uchun bosimning pulsatsiyalanishi faqat tahlil qilinayotgan gaz yutadigan nurlanish spektri hisobigagina vujudga keladi. Shunday qilib, asbobda tanlab yutishga va tahlil qilishga erishiladi. Nur qabul qilgich 9 da bosimning o‘zgarishi kondensatorli mikrofon 10 da o‘zgaruvchan tokka aylanadi. Bu tok kuchaytirgichida kuchaytirilib, reversiv dvigatel 12 ga beriladi va uning rotori aylana boshlaydi. Bu yerda kompensatsiyalovchi kamera 13 ning qaytaruvchi porsheni biror tomonga surilib, yutuvchi qatlamning qalinligini oshiradi yoki kamaytiradi. Nur qabul qilgich silindrlariga tushayotgan nur oqimlari bir-biriga teng boiib qolgan paytda nur qabul qilgichdan chiqayotgan elektr signali yo‘qoladi va dvigatel to‘xtaydi. Shunday qilib, kamera 13 porshenining vaziyati doimo tahlil qilinayotgan komponent konsentratsiyasiga mos keladi. Porshenning bu vaziyati o ‘z navbatida reoxord 14 orqali ikkilamchi asbob 15 bilan qayd etiladi. Uglerod qo‘shoksidini oichash chegaralari 0—1 dan 0—100 % gacha. Asosiy xatolik ±2,5 %. Gaz aralashmasi sarfi 8,3 sm3/s, bosim 0,3 kPa. Ko‘rsatishlarni aniqlash vaqti 30 s. Chiqish signali 0—5 mA. Bayon qilingan OA-2209 turidagi gaz analizatori differensial (ikki nurli, ikki kanalli) kompensatsiyalovchi asbobdir. Uning asosiy kamchiligi nurlatkichlaming eskirishi, ish kyuvetlarining ifloslanishi, shishalar shaffofligining o‘zgarishi va shu kabilar tufayli shkala noli vaziyatining o ‘zgarib turishidir. Bevosita olchaydigan bir nurli gaz analizatorida nolning turg‘unligi ancha yuqori bo‘ladi. Bu asbob differensial asbobga qaraganda tanlovchanligi yuqoriligi bilan farq qiladi. Masalan, metanni tahlil qilishda S 0 2, SO va namning ta’siri bir nurli asbob uchun ikki nurli asbobga qaraganda 3—5 marta kam boiadi. Ultrabinafsha nurlari yutiladigan gaz analizatorlarida havodagi si mob bug‘lari konsentratsiyasini, xlor, vodorod sulfid, azot qo‘shoksidi va boshqa moddalarning konsentratsiyasini olchashda qoilaniladi. Ultrabinafsha nurlarning manbayi simobli lampalar bo‘lib, ular chiqargan nurlarning ko‘p qismi ultrabinafsha nurlar bo‘ladi. Nurlanishni qo‘shimcha monoxromatlash uchun shisha svetoforlardan foydalaniladi, ular tahlil qilinayotgan modda yutilishining maksimumi vaziyatiga qarab tanlanadi. Ultrabinashfa nurlanishni elektr signaliga aylantirish uchun fotoelementlar va fotorezistorlardan foydalaniladi. Amalda ultrabinafsha nurlarni yutadigan elektr kompensatsiyali ikki nurli gaz analizatorlari, optik kompensatsiyali gaz analizatorlari, shuningdek, bevosita olchaydigan, ultrabinafsha nurlarni yutadigan bir nurli gaz analizatorlari ham ishlatiladi. 6.6- rasmda bir nurli ultrabinafsha nurlarni yutadigan gaz analizatorninblok sxemasi ko‘rsatilgan. Asbobda bitta manba 1 va bitta foto qabul qilgich 8 bor. Manbaning nurlanishini elektr dvigatel 2 aylantiradigan obturator 3 uzadi va u qarama-qarshi fazalarda o‘zgaradigan ikkita bir xil oqimga bolinadi. Bu oqimlarning har qaysisi tegishli optik yoruglik filtri — ishchi filtr 5 va taqqoslash filtri 6 dan o‘tadi. Filtrlarning shaffoflik polosalari berkitilmaydi va f r f 2 chastotalar chegarasida to‘plangan bo‘ladi. Nurlarning filtrlangan oqimlari ishchi kyuvet 7 dan o‘tadi, bu kyuvet orqali nurlanishni f\ chastotada yutadigan tahlil qilinayotgan gaz kyuvet 7 ga haydaladi, so‘ngra oqim umumiy nur qabul qilgichga keladi. Kyuvet 7 da tahlil qilinayotgan, komponent boimaganida ishchi va taqqoslash oqimlarining jadalligi nolni rostlash zaslonkasi 4 ni surish y o ii bilan baravarlashtiriladi. Bu holda tizim muvozanatlashadi va foto qabul qilgichdan olinadigan farq signali nolga teng boiadi. Tahlil qilinayotgan gaz kyuvetga kirganida f x chastotadagi nurlanish oqimining jadalligi kamayadi, / 2 chastotasidaginiki esa o ‘zgarishsiz qoladi. Foto qabul qilgich chiqishida farq signali hosil boiadi va u kuchaytirgich 9 da kuchaytiriladi. Farq signalining amplitudasi tahlil qilinayotgan komponent konsentratsiyasining oichovi boiib xizmat qiladi. Konsentratsiya ikkilamchi asbob 10 bilan oichanadi. Harorat tufayli yuzaga keladigan xatoni yo‘qotish uchun asbob termostatlanadi. Oichash chegaralari 0—30 mg/1; massa bo‘yicha 0—3 %; asosiy xatolik shkala diapazonining ± 4 % i atrofida.
