10-tema. Molekulyar-kinetikalíq teoriya tiykarları Jobası


Gazlardıń molekulyar-kinetikalíq teoriyasınıń tiykarǵı teńlemesi


Download 140.34 Kb.
bet6/6
Sana25.01.2023
Hajmi140.34 Kb.
#1118732
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
8 Молекуляр 8

5. Gazlardıń molekulyar-kinetikalíq teoriyasınıń tiykarǵı teńlemesi.


Molekulyar-kinetikalíq teoriyaǵa kóre ıdıstaǵı gaz barlíq waqıtta tártipsiz háreket etiwshi kóplep molekulalardan ibarat dep qaraladı. Molekulalar óz háreketi waqıtında ıdıs diywallarına tınımsız urılıp turadı. Molekulanıń ıdısǵa hár bir urılıwdaǵı kúsh jaǵınan kishi. Biraq molekulalar júdá kóp bolǵani ushın ıdıs diywallarına tásir etip atırǵan ulıwma kúsh bir qansha úlken boladı.


Idıs diywalınıń bet birligine tuwrı keluvchi molekulalardıń tásir kúshi gaz basımın sıpatlaydı. Molekulanıń ıdıs diywalına urılıw kúshi onıń háreket tezligine, qalaberse molekulalardıń ilgelemeli háreket kinetik energiyasına baylanıslı.


7-súwret
Tiykarǵı teńlemeni biz gaz kub formadagi ıdısta jaylasqan jaǵday ushın shıǵarayı3. Tárepleri l bolǵan kub formadagi ıdısta massaları m bolǵan N molekula bolsın. Molekulalardıń tártipsiz háreketin esapqa alıp, olardıń 1/3 bólegi kubtıń aldınǵı hám arqa diywalı baǵıtında, jáne 1/3 bólegi kubtıń shep hám oń diywalları baǵıtında, hám qalǵan 1/3 bólegi kubtıń tóbe hám tómengi diywalları baǵıtında tuwrı sızıqlı háreketlenedi dep aytıw mumkin (7-súwret). Hár úsh baǵıtta háreketleniwshi molekulalar ulıwma molekulanıń N = N/3 bólegin quraydı. Biz qıyaldan bir molekulanı ıdıstıń oń tárepindegi diywalına  tezlik penen háreketleniwin bayǵaymız (7-súwret). Molekula diywalǵa urılıp, onnan qaytadı hám shep diywalǵa qaray háreketlenedi. Molekulanıń urılıw kúshin F menen, urılıw waqtın t menen belgilesek, molekulanıń diywalǵa bergen impulsı F  t boladı. İmpulstıń saqlanıw nızamına kóre kúsh impulsi háreket impulsiniń ózgeriwine teń:
F  t = m0  ( m0) = ǵm0.
Bul ańlatpadaǵı minus belgi molekula ıdıs diywalına urılǵannan keyin óz baǵıtın ózgertip arqaǵa qaytıwın kórsetedi. Gazdıń ortasha basım kúshin tabıw ushın molekulalardıń 1 sekund dawamındaǵı urılıwlarda berilgan impulslar jıyındısın esaplaw kerek.
Hár bir molekula bir urılıwdan keyingi urılıwǵasha  tezlik menen 2 aralíqtı basıp ótkeni ushın eki izbe-iz urılıwlar arasındaǵı waqıt t = 2/ boladı. Waqıttıń bul ańlatpasın esapqa alıp, joqarıdagi ańlatpadan ortasha urılıw kúshini tabamız.
F = m02/ (13)
Idıstıń oń hám shep táreplerine ulıwma molekulalardıń N/3 bólegi turli 1, 2, 3,....., n tezlikler menen háreketleniwlerin esapqa alıp, urılıwlardiń jıyındı kúshin tabamız:

yaki

Bul ańlatpa <ǵ>= shaması gaz molekulalarınıń ortasha kvadratlíq tezligin bildiredi. Ol jaǵdayda joqarıdagi formula
<2>
kórinisti aladı. Molekulalardıń basımın tabıw ushın joqarıdagi ańlatpanıń hár eki tárepin ıdıs tárepiniń betine (S =2) bólemiz:

