11-Mavzu. Quyi Amudaryo iqtisodiy rayoni Reja

Mintaqa iqtisodiyoti, uning tarmoqlari va hududiy tarkibi.Xorazm viloyati 
ikgisodiyoti agrar-industrial yunalishga ega. Viloyat O’zbekiston yalpi ichki 
mahsulotining 3,7 foizini, sanoat mahsulotini 3,0 va qishloq xo’jaligini 6,4 foizni 
beradi (2021y). Bu yerda, eng avvalo, agrosanoat majmui yaxshi tashkil etilgan. 
Yalpi hududiy mahsulotning 5,5 foizi sanoatga, 35,9 foizi qishloq xo’jaligi, 9,6 foizi 
transport va aloqa, 7,0 % qurilishga, 7,2 foizi savdo va umumiy ovqatlanishga to’g’ri
keladi. Hududiy mehnat taqsimotida viloyat yengil va oziq-ovqat sanoatiga, qishloq 
xo’jaligida esa paxta va sholi yetishtirishga ixtisoslashgan. Jumladan, kichik biznes 
va tadbirkorlikka katta ahamiyat berilgan. Yalpi hududiy mahsulotning 73,8 foizi 

---

ayni ushbu sektor hissasiga tushadi. Bu sohada jami band bo’lgan aholining 79,2 
foizi ishlaydi. Kichik biznes sub’ektlari sanoat mahsulotining 35,8 foizini 
ta’minlaydi; mintaqa iqtisodiyotiga kiritilgan investitsiyalarning deyarli yarmi ham 
shu sektorga to’g’ri keladi. Umuman olganda, qishloq xo’jalik mahsulotinish- 95,9 
foizini, qurilishning 77,6 foizini, pullik xizmatning 49,8 va chakana savdoning 39,8 
foizini kichik biznes beradi. 
Sanoati. Xorazm viloyati sanoatining tarmoqlar tarkibi unchalik murakkab emas 
(masalan, Toshkent va Farg’ona viloyatlariga taqqoslaganda). Birgina yengil sanoat 
yalpi sanoat mahsulotining 40,8% ni, oziq-ovqat sanoati 24,0 fozini (ikki tarmoq 
hissasi 64,8 %), un-yorma va omixta yem sanoati 17,4 % ni ta’minlaydi. Mustaqillik 
yillarida viloyatda sanoat ishlab chiqarish hajmi 3 barobarga o’sdi. Bu borada u 
Andijon va Buxoro viloyatlari bilan bir qatorda O’zbekiston Respublikasi milliy 
iqtisodiyotida ajralib turadi.
Viloyatda 2018 yilda 22672,1 tonna ip kalava,17323,2 ming kv.m gazlamalar, 
11277,0 ming kv.m tayyor ip gazlama,13241,2 ming juft chulki paypoq, 1480,6 
tonna trikotaj mato, 150,6 ming juft poyabzal, 136,3 mln kVt.soat elektrenergiya, 
709,1tonna qog’oz va karton, 160,3 mln dona qurilish g’ishtlari ishlab chiqarilgan.
Aholi sonining ortib borishi xalq iste’mol mollarini ko’proq ishlab chiqarishni 
taqoza etadi. Halk iste’mol mollarining 2/3 qismini oziq- ovqat, 1/4 qismini nooziq-
ovqat mahsulotlari tashkil qiladi.Keyingi yillarda viloyatda trikotaj, non va non 
mahsulotlari, omixta yem, alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqarish o’sib bormoqda. 
Ayni vaqtda, sanoat majmuida og’ir sanoat, xususan yoqilg’i-energetika, 
mashinasozlik va metallni qayta ishlash, qora va rangli metallurgiya sust 
rivojlangan. Bu yerda faoliyat ko’rsatayotgan Tuyamuyin SESi yagona elektr 
energiya ishlab chiqaruvchi manba sanaladi. Demak, mintaqa sanoati tarmoqlar 
tarkibini modernizatsiya qilish va boyitish, korxonalarni zamonaviy texnologiyalar 
bilan jihozlash, mavjud xom ashyo va mehnat resurslaridan samarali foydalanish 
muhim muammolar sirasiga kiradi.Ko’rinib turibdiki, viloyatda qishloq xo’jaligi va 
aholi extiyoji bilan bog’liq sanoat tarmoqlari ko’proq rivojlangan. Yengil sanoat, 
jumladan, to’qimachilik Urganch, Gurlan va Xonqada, gilam ishlab chiqarish 
Xivada yulga quyilgan Xiva gilam kombinati O’zbekiston bu turdagi sanoat 
korxonalarining yirigi hisoblanadi Aksariyat qishloq tuman markazlarida paxta 
tozalash korxonalari mavjud. Oziq-ovqat sanoati esa Urganch, Xazorasp, Xonqa va 
boshqa shaharlarda nisbatan rivojlangan; Xonqada yirik don mahsulotlari kombinati 
bor. Shu bilan birga, xorijiy davlatlar firmalari ishtirokida qator sanoat korxonalari 
kurilib ishga tushirilgan. Masalan, Xitoy texnologiyasi yordamida Urganchda 
“Xorazm ipagi” to’qimachilik korxonasi, Buyuk Britaniya asbob- uskunalari bilan 
jihozlangan Bog’otdagi tibbiy paxta (momiq) ishlab chiqaruvchi fabrika, Xonqada 
ip-kalava va ip-gazlama ishlab chiqaruvchi korxona, “Gurlantekstil”,”Shovottekstil” 

---

AJ kabilar shular jumlasidandir. Xiva gilam kombinatiga Germaniyadan asbob-
uskunalar keltirilgan, Bog’otda shisha ishlab chiqarilmokda. Hazoraspda 
respublikamizda yagona - “Xorazmshakar” korxonasi mavjud. Yuqoridagilardan 
tashqari viloyatda g’isht zavodlari ham ko’p.Tahlillar ko’rsatishicha, sanoatining 
hududiy tarkibi ham uncha rivojlanmagan. Bu borada, eng avvalo, viloyat ma’muriy 
markazi - Urganch yetakchilik qiladi. Mavjud ma’lumotlar bo’yicha, Urganch shahri 
viloyat jami sanoat mahsulotining 27,7 foizini, iste’mol mollarini 46,8 foizini beradi. 
Sanoat ishlab chiqarish hajmiga kura Xonqa, Xazorasp, Bog’ot va Shovot tumanlari 
ham birmuncha ajralib turadi, eng past ko’rsatkich Yangibozor tumanida qayd 
etiladi. 
Sanoatni hududiy tashkil etish bo’yicha Xorazm viloyatida faqat Urganch 
sanoat tugunini belgilash mumkin. Qolgan shahar va shaharchalar esa ko’proq 
sanoat punktlari, ayrimlarigina sanoat markazi (Xiva, Gurlan va b.) hisoblanadi 
Sanoat ishlab chiqarilishini texnologik jihatdan tashkil etishda, asosan, o’zaro 
bog’liq agroindustrial energiya ishlab chiqarish sikl shakllangan, xolos. Binobarin, 
viloyatda sanoatning tarmoqlar va hududiy tarkibi ham sust rivojlangan.2014-yilda 
Hazorasp tumanida “Damas” avtomobilini ishlab chiqaruvchi korxona ishga 
tushirildi. Bu esa, viloyatda og’ir sanoat tarmoqlari rivojlanishini ta’minladi.