Buning uchun gaz o'lchovlari bizning mutaxassislarimiz tomonidan ish joyida amalga oshiriladi, natijalar baholanadi va olinadigan chora-tadbirlar ish joylariga yuboriladi.
Mehnat xavfsizligi tadqiqotlarining maqsadi xodimlarni ish muhitining salbiy oqibatlaridan himoya qilish, xodimlar uchun sog'lom ish muhitini yaratish, xodimlar va xodimlar o'rtasida mavjud bo'lgan eng yaxshi muvofiqlikni ta'minlash, ish joyidagi yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavflarni to'liq bartaraf etish yoki mumkin bo'lgan ta'sirlarni kamaytirish, ular yuzaga keladigan moddiy va ma'naviy zararlarning oldini olish va ularning samaradorligini oshirish uchun mehnat xavfsizligini ta'minlash uchun zaruriy o'lchovlarni qo'llash muhim ahamiyat kasb etadi. Shu nuqtai nazardan, atrof-muhitdagi gaz o'lchovlari bilan, ish muhitida kimyoviy moddalar ta'siridan kelib chiqadigan xavf-xatar va kasbiy kasalliklar oldini olish mo'ljallangan. Kimyoviy moddalardan kelib chiqadigan xatarlarga qarshi zarur choralarni ko'rish uchun atrof-muhitdagi gazni o'lchash ish salomatligi va xavfsizligi nuqtai nazaridan muhim ahamiyatga ega.
Kompaniyamiz gaz o'lchovlari doirasida atmosfera gazini o'lchashni amalga oshiradi. Ushbu tadkikotlar mahalliy va xorijiy tashkilotlar tomonidan chop etilgan tegishli qonuniy qoidalar, standartlar va test usullari bajarilgan. Ushbu standartlar bir nechta standartlarga asoslangan:
Vagon ENG 689 Ish joyi havosi - chegara qiymatlari va o'lchov strategiyasini baholash bilan inhaler kimyoviy moddalar ta'sirini taqqoslash uchun ko'rsatmalar
Vagon ENG 45544-1 Ish joyi havosi - Toksik gazlar va bug'larning bevosita aniqlanishi va konsentratsiyasi uchun elektr qurilmalar - 1 bo'lim: Umumiy qoidalar va sinov usullari
Vagon ENG 45544-2 ... 2 qismi: EHM o'lchovlari uchun ishlatiladigan qurilmalar uchun ishlash talablari
Vagon ENG 45544-3 ... Part 3: Umumiy gazni aniqlash qurilmalari uchun ishlash talablari
Kasbiy gigienik o'lchovlarda, gazni o'lchash, kimyoviy moddalar ta'sirida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan kasbiy kasalliklarning oldini olish va kimyoviy moddalardan kelib chiqadigan xatarlardan himoya qilish uchun mehnat xavfsizligi va xavfsizligi nuqtai nazaridan muhim ahamiyatga ega.
Ish joylarida gazni o'lchash bo'limlarida ishlatiladigan kimyoviy moddalarning moddiy xavfsizligi shakllari (MSDS) o'rganilishi kerak va mumkin bo'lgan gazlarni to'g'ri aniqlash kerak.
