10-ma’ruza mavzu: O‘qitishning rivojlantiruvchi texnologiyalari Reja

---

10-MA’RUZA 
MAVZU: O‘qitishning rivojlantiruvchi texnologiyalari 
Reja:
 
1. 
Rivojlantiruvchi texnologiyalar tushunchasi
2. 
O‘qitishning rivojlantiruvchi nazariyasining tarixi
 
Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalari (talaba shaxsining ijobiy sifatlarini, 
ayrim sohalardagi bilimlarini, o’quv motivatsiyasini, bilish ehtiyojlarini va ijodiy 
qobiliyatlarini rivojlantirish texnologiyalari). Zamonaviy ta’lim texnologiyalarining 
didaktik tizimi shundan kelib chiqadiki, ikki tomon – o’qitishva o’qish – ta’lim 
jarayonida yaxlitlikni tashkil qiladi va didaktikaning predmeti bo’lib xizmat qiladi.
Zamonaviy ta’lim texnologiyalarini dasturlashtirilgan, muammoli, 
rivojlantiruvchi o’qitish (P.Galperin, L.Zankov, V.Davidov), gumanistik 
(insonparvarlik) psixologiya (k.Rodjers), kognitiv psixologiya (J. Bruner), 
Rossiyada 80-yillar o’qituvchi- novatorlarning pedagogik texnologiyasi, hamkorlik 
pedagogikasi, masofaviy ta’lim, modulli ta’lim singari yo’nalishlar tashkil qiladi. 
Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalariga ta’lim oluvchi shaxsining qiziqish 
va ehtiyojlarini, individual sifatlarini, ayrim sohalarda kuchli namoyon bo’ladigan 
bilimlarini, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish texnologiyalari kiradi. Bunda har bir 
ta’lim oluvchining imkoniyatlarini hisobga olgan holda o’qitish jarayoni, o’zgacha 
yondoshuvli ta’lim orqali bir sifat bosqichidan ikkinchisiga o’tishini ta’minlovchi 
jarayon tushuniladi. Ushbu zamonaviy yondashuvlarda o’qitish maqsadi nafaqat 
bilimlarni shakllantirishdan iborat, balki ta’lim oluvchilarni umumiy rivojlantirish, 
ularning intellektual, mehnat, badiiy malakalarini rivojlantirish, bilish va ma’naviy 
ehtiyojlarini qondirishdan iboratdir.
O’qituvchi ta’lim oluvchilarning o’quv-bilish faoliyatini boshqarar ekan, bir 
vaqtning o’zida ularning mustaqil ishi, faolligi va ijodiy izlanishini ham 
rag’batlantiradi. Pedagogik hamkorlik – bu o’qituvchiva ta’lim oluvchining o’zaro 
tushunishi, bir-birining ma’naviy dunyosiga kirishi, bu faoliyatning kechishi va 

---

natijalarini jamoaviy tahlil qilishi asosida o’qituvchiva ta’lim oluvchining 
birgalikdagi rivojlantiruvchi faoliyatini tashkil qilish g’oyasidir. Hamkorlik darslari 
– bu ta’lim oluvchilar tafakkurini “eshitish – eslab qolish – aytib berish” sxemasidan
“bilish (o’qituvchiva guruhdoshlari bilan birgalikda izlanish orqali) –tushunish – 
aytib berish – eslab qolish” sxemasigacha uzoq davom etadigan qayta qurish 
jarayonidir. 
XX asrda turli xil mamlakat olimlari yaxlit zamonaviy didaktik tizimni 
yaratishga harakat qildilar. Fanda hozirgi kunga qadar yagona didaktik tizim yo’q, 
faqat ayrim umumiylikka ega bo’lgan bir qator nazariya va texnologiyalar mavjud.
Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalari. Bularga o’quvchi shaxsining 
sifatlarini, ayrim sohalardagi bilimlarini, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish 
texnologiyalari kiradi. 
Bulardan tashqari xususiy (o’quv fanlari) pedagogik texnologiyalari, 
alьternativ hamda mualliflik pedagogik texnologiyalari ham mavjud. Bulardan 
tashqari hozirda pedagogik texnologiyalarning turli yo’nalishlari bor bo’lib, ulardan 
asosiylari empirik, kognitiv, evristik, kreativ, integrativ, ataptiv pedagogik 
texnologiyalardan iborat. 
Empirik-sezgi a’zolari orqali bilim olish. Bu texnologiyada asosiy e’tibor 
sezgi a’zolarining tabiiy rivojlanganlik imkoniyatlariga tayangan holda bilim berish 
va ularni yanada takomillashtirib borishga qaratiladi.