11-Mavzu. Quyi Amudaryo iqtisodiy rayoni Reja

2.Iqtisodiy rayonning tarkibi: 
2.1.Qoraqalpog’iston Respublikasining iqtisodiy geografik tavsifi 
Qoraqalpog’iston Respublikasi (QR) O’zbekiston Respublikasi tarkibida 
suveren davlat sifatida 1992-yil 9-yanvarda e’lon qilingan. Poytaxti - Nukus shahri. 
Uning tarkibiga 15 ta qishloq tumanlari, 12 ta shahar va 26 ta shaharcha, 141ta 
qishloq fuqarolar yig’inlari va 1130 ta qishloq aholi punktlari kiradi. Maydoni - 
166,6 ming km, aholisi – 1948,5 ming kishi (2022 y 1-yanvar). Maydoni, 
O’zbekiston Respublikasiga nisbatan olganda, 37,1 foizga teng. Respublika aholisi 
mamlakat aholisining 5,5 foizini tashkil etadi. 
Mamlakat ichidagi mehnat taqsimotida mintaqa asosan dehqonchilik, xususan, 
paxta va sholi yetishtirish, jun-go’sht chorvachiligi hamda qisman ozik-ovqat va 
yengil sanoatning ba’zi tarmoqlari bilan ajralib turadi. Shuningdek, neft-gaz, kimyo 
sanoati ham So’nggi yillarda rivojlanib bormoqda.QR O’zbekiston Respublikasi 
aholisining 5,5 foizini tashkil etgan holda, uning hissasiga mamlakatda ishlab 
chiqarilgan YaIMning 3,6 foizi, sanoat mahsulotining 3,6 foizi, qishloq xo’jaligi 
ishlab chiqarishining 3,9 foizi , jami xizmatlar hajmining – 2,9 foizi to’g’ri keladi 
(2021y)
Geografik o’rni,tabiiy sharoiti va resurslari.QR O’zbekistonning chekka 
shimoli-g’arbida, Quyi Amudaryo mintaqasida joylashgan. Uning O’zbekistonning 
markaziy rayonlaridan ancha olisda o’rnashganligi mintaqaning iqtisodiy rivojlanish 
yunalishiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Shu bilan birga, QR ning geosiyosiy mavqei, 
ya’ni Qozog’iston Respublikasi va Turkmaniston davlati bilan qo’shniligi, 
O’zbekistonning Yevropa mamlakatlariga chiqish joyida ekanligi uning 
rivojlanishiga qo’lay imkoniyatlar yaratib beradi. Bu borada u respublikamizning 
asosiy “darvozasi” hisoblanadi. 
Qoraqalpog’istonning yer usti tuzilishi murakkab emas; eng baland nuqtasi 
Sultonuvays tizmasi bo’lib, u dengiz sathidan 473 m balandlikda joylashgan. 
Sariqamish va Assaka cho’kmalari esa ancha past. QRning g’arbiy qismida Ustyurt 
platosi (yassi tog’oldi), qolgan hududida Turon pasttekisligi mavjud. 
Mintaqa turli xil qazilma boyliklarga ega. Bu o’rinda, eng avvalo, 
Sultonuvays (Sultonuvaystog’) tizmasini ko’rsatish joiz. Maydoni uncha katta 

---

bo’lmagan mazkur hududda rangli va qora metallar, qurilish va boshqa sanoat 
tarmoqlari xom ashyosi ko’p. Ular jumlasiga marmar, ohaktosh, gips, mergel, 
fosforit, oltin, temir rudasi, mis, qimmatbaho toshlar, barit, talk, abraziv materiallar 
va boshqalar kiradi. Biroq, bu boyliklarning zahirasi va texnik iqtisodiy jihatlari 
sanoat ishlab chiqarishini tashkil qilish uchun hali mukammal o’rganilmagan. 
Ba’zilari esa, masalan, Tebinbulok temir rudasi koni aniqlangan zahiralar kamligi 
va uning sifat ko’rsatkichlarining yuqori emasligi sababli (rudadagi temirning ulushi 
20 foizga ham yetmaydi) hozircha sanoat ahamiyatiga ega emas. 
QR tog’-kon kimyosi zahiralariga ham boy: Chimboy yaqinidagi 
Kushqanottov va Qo’ng’irot atrofidagi Borsa-kelmas hamda Qoraumbet kabi 
konlarda sulfat-magniy, tosh va osh tuzlarining juda katta zahiralari mavjud. 
Qoraqalpog’istonning Ustyurt qismini tabiiy gaz (Surgil) va, ayniqsa, neft konlariga 
boy ekanligi bashorat qilinmokda. Hozirgi vaqtda Oqsholoq, Shoxpaxta, Quvonish 
konlaridan tabiiy gaz qazib olinadi. Kelajakda esa, ushbu yoqilg’i turining yangi 
yirik konlari topilishi shubhasiz. Shu maqsadda olib borilayotgan geologik qidiruv 
ishlariga xorijiy kompaniyalar ham jalb qilinmokda.Iqlimi - o’ta kontinental, yillik 
yog’in-sochin miqdori 90-200 mm atrofida. Albatga, mintaqada qurg’oqchilik 
keskin sezilib turadi - mumkin bo’lgan bo’g’lanish amaldagisidan 9-10 marta ziyod. 
Binobarin, Qoraqalpog’iston Respublikasining yer maydoni katta bo’lsa-da (u bu 
xususda O’zbekistonda birinchi o’rinda turadi), sug’orma dehqonchilikni 
rivojlantirish imkoniyatlari ancha cheklangan. 
Shunday qilib, Qoraqalpog’iston Respublikasining tabiiy sharoiti, mineral 
xom ashyo hamda agroiqlimiy resurslari asosan tog’-kon kimyosi, qurilish va 
yoqilg’i sanoati, chorvachilik uchun qulayroq. Ayni vaqtda, bu yerda suv 
zahiralarining yetishmasligi elektr stantsiyalarni qurish, daryo transporti, intensiv 
sug’orma dehqonchilik va baliqchilikni rivojlantirishga to’sqinlik qiladi. 
Qoraqalpog’istonning shimoliy hududlari bevosita Orol dengizi bilan tutash. 
Ma’lumki, ushbu dengiz so’nggi 48-50 yil davomida muntazam ravishda qurib 
bormoqda va uning qurigan qismida katta maydonda Orolqum paydo bo’lgan. Agar 
1964-yilda Orol dengizining maydoni 66,0 ming kv.km.ni tashkil etgan bo’lsa 
(Qozog’iston qismi bilan birga), 2001- yilda bu raqam deyarli 3 marta qisqarib, 21,1 
ming kv. km.ga tushib qolgan. Hozirgi vaqtda esa dengizning maydoni atigi 8,0 
ming kv. km.ga yoki 1964- yilgi ko’rsatkichga nisbatan bor-yug’i 13,5 foizni tashkil 
k;iladi. Shunga mos holda, bu davrda dengizning suv hajmi ham 1083 kub km dan 
84 kub km gacha kamaygan.