Gazni o'lchashda ba'zi kimyoviy moddalar uchun limit qiymatlari Ishchi salomatlik va xavfsizlik qoidalariga kiritilgan.
Qo'rg'oshin: OHS. 61 / 7-modda Qo'rg'oshin miqdori muntazam ravishda ish joyida namunalar olish yo'li bilan aniqlanadi va bu miqdor 0, 15 milligram / kubometrdan oshmasligi kerak.
Merkuriy: ISGT. 62 / 3 moddani muntazam ravishda simob darajasini aniqlash uchun ish joyidan namunalar olinadi va bu daraja 0, 075 milligram / kubometrdan oshmaydi.
Arsenik: ISGT. 63 / 3 moddasi Mantar bilan muomalada bo'lgan joylarda atmosfera havosiga atmosfera havosidan namlangan tutunning muntazam emissiyasi ta'minlanmaydi. Suyuqlik darajasiga yaqin qoplama tanklarining qirralariga mos aspiratsiya tizimi o'rnatilishi kerak, va atmosferadagi havoda kadmiy miqdori 0, 1 milligram / kubometrdan oshmasligi kerak.
Berilyum: ISGT. 69 / 1 modda Beriliy va uning tarkibiy qismlari ishlatilgan ish joylarida tegishli shamollatish bilan tegishli aspiratsiya tizimi o'rnatilishi kerak va ushbu ish joyida berilyum (2) miqdori milligram / kubometrdan oshmasligi kerak.
Benzen: ISGT. 71 / 5-modda Benzolli ish joylarida havo ichidagi benzol konsentratsiyasi hajmi bo'yicha millionga nisbatan 20 dan oshmasligi kerak. Yuqori miqdorda benzol kontsentratsiyasi bilan ishlashi kerak bo'lgan ish joylarida xodimlarga suyuq benzol ishlatiladigan mos havo maskalari, maxsus poyabzal, qo'lqop va maxsus ish kiyimlari kabi himoya vositalar beriladi.
Karbon oltingugurt: ISGT. 74 / 2 moddasi Uglerod sulfidi ishlatilgan joylarda umumiy shamollatish bilan birga tegishli aspiratsiya tizimi o'rnatilishi kerak, ishlarning yopiq tizimda bo'lishi va ish joyidagi uglerod sulfid miqdori 20 PPM yoki 60 milligram / kubometrdan oshmasligi kerak.
Oltingugurt vodorodi: ISGT. 72 / 2 moddasi Ish joyida havodagi oltingugurtli vodorod miqdori millionga nisbatan 20 dan oshmasligi kerak.
Cheklangan-yopiq hududda ishlaydigan xavf-xatarlar Quduqlar, kanalizatsiya, tunnel, silo, ma'dan kabi ishlar
Yopiq makon
Ish maydoni, kirish va chiqish (yig'ib, silo, kanalizatsiya, tunnel, va hokazo) uchun chegara bo'sh joylari bilan doimiy ishlaydigan maydon sifatida yaratilmagan, etarlicha katta bo'lishi uchun mo'ljallangan. 1-5.
Cheklangan yondashuvdagi xavf
Ushbu hududlarda uchragan xavf-xatarlar ikki asosiy nom ostida to'planishi mumkin:
Atrof muhit xavfi ish joyidagi nafas olish havosi bilan bog'liq.
2) Jismoniy xavflar ish muhitida duch kelgan vositalar va holatlar bilan bog'liq.
Atrof muhit xavfi
Kam miqdordagi ishlaydigan shamollatish tizimining etarli emasligi yoki yo'qligi atrof-muhitning atmosfera tarkibini hayotiy chegaradan past darajaga tushiradi. Tabiiy moddalarning buzilishi, biologik faollik, oksidlanish, bug'larning perkolatsiyasi va tarkibiy sızmalar atrof muhitdagi toksik va / yoki yonuvchan gazlarning hosil bo'lishi va to'planishiga olib keladi. Ushbu jarayonlarning natijasida ish muhitida talab qilinadigan kislorod miqdori sezilarli darajada tükenmiştir. Atrof muhitda ishlaydigan ishchilar, zararli gazlar bilan yoki kislorodning aksariyatida, behushlik va o'limni nima sodir bo'lganini tushunmasdan, ifloslantiradilar. Juda ko'p toksik gazlar rangsiz va hidsiz bo'lganligi sababli ular hislar tomonidan aniqlanolmaydi. Bu holatda duch kelgan o'limlardan biri ishonch bilan harakat qilish emas. Mehnat muhitining ishonchliligi tegishli o'lchash va monitoring qurilmalari yordamida aniqlanganidan so'ng, o'rganiladigan yopiq maydon 1-5 sifatida kiritilishi kerak.
