11-ma’ruza tortish tarmog‘ini uch fazali va ikki fazali transformatorlardan ta’minlash sxemalari

11-MA’RUZA
TORTISH TARMOG‘INI UCH FAZALI VA IKKI FAZALI TRANSFORMATORLARDAN TA’MINLASH SXEMALARI

a)



b) d)
2.22- rasm. Tortish tarmog‘ini uch fazali va ikki fazali transformator yordamidagi ta’minlash sxemasi (Skott sxemasi) (a), transformator vektor diagrammasi (b) va fider zonalar uchun vektor diagramma (d)

Salt ish rejimida transformatorlar ikkilamchi tomonlaridagi kuchlanishlar qiymat jihatdan teng va faza jihatdan o‘zaro ga siljigan bo‘ladi.

Nimstansiyadan chap va o‘ngdagi yuklama qiymatlari teng , fazalari esa o‘zaro ga siljigan holatni ko‘rib chiqamiz (2.22- rasm, a). Bu holatda tortuvchi nimstansiya ta’minlash elkalari toklari ma’lum hamda va bo‘lganda elektr uzatish liniyasi fazalaridagi , va toklar ifodalarini aniqlaymiz. “0” nuqta(tugun) uchun Kirxgofning birinchi qonuni quyidagicha yoziladi:
. (2.12)
Har bir transformator magnit zanjirida magnit yurituvchi kuchlar algebraik yig‘indisi nolga teng bo‘lishi(Kirxgof ikkinchi qonuni)dan:
, (2.13); . (2.14)
tenglik va (2.12) ni inobatga olib (2.13) - (2.14) tenglamalardan quyidagilarni hosil qilamiz:
(2.15)
(2.15) tenglamalardan ko‘rinib turibdiki, , va toklar modul jihatdan o‘zaro teng va faza jihatdan o‘zaro ga siljigan, ya’ni uch fazali tizim bir tekis yuklangan.
Elektr uzatish liniyasi fazalaridagi toklarni aniqlash imkonini beradigan (2.15) ifodalar Skott cxemasida ishlayotgan va elektr uzatish liniyasiga turlicha sxemada ulangan istalgan tortuvchi nimstansiya uchun qo‘llanilishi mumkin. Bunda faqat (2.15) dagi ifodalar chap tomonidagi toklar indeksida faza simvollari, o‘ng tomonida esa va toklar o‘rnilari almashishi mumkin.
Skott transformatori iste’mol qilinayotgan toklar tizimining nosimmetriya koeffitsiyenti quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
(2.16)
(2.16) formuladan ko‘rinib turibdiki, Skott sxemasida 0 dan 1 gacha o‘zgarganda 1 dan 0 gacha o‘zgaradi. bo‘lganda Skott transformatori simmetrik uch fazali tok iste’mol qiladi. Bu transformatorning foydalanish quvvati quyidagicha aniqlanadi:
. (2.17)
Oxirgi formuladan ko‘rinib turibdiki, Skott transformatori chulg‘amlarining foydalanish darajasi chulg‘amlari “ ” ulangan uch fazali transformatorlar chulg‘amlarining foydalanish darajasidan yuqori bo‘ladi ((2.11) formulaga qarang!).
So‘nggi yillarda uzoq chet ellarda Skott transformatorining takomillashtirilgan varianti (Vudbridj sxemasi) qo‘llanilmoqda (10- bobga qarang!).
(Skott effekti) va bu holatda yuklamalar nosimmetrik bo‘lganda yuqori simmetriyalovchi effekt ta’minlanadi. Bunday transformator iste’mol qilayotgan toklar tizimi nosimmetriya koeffitsiyenti (2.16) formula yordamida, transformatordan foydalanish quvvati esa (2.17) formula yordamida aniqlanadi. Bunday transformatorning Skott transformatoriga nisbatan afzalligi shundaki, transformator bakida tortish va 10(35) kV kuchlanishli uch fazali notortuvchi iste’molchilarni ta’minlovchi chulg‘amlari joylashtiriladi. Bu tortuvchi nimstansiya qurish xarajatlarini sezilarli darajada kamaytirish imkonini beradi.

2.23- rasm. Uch sterjenli uch-ikki fazali transformator: a – chulg‘amlar ulanish sxemasi; b va v – ikkilamchi chulg‘amlar vektor diagrammalari; g – ta’minlash yelkalari kuchlanishlarining vektor diagrammasi

Uzoq chet ellarda ushbu yo‘nalishda olib borilgan tadqiqotlardan o‘zgaruvchan tok tortuvchi nimstansiyalarida o‘rnatish uchun ishlab chiqilgan Kyubner (2.24- rasm) va Leblan (2.25- rasm) transformatorlarini keltirib o‘tish mumkin.

Kyubner va Leblan maxsus uch-ikki fazali transformatorlari ham uch sterjenli uch fazali transformatorlar bo‘lib, ikkilamchi(tortuvchi) chulg‘amlari o‘zaro shunday ulanganki, natijada ta’minlash yelkalari kuchlanishlari vektorlari va orasidagi faza siljish burchagi ga teng (Skott effekti). Bu transformatorlarda ham ular iste’mol qilayotgan toklar tizimi nosimmetriya koeffitsiyenti (2.16) formula yordamida, transformatordan foydalanish quvvati esa (2.17) formula yordamida aniqlanadi.
Kyubner va Leblan transformatorlarida ham uch fazali notortuvchi iste’molchilarni ta’minlash uchun 10(35) kV kuchlanishli uch fazali chulg‘amlar joylashtirilgan.

a)

b)

2.24- rasm. Kyubner transformatori: chulg‘amlar ulanish sxemasi; b – kuchlanishlar vektor diagrammalari

a)

b)

2.25- rasm. Leblan transformatori: a - chulg‘amlar ulanish sxemasi; b – kuchlanishlar vektor diagrammalari