11 -ma’ruza. Bashorat qilishning statistik usullari

11 -Ma’ruza. Bashorat qilishning statistik usullari.

Reja.

11.1. Bashoratning statistik usullari

11.2. Vaqtinchali qatorlar analizi (tahlili).

11.3. O‘rtacha qo‘zg‘aluvchan usul

11.1. Bashoratning statistik usullari
Mahsulotning hayotiy jarayonidagi u yoki bu xodisasini bashorat qilish vaqti bilan uzdusiz bog‘liqdir. Keljakda mavjud xodisani tadbiq etishga ta’sir qiladigan sharoit sharoit va omillarni aniq nazarda tutolmaslikni hisobga olib, bashorat qilish ehtimollik jarayoni hisoblanadi. Bashoratning muammolarini yangi mahsulotning ishlab chiqarish bosqichlari moboynida kuzatib boriladi. Ular orasida:

- mahsulotni bozorda sotish xarakteristikalarining bashorati;

- mahsulotning ishonchlilik bog‘lamlari va tuzilishi undan foydalanish bashorati;

- mahsulot ishlab chiqarish tizimi barqarorligining bashorati;

- butlovchi xomashyo va materiallarning sifat barqarorgining bashorati;

- mahsulotni sotish va boshqalarning bashorati.

Bashorat usullarini tandash ko‘pgina omillarga, shu bilan birga o‘tgan (eski) ma’lumotlar yig‘indisining hajmiga bashoratning kerakli aniqligiga, bashoratni tuzish uchun vaqt va harajatlarning narxiga va boshqalarga ham bog‘liq. Vaqtdagi bashoratni qisqa muddat (bir yilgacha), o‘rtacha muddat (uch yilgacha) va uzoq muddatli (uch yildan ortiq) larga bo‘linadi. Ma’lumki, haqiqiy jarayonni bashoratdan ajratuvchi bashoratning aniqligi ko‘proq bo‘ladi (1-rasm).

Bashoratning ko‘pgina usullari boshlang‘ich ma’lumotlar soni etarli bo‘lishini talab qiladi, ular mavjud bo‘lmasa ishlab bo‘lmaydi. Bashoratni tuzishning mavjud bo‘lgan usullarini ikki guruhga ajiratish mumkin% sifat va miqdoriy (1.2-rasm).

1 – rasm. Bashoratning muddatiga bog‘liq bashoratning aniqligi

2-rasm. Bashoratlash usulining klassifikatsiyasi
Bashoratning sifatli usullari ma’lum bir sohada bilimga ega bo‘lgan mutaxassislarning fikridan foydalanilgan holda quriladi.

Miqdoriy usullar ma’lumotlarning soniy massivlarini qayta ishlashga asoslanadi va kazual (yoki sabab-taxminiy) yoki vaqtinchalik qatorlar taxlil usullarga bo‘linadi. Kazual usullar bashoratning o‘zaro bog‘langan omillar katta sonlar bilan bog‘liqligida qo‘llanishadi. Matematik (tenglik yoki tengsizlik) va boshqa bog‘liqliklarni o‘zaro aloqodorligini izlab topish kazual usulining ma’nosini keltirib chiqaradi. Vaqtinchali (dinamik yoki xronologik) taqlil qatorlar vaqtidagi alohida ko‘rsatkichlarning ketma-ket baholash bilan bog‘liq. Masalan, maqsulotning narxi yoki sotilish hajmining bashorati.

Muvofiq usulni tanlashda bashoratni ishlab chiquvchilar tamonidan boshkarilishi kerak bo‘lgan asoaiy kriteriyalardan biri, bashoratning narxi hisoblanadi. Harajatlarning ikkinchi qismi tashkilotning byudjeti uchun ko‘proq sezilarli bo‘ladi