1.1. Kislorod etishmovchiligi / ortiqcha
Nafas olish havosida etarlicha kislorod bo'lmasa, hayotiy faoliyat barqaror bo'lmaydi. Cheklangan ish joylarida atmosferadagi kislorodning kamayishi aerob bakteriyalarini, metallarni oksidlanishini, yonish va boshqa gazlar bilan almashinish natijasida yuzaga keladi. Aksincha, nafas olish havosida mavjud bo'lgan kislorod miqdori undan yuqori bo'lishi mumkin. Nafas olish havosidagi kislorodning ko'pligi portlovchi muhitni yaratadi yoki kimyoviy reaktsiyalarni tezlashtiradi. Nafas olish havosida kislorod miqdori maksimal 20.9-23.5% va kamida 19.5% 1-5 bo'lishi kerak.
1.2. Toksik gazlar
Cheklangan ish joylarida turli manbalar va jismoniy xususiyatlarga ega bo'lgan turli toksik gazlar mavjud. Biz ularni odamlarga ta'siriga ko'ra ikki guruhga bo'lishimiz mumkin: asfiksanlar (oddiy asfiykalar, kimyoviy asfiksanlar) va irritants6,7.
Suvdagi pH, zarracha hajmi, suvdagi piksellar sonini, toksik moddaga ega kishining aloqa vaqtini va vosita ochiq yoki yopiq bo'ladimi birinchi patologik javobni aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Yoshi, chekish odati, nafas olish tizimi yoki boshqa organlar kasalligi, himoya maskalari kabi asboblardan foydalanish, shaxsning kasallikning holatini belgilovchi asosiy xususiyatlaridan biri. Havoda nafas olayotgan kichik zarrachalar asosan havo aralashmalarida cho'kma va cho'kma bilan yotqiziladi. Bu ayniqsa, zarracha hajmi va tezligi bilan oshadi va havo yo'li diametri ortib boradi. Qora zarralar 1 va undan kichik zarralar uchun juda muhimdir. 15-20 mikrometrli diametrli katta zarralar burunda to'planadi, trakeada va bronxlarda kichikroq va 0.5-7 mm o'rtasida bo'lgan alveolalar darajasida to'planishadi. Juda kichik zarrachalarning deyarli yarmi, taxminan 0.1 mk hajmida, alveolalarda saqlanadi. Suyuq süspansiyonlar, buharlaşırken gaz sifatida absorbe mumkin. Gaz molekulalari 8 havo yo'llaridan bevosita tarqalishi mumkin.
Inhaler toksik moddalar; ular bevosita tirnash xususiyati bilan yallig'lanish ta'sirini boshlashi mumkin, holbuki, asfiksli oddiy moddalar atmosferada kislorod o'rnini bosib, asfiksiyani hosil qiladi, kimyoviy asfiksiyani hosil qiladi, qon oqimiga kiradi va tizimli toksik ta'sir yaratadi. Asfiksiyani hosil qiluvchi gazlarning zararli ta'siri kontsentratsiyaga, aloqa vaqtiga va ventilyatsiyaga bog'liq. Nafas olish havosidagi kislorod miqdori etarli bo'lsa, unda fiziologik ta'sir kam yoki yo'q. Ular nafas olish yo'llarini bezovta qilmaydi va ular tizimli ravishda toksik emas. Klinik alomatlar havoda kislorod konsentratsiyasi 15% dan past bo'lsa va o'lim 6-10% dan past bo'lgan holatlarda sodir bo'ladi. Metan, etan, asetilen, vodorod, azot, argon, neon, karbon dioksid kabi gazlar havodagi kislorod miqdorini kamaytirish orqali asfiksiyani hosil qiladi. Bunday asfiksiyaning hikoyalari uzoq vaqt davomida yopiq joylar, masalan, karerlar, quduqlar, siloslar, kema lyuklari natijasi bo'lishi mumkin. Shu bilan birga, o'pka shikastlanishining yanada murakkab bo'lishi mumkin emas, chunki bunday bo'lmagan joylarda (masalan, siloslarda azot dioksidi, kanalizatsiya va konlarda oltingugurt vodorodi kabi) inert bo'lmagan materiallar mavjud bo'lishi mumkin.
