11-Amaliy mashg’ulot Mavzu: Yonuvchi havo va bug’lagnishining o’z-o’zidan alangananishini aniqlash

11-Amaliy mashg’ulot
Mavzu: «Yonuvchi havo va bug’lagnishining o’z-o’zidan alangananishini aniqlash»


Ishdan maqsad: Havodagi yonuvchi suyuqlik bug’larining o’z-o’zidan alangalanish haroratini va portlovchi aralashmaning gruppasini aniqlash.


Nazariy ma’lumotlar.
Agar yonuvchi aralashmaning boshlang’ich harorati etarlicha yuqori bo’lsa va ajralayotgan issiqlik tashqi muxitga chiqib ulgurmasa harorat ko’tarilishining ko’chirish jarayoni sodir bo’lib, alangalanish bilan yakunlanadi. Bunday jarayon o’z-o’zidan alanganish yoki issiqlikdan portlash deyiladi. O’z-o’zidan alangalanish harorati bu yonuvchi aralashmalarning kichik harorati bo’lib, bunda alangalanib yonish bilan tugallanadigan ekzotermik reaksiya tezligi oshirilishi sodir bo’ladi. O’z-o’zidan alangalanish harorati aralashma turiga uning konsentratsiyasiga, reaksiyaga kirituvchi idish materialiga, idish xajmiga va satxiga bog’lik bo’ladi.


Qo’llaniladigan asbob va moslamalar.
Y
onuvchi bug’larning havodagi o’z-o’zidan alangalanishini aniqlaydigan qurilma:
1-rasm. 1.Silindrik isitkich. 2. Kolba bug’ini isitkich. 3. Reaksion kolba. 4. Isitkich elementt. 5. Isitkich izolyasiyasi. 6.Idish tubini isitkich. 7. Termoparalar.


Tajribani o’tkazish tartibi.

1. 
   Havodagi o’z-o’zidan alangalanuvchi suyuqlik bug’larining haroratini aniqlash.
   

O’z-o’zidan alangalanish haroratini aniqlash. Havodagi yonuvchi suyuqlik bug’larining harorati o’lchashdan oldin kolba 3 ni o’z-o’zidan alangalanishining haroratidan bir oz ko’p haroratgacha qizdiriladi. O’rganish uchun kiritilayotgan suyuqlikning havodagi yonuvchi bug’lar konsentratsiyasi miqdorini (1) formuladan hisoblanadi.

Bu erda G suyuqlik miqdori (gr): M-suyuqlik molyar massasi (²mol)
V_k -Kolba xajmi (l) V_{vozd -} yonuvchi suyuqlik bitta molekulasining to’liq yonishi uchun kerak bo’lgan havo xajmi (l)
V_{xavo q}(bqc) V_z (14-2)
bu erda V_z belgilangan harorat va bosimdagi gramm molekula (l):
v.c- yonish reaksiyasidan aniqlanuvchi 1 mol yoqilg’iga teng bo’lgan kislorod va azot molekulalarining soni.

bu erda V₀ - 760 mm.sim ust. bosim va havoning 0⁰ S dagi gramm molekula xajmi
(V_{0 q}24,4l)

O’rganilayotgan suyuqlikning solishtirma xajmi V (ml)

(14-4)
bu erda suyuqlikning zichligi (g| sm³ ); g-suyuqlik miqdori(gr). Bundan tashqari bu qurilma bilan o’zidan alangalanuvchi gaz yoqilg’ilarning havodagi aralashmasi haroratini ham o’lchashda foydalanish mumkin. Suyuqlik kolbaga kiritilgandan boshlab sekundomer ishlatiladi va kolbaga ma’lum burchak ostida joylashtirilgan oynadan ichkaridagi jarayon kuzatiladi. Alangalanish jarayoni asosan yorug’ alanganing xosil bo’lishi bilan tugallanadi. Agar 5-minut davomida alangalanish sodir bo’lmasa, tajriba to’xtatilib, o’z-o’zidan alangalanish bo’lmagan deb hisoblanadi. Kolbaning ichini dastaki nasos yordamida shamollatiladi. Keyingi tajribani ham shu konsentratsiyada, lekin yuqorirok haroratda bajariladi. Tajribalarni yonuvchi aralashmaning o’z-o’zidan alangalanish haroratigacha oshirib borib takrorlanadi. Tajribalarni kolbaning turli xaroratlarida turli xil moddalar miqdorida va konsentratsiyalarida takrorlanadi. Olingan natijalar 7-jadvaliga yoziladi.

1-jadvalda yozilgan natijalarida t_c.bq f (v) tengsizlikni tuzamiz, bu erda t_c.b -yonuvchi suyuqlikning o’z-o’zidan alangalanishidan haroratini (⁰C ) V-kolbaga kiritilgan yonuvchi suyuqlik xajmi(ml), o’z-o’zidan alangalanish sodir bo’lgandagi- t_c.bqf(v) -ifodadan topilgan minimal haroratnisselsiy gardusining kichiklashtirilagan qiymatida olinib, uni o’z-o’zidan alanganish harorati deb qabul qilinadi. Topilagan haroratda, yonuvchi aralashmaning portlash gruppasi aniqlanadi.

1-jadval

Tajriba nomeri №	Kolba harorati S	Kolbakolbadagi suyuqlikning xajmi Ml.	Tajriba natijasi (o’z-o’zidan alangalanish kuzatilayattimi)	Portlovchi aralashma- ning gruppasi