11-mavzu: Fuqarolik huquqida shaxslar

Huquq layoqatining boshlanishi va tamom bo‘lishi
Huquq layoqati kishi tug‘ilganidan to o‘limigacha undan ajralmaydi, u bilan birga bo‘ladi. Yangi tug‘ilgan chaqaloq ham har xil huquqlarga, chunonchi, yashash huquqi, ovqatlanish huquqi, erkin bo‘lish huquqi kabi qator tabiiy huquqlarga shu jumladan, ota-onalardan tarbiya olish va boshqa huquqlarga ega bo‘ladi. Aqli zaif va ruhi xastalar ham huquq sub’ekti bo‘lib hisoblanadi. Ular, xususan, davolanish, pensiya olish va boshqa huquqlarga ega. Ularning mulkiy huquqlari to‘liq hajmda saqlanadi.
Kishi tug‘ilishi bilan uning hayoti boshlanganidek, tug‘ilishi bilan huquq sub’ekti sifatida yashashi ham boshlanadi. Kishining tug‘ilish fakti muhim yuridik ahamiyatga ega bo‘lganligi tufayli bolaning tug‘ilishi fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish bo‘limida (FHDYo) davlat ro‘yxatdan o‘tkaziladi. Ro‘yxatdan o‘tkazilmaslik tug‘ilgan bolaning huquqiga ta’sir etmaydi, faqat uning huquqlarini ro‘yobga chiqarish uchun zarur harakatlarni amalga oshirishda qiyinchilik tug‘diradi.
Kishining huquq layoqati sub’ekti bo‘lib yashashi faqat uning tug‘ilishi bilan boshlansa ham, qonun ba’zi hollarda hammaning, ya’ni hali tug‘ilmagan bolaning-kelgusidagi huquq sub’ektining manfaatlarini ham e’tiborga oladi va qo‘riqlaydi. Masalan, qonunga asosan meros qoldiruvchi vafot etgan, ya’ni qonun belgilangan tartibda meros ochilganidan so‘ng tug‘ilgan bolalari ham voris bo‘la oladilar (FKning 1118-moddasi). Uy-joy kodeksida ko‘rsatilganidek, fuqarolarga uy-joy berilganida turar-joy hajmini belgilashda oilada homilador ayollarning bo‘lishi ham hisobga olinadi.
Huquq layoqati kishi, ya’ni huquq sub’ekti vafot etishi bilan tamom bo‘ladi. O‘lgan kishining to o‘limiga qadar ixtiyorida bo‘lgan huquq va zimmasidagi majburiyatlarning bir qismi (mulkiy, shaxsiy huquq va majburiyatlari) bekor bo‘ladi, shu bilan birga ba’zi mulkiy huquqlar vorislarga o‘tadi. O‘lim qator huquqiy oqibatlar tug‘diradigan faktdir. Shuning uchun o‘lim ham tug‘ilish singari fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish bo‘limida (FHDYo) da oila qonunchiligiga muvofiq qayd etiladi.
Normal tartibda guvohlantirilgan o‘lim hollaridan tashqari, qonun fuqaroni bedarak yo‘qolgan deb topish va vafot etgan deb e’lon qilish institutini ham biladi.