1.2.1. Asfiksiyani hosil qiluvchi gazlar
A) atrof muhitning asfiksiyasini hosil qiluvchi gazlar
karbonat angidrid
Uglerod dioksidi uglerodli moddalarning to'liq yonishi natijasida hosil bo'lgan havodan og'irroq bo'lgan rangsiz, hidsiz gazdir. Havodan og'irroq bo'lgani uchun u mines, kemalar, eski quduqlar, kanalizatsiya va axlat yig'ish joylarida to'planadi. % 10 Toksik ta'sir CO2 ning inhalatsiyasi bilan kuzatiladi. % 25-30 CO2 ning inhalatsiyasi nafas qisilishi, qon bosimining tushishi, behushlik va o'limga olib keladi. O'lim sababi o'pka to'lovi va qon ketishidir.
Karbonmonoksit zaharlanishi (o'tkir)
Gemoglobinning 20% CO-Hb ga aylantirilgach, alomatlar asta-sekin ortadi:
- bosh og'rig'i
- bosh aylanishi
- ko'ngil aynishi, qusish,
- taxikardiya va yuqori qon bosimi,
- ba'zida turli xil shikoyatlar,
- tinnitus,
- o'ychanlik,
- umumiy charchoq,
- Apatiya,
- ba'zan mushak mushaklari,
- jildida gilos qizil rang,
- ongni yo'qotish (% 50 CO-Hb shakllanishi),
- O'lim (% 60-70 CO-Hb shakllanishi)
uglevodorodlar
Uglevodorodlar orasida metan, etan kabi qisqa zanjirli alifatik uglevodorodlarning yuqori kontsentratsiyasi atrof muhitda asfiksiya bilan o'limga olib kelishi mumkin. Alifatik, alisiklik va aromatik uglevodorodlar anestezikaga o'xshash ta'sir ko'rsatadi va toksik darajalarda tashxislanganda bosh og'rig'i, bosh aylanishi va ko'ngil aynish kabi giyohvandlik alomatlarini keltirib chiqaradi. Boshqa turg'un anestezikalar sifatida katekolaminlarga miyokard sezgirligi oshishi va kardiyak ritm buzilishi yuz berishi mumkin. Alifatik uglevodorodlarning kimyoviy toksik ta'sirlari (polinevropati, saraton va boshqalar), shuningdek nafas olish mukozasida tirnash xususiyati beruvchi ta'sirlar mavjud.
Asetilen, vodorod, azot, argon, neon
Agar payvandlashda ishlatiladigan asetilen ballonlari va yoritish gazi o'z-o'zidan yopiq bo'lsa yoki kaltsiy karbid (karbid) suv bilan aralashsa, asetilen gazining darajasi xavfli darajada ko'tarilishi va asfiksiyaga olib kelishi mumkin. Vodorod, azot, argon va neon kabi gazlar yopiq va havosiz muhitda xavfli darajaga yeta olishi mumkin, buning natijasida quvurlarni ishlatish vaqtida ochiq qoladi. Ushbu guruhdagi gazlar bilan asfiksiyada havoda kislorodni kamaytirish bilan shug'ullanadigan asfiksiyadorlar mavjud bo'lsa, birinchi navbatda, bemorni toza havoga olib borib, kerak bo'lganda kislorod va mexanik ventilyatsiyani qo'llash kerak. Uzoq muddat davomida u yurak va markaziy asab tizimi kabi hipoksiyaga nisbatan sezgir bo'lgan organlarda sekeleya bo'lib qolishi mumkin. Ta'sir darajasining og'irligiga qarab iskemi, infarkt, aritmiya, konvulsiya, koma va miya shishi kuzatilishi mumkin; keyin bir nechta organ yetishmovchiligi 10,11 bo'lishi mumkin.
B) kimyoviy asfiksiyani hosil qiluvchi gazlar
Asfiksiyani ximik shaklda hosil qiladigan gazlar to'qima asfiksanlar deb ham nomlanadi va to'qimalar bilan kislorod olishni inhibe qiladi. Karbon monoksit kislorodni gemoglobinga ulanishdan xalos qiladi va karboksimogoglobinni hosil qiladi yoki azot dioksid methemoglobin shakllanishini rag'batlantiradi. Sülfürik vodorod (H2S), siyanür va qisman karbon monoksit blok hujayralari nafas olish. Ba'zi kimyoviy asfiksanlar (azot dioksidi, oltingugurt vodorodi va h.k.) ham nafas olish yo'llari 10-12 ustidan tirnash xususiyati ta'siriga ega.