Bunda gaz basımın, N/3 gaz kontsentratsiyası n0 di bildiredi. Demek gaz basımı ushın
(14)
formula payda boladı. (14) formula gazlar ushın molekulyar-kinetik teoriyanıń tiykarǵı teńlemesi dep ataladı. (14) formulanıń alım hám bólimin 2 ge kóbeytemiz: hám m<2>/2 molekulalardıń ortasha kinetik energiyası k> ekenligin esapqa alsaq, molekulyar-kinetik teoriyanıń tiykarǵı teńlemesi
(15)
kórinisti aladı. Demek, gazdıń basımi kólem birligindegi molekulalardıń ilgelemeli háreketi ortasha kinetik energiyasınıń 2/3 bólegine te4. (15) formula Klauzius teńlemesi depte ataladı.
Eger bir mol gazdıń kólemin V desek, gazdıń kontsnetratsiyasi
n0 = NA/V
bolıp, (15) formula tómendegi kórinisti aladı.
R =
Bizge belgili, 1 mol ushın gaz halat teńlemesi
PV = RT
ekenligin esapqa alıp, temperatura ushın
T = (16)
formulanı payda etemiz. (16) formuladan kórinip tur, gazdıń absolyut temperaturası molekulalar ilgelemeli háreketiniń ortasha kinetik energiyasına proportsional eken. (16) formuladan molekulalardıń ortasha kinetik energiyası ushın
k> =
ańlatpanı payda etemiz. Bul ańlatpada k = R/N qatnası - Boltsman turaqlısı dep ataladı hám ol

jolı menen anıqlanadı. Boltsman turaqlısı fizikanıń kóp formulaları quramına kiredi. Demek, gaz molekulasınıń ortasha kinetik energiyası
k> = (17)
formula menen sıpatlanadı. (17) formuladan absolyut nol temperaturada molekulalardıń ilgelemeli háreketten toqtawı kelip shıǵadı. Biraq hárekettiń basqa túrleri, máselen atom ishindegi háreketler saqlanıp qaladı.
Eger (15) formuladaǵI k> ornına onıń (17) ańlatpasın qoysaq, gazdıń basımı ushın
P= n kT (18)
f ormula kelip shıǵadı. (18) formuladan normal basım hám temperatura sharayatında 1m3 gazdegi molekulalar sanın (kontsentratsiyasın) esaplaw múmkin.

Bul n sanı fizikada Loshmidt sanı dep ataladı.


(17) formuladan normal sharayat ushın gaz molekulalarınıń ilgerlemeli hárekettegi ortasha kinetik energiyasın esaplaymız:

Joqarıdagi (17) formulada k>=m<2>/2 ekenligin esapqa alıp, molekulalardıń ortasha kvadratlíq tezligi <2> ni tabamız:

bunnan (19)
kelip shıǵadı. Eger (19) formulada
k/m = R/mNA = R/M
ekenligin esapqa alsaq, ol basqasha kórinisti aladı:
(19a)
Molekulalardıń <kv> tezligin (19a) formula menen esaplaw qolaylı bolıp tabıladı.
Eger joqarıdagi (14) ańlatpada n0 = N/V hám RV = RT ekenligin esapqa alsaq, molekulyar - kinetik teoriyanıń tiykarǵı teńlemesin basqacha kórinisinde sıpatlaw mumkin:

Eger m0N ıdıstaǵı gazdıń massasına teń ekenligin esapqa alsaq
(20)
formula payda boladı. (20) formuladan Boyl-Mariot nızamı kelip shıǵıwın kórsetiw mumkin. İzotermik protsessta T = const bolǵani ushın (19) formuladan kv = const bolıwı, (20) formuladan turaqlı massalı gaz ushın

ekenligi kelip shıǵadı.
Bekkemlew ushın sorawlar:



  1. Zat dúzilisiniń molekulyar kinetik teoriyasınıń tiykarǵı úsh qádesin túsindiriń.

  2. Broun háreketi neni dáliylleydi?

  3. İdeal gaz nızamların túsindiriń.

  4. Klayperon-Mendeleev, Avogadro hám Dalton nızamların qanday túsinesiz?

  5. Gazlar molekulyar-kinetik teoriyasınıń tiykarǵı teńlemesi hám onnan kelip shıǵatuǵın formulalardı túsindiriń.

Download 140.34 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling