104-guruh uchun jahon tarixidan yakuniy savollariga javoblar. Ilk va qadimgi podsholiklar davrida misr

22. XAN IMPERIYASI. Sin Shi Xuandi vafotidan keyin saltanatda norozilik harakatlari kuchaydi. Shunday harakat- lardan eng kuchlisi Chu podsholigida ham boshlangan. Ular “I.Jlug" Chu qayta tiklanmog’i kerak" shiori ostida kurash boshlaganlar. Qo‘zg'olonchilar birin-ketin Chu shaharlarini bosib olib. Sin amal- dorlaridan qattiq o'ch ola boshlaydilar. Chen shahri bosib olingach. jamoaoqsoqollariqo‘zg‘olon rahbarlaridan biri Chen Shennio’zlari- ga podsho qilib ko4aradilar. Janglarning birida Chen Shen halok boiadi. Eski aslzodalardan bo'lgan Syan Yuy Chu qo'zg'olonchi- lar qo'shinining qo‘mondoni bo 'lib oladi. Syan Yuy o'zini “Chu hokinii” — “Chu vani” deb e'lon qiladi. Bunday qo'zg'olon Sin podsholigida ham boshlangan. Bu yerdagi qo‘zg‘olonga qishloq oqsoqoli Lyu Ban boshchilik qiladi. M. av. 207-yilda Sanan shahri- ni ishg'ol qilgan qo'zg'olonehilar, m. avv. 206-yili qo‘zg'olon rah- bari Lyu Banni “Xan hokimi” - “Xan vani” deb e'lon qiladilar. Qattiq janglar natijasida har ikki tomondan ham ko‘p odam o'lganyarador boigan. Sin Shi Xuandining o’g ii qo'zg'olonchilar qo'li- ga asir tushib, o'ldirilgan. Shu davr ichida Xan saltanatini egallash uchun Lvu Ban bilan Syan Yuy o'tlasida qonli janglar boshlanadi. Nihoyat, m. av. 202-yil yanvarda Gaysya yonidagi jangda Lyu Ban qo'shinlari Syan Yuy qo'shinlari ustidan g/alaba qozonadi. Shu bilan Xitoyda Sin podsholigi tugatilib, Xan saltanati o'rnadladi. Xan podsholigining kuchayishi. Lyu Ban Xan taxtiga o'tir- gach. o'zini Gao-Szu deb atashlarini buyuradi. U o‘z boshqaruvi- ning dastlabki yillarida xalqqa ko'p yengilliklar beradi. Keyincha- lik esa u Sinlarning boshqaruv tizimidan foydalanadi. U Xanga itoat etmagan podsholiklar bilan qattiq kurash olib boradi. Shuni ta'kidlash kerakki, Xan podsholigi o‘z boshidan Katta Xan sulo- lasi (m. av. 206, milodiy 25-yillar) va Kichik Xan sulolasi davrini kechirgan. Xan podshosi Szin-di davrida yetti hokimlikning birlashgan 200 minglik qo'shini saltanat poytaxti Sanyanga hujum boshlaydi. Ammo „Yetti hokim qo‘zg‘oloni” poytaxt ostonalarida tor-mor eti- ladi. ‘'Yetti hokini’lar amaldorlarini ishdan olib, mustaqil qo'shin tutishdan mahrum etadi. “Buyuk ipak yoii"ning markaziy qismi O'rta Osiyodan o'tgan edi. Bu yo'l O'rta Osiyo xalqlarining ja- hon xalqlari bilan madaniy va iqtisodiy aloqalari tarixida alohida ahamiyat kasb etgan. Xan podsholigining istilochilik yurishlari. Xan podsholigi tashkil topib, o‘zini tiklab olgach, podsholar qo'shni mamlakatlarni istilo qilishga kirishganlar. M.av. 200-yilda Lyu Ban-Gao-Szu o'z qo'shinlari bilan xunnlar ustiga bostirib borgan. Uining qo'shinlari xunnlardan mag‘lubiyatga uchragan. Gao-Szuning o‘zi asirga tushib, asirlikdan mo'jiza tufayli qochib qutulgan. Xan saltanati- ning eng kuchaygan davri U-Di podsholik qilgan m.av. 140-87-yil- lardir. Bu davr Xitoy tarixida “Oltin asr” nomi bilan mashhur. U-Di davrida mahalliy aslzodalarning huquqlari biroz cheklanib, saltanat amaldorlari ustidan nazorat kuchaytirilgan. Xunnlarga qarshi kurashda o‘ziga ittifoqchilar topish uchun Xan podshosi U-Di m. av. 138-vili Chjan Syan boshliq o‘z elchilarini O rta Osiyo va Hindistonga yuborgan. Chjan Syan m. av. 138-125-yillardaQang‘, Yuechji, Kushon, Dovon va Baqtriya hukmdorlari huzurida bo'lgan. U bu davlat rahbarlarini Xitoy bilan ittifoq bo'lib xun- nlarga qarshi kurashga ko'ndira olmagan. Ammo u O'rta Osiyo va Hindiston xalqlari haqida juda ko'p ma'lumot to'plab kelgan. Shu davrdan boshlab Xitoyning O'rta Osiyo bilan aloqasi kucha- yib, “Buyuk ipak yo‘li” ga asos solingan. M.av. 115-yilda Ch- jan Syan o‘zi kashf etgan bu yo'ldan O’rta Osiyoga yana bir bor kelgan. U Issiqko‘1 sohilida qarorgoh qurib, O'rta Osiyo, Parfiya, Kushonlar mamlakati va Hindistonga o‘z ayg‘oqchilarim yubor- gan. Ayg‘oqchilar esa Chjan Syanga bu mamlakatlar haqida ma’lu- motlar yuborib turgan. U-Di ko'p sonli otliq qo'shinga tayanib m. av. 127-119-yillar- dagi bo'lgan urushlarda xunnlarni yengib. dastlabki g'alabaga erishgan. U-Di davrida Xan qo'shinlari janubi-sharqiy Xitoydagi ko'p viloyatlami bosib olgan. M.av. 130—111 -yillar orasida U-Di janubi-g'arbdagi varvarlar ustiga ikki marta qo'shin yuborgan. Xan qo'shinlari Hindistonga yo'l topolmasalar ham Yanszi daryosining yuqori oqimidagi joylar podsholikka qo'shib olingan. M.av. 109-yili Xan qo'shinlari Koreya yarimoroliga ham bostirib kirib, Choson mamlakatini qo'shib olgan. M.av. 104-101- yili U-Di qo'shinlari Dovon mamlakatiga o'tib, uning shaharlari- dan biri Ershini qamal qilgan. Xitoyliklar Dovondan "qon bilan terlaydigan osmon otlarini ” olib qaytganlar. M.av. II asr o'rtalaridan I asr boshlaiigacha bo'lgan davr ichida Xan qo'shinlari zafarli yurishlar uyushtirib saltanat chegaralarini ancha kengaytirganlar. U-Di davrida Xan podsholigi Sharqiy Osiyodagi eng kuchli davlatiardan biri bo'lib qolgan. Xitoyda dehqonchilik, hunarmandchilik, chorvachilik va savdo-sotiq ancha taraqqiy etgan. Bu davr- da Xitoy savdogarlari Turon, Janubi-Sharqiy Osiyo, Janubiy Osiyo va boshqa mamlakatlar bilan qizg'in savdo-sotiq ishlarini olib bor- ganlar.