11-bob. Iqtisodiy o’sishni prognozlash reja

11.4. Ekstropolyasiya usuli, korrelyasion analiz usuli
Ekstrapolyasiya yordamida jarayonlar yuzaga kelishida, odatda, u yoki bu ko’p miqdoriy ob’yekt tavsifi statistik tendensiyalarini yigishda, o’zgarish nuqtasidan boshlanadi. Ekstrapolyasiya usullari eng ko’p tarqalgan va barcha prognozlash usullari orasida nisbatan ko’p ishlab chiqilgan usullardan hisoblanadi.
Ekstrapolyasiya usulining maqsadi quyidagicha hisoblanadi:
Prognozlash ob’yektini xarakterlovchi o’tgan davrga nisbati, tadbiq qilish qonuniyatlari aniqlanadi va mos xolda bu ma’lumotlarning o’sish potensiallari to’grisidagi statistiq ma’lumotlarni tahlil qilish, so’ngra tashqi muxitda emperik yoki dinamik qatorda bo’lgan prognozlovchi kattaliklarning qiymatlari aniqlanadi.
Regretsion tahlil - o’rganilayotgan tasodifiy xarakatning tasodifiy me’yorini va o’rganilayotgan mikdoriy o’zaro munosabatlar o’rtasidagi boglanishni ishlash uchun ko’llaniladi. Ya’ni, tasodifiy va iktisodiy me’yorlar o’rtasidagi boglanish regretsiya deb ataladi. Regretsion tahlil – ushbu boglanishning tahlili usulidir.
Regrissiya o’rtacha natija belgilarining omil belgilari bilan boglikligini ko’rsatadi.
Prognozlash uchun regression tahlil usuli ko’lanilayotganda matematik formula tuziladi. U formula prognozlashtirish ob’yekti bilan birga unga ta’sir etuvchi bitta yoki bir nechta omillarning boglanishini o’zida aks ettiradi. Bu usul ishlatilayotgan ob’yektning xususiyatini tahlil qilishga imkon beradi. Bunda namuna tuzilib, undan so’ng namunadagi bir ko’rsatkichning axamiyatini boshqa ko’rsatkichga bogliqligi hisoblanadi.
Juft korrelyasiya koeffitsientining ahamiyati – tanlanish hajmiga bogliq tasodifiy me’yordir.
Nazorat soni pasaygan sari korrelyasiya koeffitsientining ishonarliligi pasayadi.
Korrelyasiya koeffitsientining kvadrati determinatsiya koeffitsienti deb ataladi va nazariy moxiyati o’zgaruvchining xaqiqiy moxiyatiga mos kelishini ko’rsatadi.
Ko’plik korrelyasiya koeffitsienti (R) bo’yicha argument va funksiya omillari o’rtasidagi bogliqlik muxokama qilinadi.