10-мавзу. Коррупцияга қарши кураш механизмлари

Японияда мансабдор шахслар ва сиёсий раҳбарлар коррупцияси жамоатчилик 
томонидан қаттиқ танқид остига олинади. 1997 йилда йирик компаниялар фаолияти билан 
боғлиқ айрим коррупциявий операциялар ошкор бўла бошлагандан сўнг, мамлакатдаги 
бошқарувчи Либерал-демократик партия молиявий фаолият амалга оширилиши тартибини 
бузувчиларга нисбатан чораларни кучайтириш, баъзи бир қилмишларни криминализация 
қилиш, яъни Жиноят қонунида жазо белгилаш таклифларини киритишди. Япония ҳукумати 
узоқ иккиланишлардан сўнг хорижий мансабдор шахслар ва сиёсатчиларни сотиб олиш билан 
фаолият юритувчи компанияларга қарши қаратилган халқаро шартнома тузиш тўғрисидаги 
таклифни қўллаб-қувватлай бошлади.
Японияда 1993 йилда мафия раҳбарларидан бири Канэмарунинг ҳибсга олиниши билан 
шу нарса маълум бўлдики, у бош вазир бўлган Набору Такэсита, Тосики Кайфу, Киити 
Миядзавалар билан алоқада бўлган, ҳатто уларга ўз манфаатларини кўзлаб таъсир ўтказа олган. 
1994 йилда Япония бош вазири Морихиро Хосокава молиявий қонунбузарликларда айбланиб 
истеъфога чиқарилган эди.
Ўтган асрнинг 90-йилларида япон тадқиқотчилари коррупциявий жиноятчиликни 
камайтиришда: ҳокимият тузилмалари фаолияти тўғрисида маълумотларни ошкоралаштириш, 
мансабдор шахсларни назорат қилиш учун марказий ва маҳаллий миқёсда мустақил омбудсман 
институтини жорий этиш, шу турдаги жиноятларга қаттиқ жазо тайинлаш (депутатликка 
сайланишдан маҳрум қилиш, умрбод юқори лавозимга кўтарилишдан маҳрум қилиш, сайлов 
гуруҳидаги шунга алоқадоркишиларни жазолаш), сайлов кампанияларини молиялашни тўла 
давлат маблағлари ҳисобидан амалга оширишни таклиф этган эдилар. Японияда коррупцияга 
қарши курашиш билан бирга, нотўғри (туҳматдан) пора олиш ҳақида хабар бериш ҳам, пора 
олувчиларга нисбатан белгиланган жазога – уч йил муддатга каторга жазоси ёки жарима 
жазосига тортилиши мумкин. Жиноят қонунчилигида амалга оширилган ислоҳотлар орқали 
бир қатор мансабдорлик жиноятларига бериладиган жазолар оғирлаштирилди. Масалан, давлат 
ва жамоат арбобларининг мансабдорлик ваколатлари билан ҳокимиятни суиистеъмол қилишига 
2 йилгача каторга ёки турма қамоғи жазоси белгиланди. Илгари бундай жиноят учун 6 ойгача 
шундай жазога тортиларди. 
Сингапурнинг собиқ бош вазирларидан Ли Куан Ю (1959-1990) “Қачонки ҳокимият 
халқ ишончини оқлаш учун эмас, шахсий бойлик орттириш мақсадида фаолият юрита 
бошласа, бу ахлоқ муаммоси ҳисобланади. Узоқ вақт мавжуд бўлишини истаган жамият 
ҳалоллик принципига амал қилиши лозим, акс ҳолда жамият яшай олмайди. Коррупцияни 
тўхтатиб қолишнинг энг осон усули мансабдор шахсларнинг ўз билганларича ҳаракат 
қилишлари имкониятларини камайтиришда» деган эди. Ҳозирда, коррупцияга қарши курашиш 
бўйича Сингапур тажрибаси энг мувафаққиятли амалиётлардан бири ҳисобланади. 
Сингапурнинг коррупцияга қарши сиёсати бу миллий қадриятларга амал қилишдан кўра 
кўпроқ зарурият туфайли амалга оширилди. Сингапур хорижий инвестицияларни мамлакатга 
жалб қилиш учун уларни нотўғри мақсадларда фойдаланиш имкониятини йўққа чиқарди. 
Трансперенси Интернейшнл (Transparency International) ташкилоти эълон қилган 2020 
йил мамлакатларнинг коррупциялашганлиги даражасини акс эттирувчи рейтингда Сингапур 
коррупция даражаси паст бўлган мамлакатлари ичида етакчи ўринда қайд этилди. Сингапурда 
коррупцияга қарши курашга раҳбарлик бевосита сиёсий раҳбарлар ва мансабдор шахсларнинг 
ўзлари томонидан амалга оширилади ва бу жамоатчилик томонидан қўллаб-қувватланади. 
Мамлакатнинг коррупцияга қарши курашга ихтисослашган орган Коррупция 
ҳодисаларини тергов қилиш Бюроси ҳисобланади. Бу мустақил орган коррупция билан боғлиқ 
ишларни тергов қилади ва Сингапур иқтисодиётининг давлат ва хусусий секторида унинг 
олдини олиш чора-тадбирларини кўради. Бюро 1952 йилда ташкил этилган, унинг ваколатлари 
“Коррупциянинг олдини олиш тўғрисида”ги Актда белгилаб қўйилган. Бюрога давлат 

---

102 
хизматида ҳалоллик ва сотилмаслик принципи амал қилиши, хусусий секторда коррупция 
аралашмаган битимлар тузилиши учун жавобгарлик юклатилган. 
Шунингдек, унинг вазифалари қаторига давлат мансабдор шахсларининг ўз 
вазифаларини суистеъмол қилиш ҳолатларини текшириш ва шундай ҳолатлар аниқланганда 
тегишли органларга интизомий жавобгарликка тортиш ҳақида маълумотлар бериш вазифалари 
ҳам киради. 
Бюро давлат органларининг коррупциялашиши сабабларини, коррупцияга олиб келиши 
мумкин бўлган давлат хизматининг заиф томонларини ҳам ўрганади. Унинг раҳбари директор 
ҳисобланади ва бевосита Бош вазир олдида ҳисобдор саналади. Бу бирор-бир вазирнинг унинг 
фаолиятига аралашишига, терговни тўхтатиш ва бошқача таъсир қилиш мумкин эмаслигига 
хизмат қилади. Шунингдек, Сингапур Молия вазирлиги 1973 йил июль ойидан бошлаб махсус 
коррупцияга қарши кураш Дастури амалга оширилмоқда.