11- ma’ruza materiallarning elektr fizik va elektr kimyoviy usullari bilan qayta ishlash

chiqish ishi deb ataladi. Ionni elektrolitdan metallga o„tishi uchun esa 
gidratatsiya energiyasi deb ataladigan ma‟lum ish bajarilishi talab qilinadi. 
 Elektrolitlardan elektr tokini oqishi 

---

Elektrolitlarda ionlar molekulalar kabi tartibsiz harakatda bo„ladi. Agar 
elektrolitlarga tushirilgan elektrodlarga elektr maydoni ta‟sir etilsa, tartibsiz 
issiqlik harakatidan tashqari, ionlarning tartibli harakati yuzaga keladi. Bunda 
musbat ionlar - kationlar katodga qarab, manfiy ionlar - anionlar anodga qarab 
harakat qiladi.
Belgilangan elektrodlarga etib borgan ionlar ularga o„z 
zaryadlarini beradi, oddiy atom yoki molekulaga aylangach, elektrodlarda ajralib 
qoladi yoki elektrod materiali bilan kimyoviy reaksiyaga kirishadi. 
 
SHunday qilib, elektrolitlardagi elektr toki, o‘zidan, elektr maydonidagi 
ionlarning yo‘naltirilgan harakatini ifodalaydi. Metall va yarim 
o„tkazgichlardan farqli, elektrolitlardan elektr tokining oqishi modda massasini 
ko„chishi bilan birga kuzatiladi.
Elektrolit qorishmasidan elektr tokining oqib o„tishi davomida elektrodda 
ajralgan modda miqdori “q” Faradey qonuniga ko„ra aniqlanadi. 
g=

I

(9.1) 
bu erda

- elektrokimyoviy ekvivalent, g/kl; 
I - tok, A; 

- tokning oqib o„tish vaqti, s. 
Elektrokimyoviy ekvivalent 

- elektrolitdan bir kulon elektr zaryadi oqib 
o„tganda ajralib chiqqan modda miqdori. Son ji‟atdan bu miqdor modda kimyoviy 
elementining Faradey soniga nisbatiga teng. O„z o„rnida esa Faradey soni (F
f
) bir 
gramm-ekvivalent modda ajralib chiqish uchun talab qilingan elektr zaryadi 
miqdoriga teng [F
f
= 96485 Kl/(g.ekv)].
Quyida elektr maydon ta‟sirida elektrolitlardagi ionlarning harakatlanishini 
ko„rib chiqamiz. 
Maydon ta‟sirida elektrolitlarda harakatlanayotgan ion, suyuqlik 
molekulalari tomonidan ko„rsatilayotgan qarshilik ostida bo„ladi (doimiy 
tormozlanishda bo„ladi). Buning oqibatida ionlar elektr maydoni tomonidan 
olingan energiyasini molekulalarga berib, ularning tartibsiz harakatini kuchaytiradi 
va natijada elektrolitlarning qizib borishiga sabab bo„ladi. 
Ionlarning o„ziga xos “erkin harakatlanishi masofasi” belgilab 
qo„yilmaganligi sababli, ular harakat qilayotgan muhit ionlarga doimiy qarshilik 

---

ko„rsatib turadi. Ionlarga ta‟sir qilayotgan qarshilik tartibli harakat tezligining 
birinchi darajasiga proporsional bo„ladi. 
F
T
=kv 
(9.2) 
bu erda k - ishqalanish koeffitsienti. 
Elektronlarning harakati yo„nalishida elektronlarga elektr kuchi Fe ta‟sir 
ko„rsatadi: 
F
E
=eE 
(9.3 ) 
bu erda e - ion zaryadi.
Agar harakatlanishning boshlanishida ion tezligi kichik qiymatga ega 
bo„lsa, tezlik Fe kuchi ta‟sirida ortib boradi.
Tartibli harakatning o„rtacha tezligi quyidagidan kelib chiqib aniqlanadi, Ft 
= Fe, yoki eE =kv, bundan 
v
eE
k
E



( 9.4 ) 
bu erda: 

=e/k- ionning harakatlanuvchanligi. 
Elektrolitdan o„tayotgan tok zichligi: 
j=env=en

E
( 9.5 ) 
Musbat va manfiy ionlar tok zichligi hisobga olinsa: 
j=e(n
+

+
+n
-

-
)E
( 9.6 ) 
bu erda n
+ 
,

+
,n
-
,

-
- mos ravishda musbat va manfiy ionlar konsentratsiyasi 
va harakatlanuvchanligi. 
Elektrolitlarda tok zichligi j elektr maydoni kuchlanganligiga proporsional 
bo„lgani sababli, barcha bog„lanishlar Om qonuniga bo„ysunadi. 
Elektrolit o„tkazuvchanligi σ=e(n
+

+
+n
-

-
) ionlar konsentratsiyasi va 
harakatlanuvchanligi ortishi bilan ortib boradi va ushbu holatni ionlar 
harakatlanuvchanligining ortishi va dissotsiatsiya darajasining o„sishi bilan 
izohlash mumkin.