Karbon monoksit (CO)
Karbon monoksit uglerod tarkibidagi yoqilg'ilarni to'liq yanmasligi natijasida chiqariladi. Bu havodan engil rangsiz, hidsiz gazdir. Uglerod dioksidi hosil qilish uchun ko'k olov bilan yonayotgan. Boshqa toksik gazlar bilan birga yong'inlar; Yog'siz shamollatadigan joylarda yog'och, ko'mir, gaz, tabiiy gaz kabi organik yoqilg'ilarni yoqish natijasida ma'dan, garaj yoki shunga o'xshash joylarda tez-tez uchraydigan uglerod oksidi zaharlanishi o'limga olib kelishi mumkin. Nafas olish havosida uglerod oksidi miqdori maxsus detektorli naychalar bilan namunalar bilan aniqlanadi. Toksikologik tadqiqotlar uchun qonda uglerod oksidini aniqlash, UV-ko'ringan spektrofotometr, gaz kromatografiyasi va rang testlari amalga oshiriladi. Uglerod monoksitning gemoglobinga ulanadigan yaqinligi kisloroddan 200 kattaroqdir. Bundan tashqari, sitokrom oksidaz tizimini ta'sir qiladi va qon kislorod tashish hajmini kamaytiradi. Kislorodli transportni to'xtatib qo'yishdan tashqari, uglerod oksidi kislorodning ajralish eğrisini chapga o'tkazib, to'qimalarga etishish uchun kislorod miqdorini kamaytiradi. Eng ko'p ta'sirlangan organlar eng metabolik ta'sirga ega bo'lganlardir. Bosh aylanishi va bosh og'rig'i kabi alomatlar rag'batlantirsa-da, odamlar oldindan belgilanmagan holda ongsiz ravishda yo'qotilganligi sababli uglerod oksidlari zaharlanishidan qochib qutula olmaydilar. Qondagi kislorod miqdori kam bo'lgani uchun kislorod bosimiga sezgir bo'lgan kimyoviy retseptorlar stimullamaydi va qonda CO2 ko'paymaydi, chunki CO zaharlanishida ogohlantiruvchi belgilar yo'q. Hatto juda past darajalarda (0.5%), 2 soat uchun uglerod oksidini inhalatsiyasi o'limga olib kelishi mumkin. Qonda qorokshemoglobin darajasi 20% ga yetganda, alomatlar boshlanadi; 60% da ongni yo'qotish; O'lim 80% 8,9,13-16 darajasida yuz beradi.
Karbon monoksit zaharlanishida to'qimalar va to'qimalarning pushti rangi juda xarakterlidir. O'lim holida COHb gilosining qizil rangi deyarli barcha tananing terisida va mukozasida mavjud. Teri yorqin qizil rangga ega. Umumiy holda, uglerod oksidi bilan o'lim holatlarida, postmortem qonda COHb darajasi 50% dan yuqori. O'lim sababi geyser va kolba gazining zaharlanishi va oz miqdorda gaz gazidan zaharlanish deb baholandi. CO zaharlanishida qonda COHb darajasini o'lchash maruziyet, zo'ravonlik va davolanishni samaradorligini namoyish qilish uchun bajariladi.
Oltingugurt vodorodi (H2S)
Oltingugurt vodorodi kuchli va xarakterli chirigan tuxum hidiga ega rangsiz gazdir va u havodan og'ir bo'lgani uchun chuqurlarda (silos, kanalizatsiya, go'ng quyish va boshqalar) to'planib qoladi. U neft sanoati, rezina va bo'yoq fabrikalari, kanalizatsiya tarmog'i, vulqon gazlari, ayrim ma'danlar va tabiiy issiq suv manbalarida uchraydi. Hidni hidrofirma nervlarida yuqori sezuvchanlik konsentratsiyasi tufayli ishonchli ogohlantiruvchi emas. O'lim holatlarida patologik topilmalar H2S bilan zaharlanish haqida ma'lumot beradi. Qorin bo'shlig'i a'zolaridagi postmortem sulfhemoglobinning shakllanishi natijasida tirnash xususiyati alomatlari va kechiktirilgan o'limlar yashil rang hosil bo'lishida muhim ahamiyatga ega. Boshqa tomondan, zaharlanish sodir bo'lgan havoda H2S ning aniqlanishi ham yordam beradi. To'qimalarda o'zgarishlar oldin oltingugurtni aniqlash analitik toksikologiya jihatidan zaharlanishni aniqlashda foydali bo'lishi mumkin. H2S mahsuloti sifatli va miqdor jihatidan qo'rg'oshin asetat yoki kumush siyanid 8,9,10,14-17 bilan beradigan sulfidlar bilan aniqlanishi mumkin.
Vodorod siyanid (HCN)
Polivitamin, tsellyuloza, neylon, jun, ipak va asfaltni yopiq ish joylarida yoqib yuborish natijasida oltin ma'danlarida vodorod siyanid zaharlanishi sodir bo'lishi mumkin. Vodorod siyanid (HCN) odatda gaz fazasida mavjud siyanidning bir turi. Achchiq bodomga o'xshash achchiq hidli gaz. Uning hidi xarakterli bo'lsa-da, faqatgina 60% holatda aniqlanishi mumkin. Kasallikning dozasi HCN uchun 50 mg va kaliy va natriy siyanid uchun 200-300mg. Inhalation 0.2-0.3 mg / L HCN inhalation darhol o'lik; 0.13 mg / L (130 ppm) HCN inhalatsiyasi bir soatdan so'ng o'likdir. O'lim holatlarida, sud-toksikologiya laboratoriyalari qon, oshqozon va ichak tarkibidagi siyanidni qidirishlari kerak. Oddiy inson qonida 100 ml ga qadar 15 mikrogramgacha siyanid bo'lishi mumkin. Nafas olish zaharlanishida ushbu miqdor 100 ml hajmida 100 mikrogram darajasida bo'lishi mumkin. Postmortem analizida siyanürni o'limdan 2.5-6 oygacha aniqlash mumkin. Biologik materialdan chiqarilgandan so'ng u tegishli rangli reaktsiyalar yoki 8,9,11,14-16 gazli kromatografiya apparati bilan aniqlanishi mumkin.
1.2.2. Tahriki gazlar
Ushbu moddalar shilliq qavatdagi suv bilan toksik mahsulotlarni hosil qilish uchun turli nisbatlarda suv bilan reaksiyaga kirishganligi sababli ularning ta'siri suvda va fizikaviy zarracha diametrlarida ularning eruvchanligi bilan bog'liq. Suvda eriydigan ammiak, oltingugurt dioksidi asosan ko'zning konjunktiva yuzasida va yuqori nafas yo'llarining shilliq pardalarida so'riladi, kamroq eruvchan moddalar (fosgen, ozon, azot dioksidi va boshqalar) terminal bronxiol va alveolalar darajasiga etib borishi mumkin. Shuning uchun, past eritma moddalari yuqori havo yo'llarida deyarli hech qanday tirnash xususiyati keltirmaydi va sezilarli alomatlarga ega emas. Hech qanday ogohlantirish ta'siri yo'qligi sababli, uzoq vaqt bu toksik moddalarga ta'sir qilishi mumkin. Suvdagi eruvchanligi bilan bir qatorda, nafas zarralari kattaligi patogenezda ham muhimdir. Diametri 5 ìm va undan past bo'lgan zarrachalar terminal bronchioli va alveolalar darajasiga etib borganligi sababli ularning ta'siri asosan bu mintaqada bo'ladi. Zarar zarrachalarga zararli gazlar ham zarralar, ham zarrachalar o'zlari tomonidan yetib boradi va 9,14-16 zarrachalariga yopishadi.
ammiak
Ammiak rangsiz va suvda eriydigan gazdir. Bu gaz havoga nisbatan zichlikli va o'tkir hiddir. U ammiak, o'g'it, portlovchi moddalar, neft, bo'yoq, plastmassa va farmatsevtika sanoatida qo'llaniladi. Havoda kamida 53 ppm bo'lganida uning hididan farq qilishi mumkin. Nafas olish ziyoni kontsentratsiyani kuchaygan joylarda sodir bo'ladi. 0.5-1-10000-9-11,14-19 xona havosida XNUMX-XNUMX (XNUMX ppm) ishlatilganda nafas olish tahdidi natijasida bir necha daqiqada o'ldirilishi mumkin.
xlor
Xlor - havodan og'irroq yashil-sariq gaz va xarakterli hidga ega. U ishqoriy va ağartirish sanoati, dezinfektsiyalash, qog'oz va to'qimachilik sanoati uchun ishlatiladi. Xlor gaziga ta'sir qilish, odatda, uy sharoitida yoki hovuz yoki berilgan sharoitida uy tozalash vositalarini aralashtirish orqali sodir bo'ladi. 35-50 ppm orasidagi ta'sir qilish daqiqa ichida 60-90ni o'limga olib keladi. 1000 ppm kontsentratsiyasida o'lim bir nechta nafasda ham rivojlanadi. Xushbo'y hidli teshilishdan yuqori bo'lganligi sababli, hidning yo'qligi ta'sir qilishni bildirmaydi.
Azot oksidi
Azot oksidlari payvandlashda, elektrolizda, metallni tozalash jarayonlarida, yong'in paytida zararli gazlar, motorli transport vositalarining chiqindi gazlarida va siloslarda ko'rinadi.
Azot dioksidi havo, tirnash xususiyati beruvchi va qisman eruvchan bo'lmagan jigarrang gazdir. Donni saqlash siloslarida fermentatsiya qilish yo'li bilan ishlab chiqarilgan nafasli azot dioksidi "Silo to'ldiruvchisi kasalligi" deb nomlanadi. Enzimatik degradatsiyadan va nitrat tarkibi oksidlanishidan kelib chiqqan azot dioksidi, shuningdek uglevod tarkibining parchalanishi natijasida chiqarilgan CO2 gazlari to'g'ridan-to'g'ri don sathidan va ayniqsa, zaxarli joylarda saqlanadi. Gaz hosil qilish jarayoni silo to'ldirilgandan so'ng bir necha soat ichida boshlanadi, har kuni 2 tepalikka tushadi va har ikki haftada pasayadi. Silo birinchi haftada kiritilsa, zaharlanish xavfi yuqori. Zaxarlanish hollari silosni to'ldirgandan so'ng 6 hafta oldin xabar qilindi. Havoda 250-500 ppm azot dioksidni inhalatsiya qilish juda qisqa vaqt ichida halokatli bo'lishi mumkin. Azot oksidlarining metabolizm va ekstraktsiyasi juda ko'p o'rganilmagan. Biroq, nitritlar to'qimalarda to'planganligini ko'rsatdi.
fosgen
Fosgen havodan og'irroq, rangsiz va suyultirilgan 80ºC darajasida. Bu kam kontsentratsiyada yangi kesilgan somonning hidiga o'xshaydi, shuning uchun uning tirnash xususiyati bilan bog'liq xususiyatlari past bo'ladi va u uzoq vaqt davomida gazga duch kelishi mumkin. Yuqori konsentrasiyalarda keskin hid paydo bo'ladi. Havodagi maqbul qiymat - 0.1 ppm. Suvdagi past pishadiganligi sababli distal havo yo'llarida, ayniqsa simptomlar noqulaydir. Inhaler fosgen organizmda CO2 va HCl ga gidroliz orqali o'pka va buyraklardan chiqariladi. Fosgen tabiiy ravishda paydo bo'lmaydi. 1812da xlor va karbon monoksitni o'tin o'ti orqali o'tqazish yo'li bilan birinchi marta sintez qilindi. Bugungi kunda u pestitsidlar, plastmassalar, bo'yoqlar va farmatsevtika mahsulotlarini izosiyanatlarning sintezida oraliq vositalar sifatida ishlab chiqariladi. O't o'chiruvchilar, payvandlash mashinalari va bo'yoqlarni tozalash vositalari 8,11da isitish vaqtida xlorli uglevodorodlar o'z ichiga olgan moddalarga (masalan, solventlar, bo'yoqlarni ajraladigan vositalar, quruq tozalash vositalari va metilen xlor) duch kelishi mumkin.
Oltingugurt dioksidi (SO2)
Havo, o'tkir, tirnash xususiyati beruvchi gazdan rangsiz, og'irroq va havo ifloslanishining asosiy elementlaridan biridir. Sanoatda, ayniqsa, qog'oz ishlab chiqarishda, sovutish tanklari, neftni qayta ishlash, konchilik, akkumulyator ishlab chiqarish va mevalarni saqlash. Shilliq qavat bilan aloqa qilganda oltingugurt dioksidi tezda oltingugurt va sulfat kislotaga aylanadi. 0.5 ppm konsentratsiyada SO2ning xidi havoda sezilishi mumkin. 400 ppm SO2 inhalatsiyasi xavfli bo'lib, 1000 daqiqada o'limga olib keladigan 10 ppm xNUMX bo'ladi.